علت های انکار معاد چیست؟

معاد امری فطری است و همه انسان ها با سرمایه اولیه «فطرت» متولد می شوند. اما این سرمایه نیاز به تقویت و پشتیبانی دارد. قرآن کریم می فرماید: (قدافلح من زکیّها)؛ «هر کس نفس خود را پاک کرد، رستگار شد».شمس (91)، آیه 9؛ «زکی»؛ یعنی پاک کردن و رشد و نمو دادن. یعنی نفس و فطرت سرمایه اولیه انسان است؛ اما به تنهایی کافی نیست.، تنها در صورتی که زیر سایه تعالیم الهی و پیامبران و اولیا و ائمه اطهار(ع) تربیت و پاک شود، شکوفا خواهد شد و آن موقع است که نفس در جهت فطرتی که در بطن آفرینش برایش معین شده است، سوق داده می شود. چنین انسانی حقایق متعالی - خدا و عالم ابدی - را به حقایق ایمان درک می کند و درک و شناخت او، تنها مبتنی بر استدلال و برهان نیست؛ بلکه مبتنی بر شهود، حضور و علم الیقین است: (کلا لوتعلمون علم الیقین لترونَ الجحیم) «چنان نیست، اگر علم یقین داشتید، قطعاً جهنم را خواهید دید».تکاثر (102)، آیه 6-5 این علم به مراتب بالاتر و یقینی تر از شناخت و معرفت عقلی است و هیچ جای شک و شبهه سرگردانی و حیرانی در آن نیست. اما در مقابل تزکیه نفس، برخی از مردمان با سوء اختیار خود، فطرت را زنده به گور می کنند: (قد خاب من دسّیها)؛ «و آن کس که نفس خود را آلوده کرد، ناامید و محروم گشته است».همان، آیه 10؛ «دسی »؛ یعنی چیزی را پنهانی داخل چیز دیگری کردن و مدفون نمودن آن. - و مراد آیه شریفه این است که گروهی «نفس مُلْهَمه» را در غیر آن جهتی که فطرت آدمی اقتضا می کند، سوق می دهند. توضیح اینکه کمال نفس انسان به این است که برحسب فطرت، حرکت کند و دین هم یعنی فطرت این فطرت فقط با آراستگی به تزکیه نفس شکوفا می شود. اما اگر کسی با سوء اختیار خود، نفس را با گناهان آلوده کرد، فطرت خود را زیر خروارها خاک نفسانیت پنهان می کند و این را قرآن دسیسه می نامد. «تزکیه» به عمل باغبان دلسوزی می ماند که درختان باغ را با دقت حرس می کند و علف های هرز را از زیر پای آنها وجین می کند تا درخت رشد طبیعی خود را بنماید. «دسیسه» نیز به عمل کسی می ماند که نه تنها هیچ توجهی به درختان باغ ندارد و علف های هرز را از پای آنها نمی چیند و با این کار باعث ضعیف شدن درختهای باغ می شود؛ بلکه خود نیز با ریختن آهک و امثال آن، به خشک شدن درخت های باغ کمک می کند. و انسانی که فطرت خود را با غرایز و شهوات آلوده می کند و باعث می شود که روزبه روز ضعیف تر شود، در حقیقت فطرت خود را زیر پای اغراض و شهوات خود مدفون و زنده به گور می کند و روی قبر فطرت، خانه هوس را بنا می سازد. چنین انسانی در دنیا، فقط دنبال هوای و هوس خود است و طبیعی است که با تمامی حقایق متعالی - بخصوص توحید و نبوت - و از همه بیشتر با قیامت و جهان پس از مرگ، مخالفت کند؛ زیرا این معانی به انسان گوشزد می کند که زندگی آدمی، هدفمند است و او اجازه ندارد از اهداف خود تخطی کند. اما آن که هوا مدار است، چاره را در پشت کردن به این حقایق می داند؛ زیرا تحت ولایت نفسانیت خود است و همه چیزها را برای خود مباح و حلال می داند و حاضر نیست، هیچ قید و بندی بر دستانش احساس کند. به این دلیل قرآن کریم در موارد بسیاری، ایرادها و شبهات منکران خدا و قیامت و نبوت را نقل می فرماید و پس از پاسخ گویی به این شبهات، بیان می دارد که مشکل اساسی منکران این معانی، عدم درک صحیح نیست؛ یعنی، آنان مشکل عدم علم ندارند؛ زیرا اگر مشکل عدم درک و فهم صحیح باشد، با چند استدلال و برهان حل خواهد شد؛ اما مشکل اصلی منکران، عملی است و آنها گرفتار شهوات نفسانی اند. قرآن موضوع هوامداری درباره قیامت و معاد را با بیانی رسا بیان می فرماید. در آیه سوره «قیامت» - پس از اینکه شبهه منکران معاد درباره حیات پس از مرگ را بازگو می کند و در آیات 3 و 4 پاسخ می دهد - می فرماید: (بل یرید الانسان لیفجر امامه)؛ «بلکه انسان می خواهد جلویش باز باشد و تمام عمر را گناه کند»؛ یعنی، آنان شبهه علمی ندارند، بلکه لجاجت و شهوت عملی دارند. این افراد می خواهند میدان عمل شان و پیش روی شان باز باشد و چیزی جلودار آنان نباشد و معاد - که همان روز سؤال و جواب است - جلوی آنها را می گیرد و نمی گذارد که هر کاری دل شان خواست، انجام دهند. پس دلیل تکذیب و انکار قیامت و زندگانی پس از مرگ، شک علمی نیست؛ بلکه شهوت عملی است. آنان قیامت را تکذیب می کنند تا قید و بندهای ایمان دست و پایشان را نبندد و آزادانه و یله و رها همه چیز را مباح بدانند.المیزان، ج 20، ص 115 این مسأله درباره اصل اعتقاد به خدا نیز مطرح است. پس دلیل اصلی سرسختی های معاندان و منکران عالم غیب و حیات پس از مرگ، اباحه گری آنان است. آنها در بند حاکمیت هواهای نفسانی، دچار مسؤولیت گریزی هستند. به عبارت دیگر انسانی که می خواهد قید بندگی و اطاعت از فرمان های الهی را پاره کند و هوای نفس خویش را آزاد گذارد؛ برای آنکه گرفتار تعارض درونی نشود، در ابتدا به انکار معاد و رستاخیز می پردازد تا از درون، خود را آزاد پنداشته و قیدی در برابر خود نبیند. آن گاه به معارضه با هنجارهای دینی می پردازد. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه