«به خدا سوگند تأویل آن هنوز نازل نشده است و تأویل آن نازل نخواهد شد تا اینکه قائم که درود خدا بر او باد، خروج کند. پس چون قائم که درود بر خدا بر او باد خروج کند هیچ کافر به خدای عظیم و هیچ مشرک به امام باقی نماند، مگر اینکه خروج او را خوش ندارد، تا اینکه اگر کافر یا مشرکی در دل سنگی [مخفی] باشد، آن سنگ [به زبان آمده و] خواهد گفت: ای مؤمن! در شکم من کافری هست، مرا بشکن و او را به قتل رسان.»

«به خدا سوگند تأویل آن هنوز نازل نشده است و تأویل آن نازل نخواهد شد تا اینکه قائم که درود خدا بر او باد، خروج کند. پس چون قائم که درود بر خدا بر او باد خروج کند هیچ کافر به خدای عظیم و هیچ مشرک به امام باقی نماند، مگر اینکه خروج او را خوش ندارد، تا اینکه اگر کافر یا مشرکی در دل سنگی [مخفی] باشد، آن سنگ [به زبان آمده و] خواهد گفت: ای مؤمن! در شکم من کافری هست، مرا بشکن و او را به قتل رسان.» بشارت به ظهور موعود در دین اسلام ریشه در آموزه های دیرپا و تخلّف ناپذیر قرآن کریم دارد. در این کتاب مقدّس بر تشکیل حکومت صالحان، گسترش دین اسلام در سراسر جهان و تحقّق آینده ای سرشار از عدالت و معنویّت و به دور از هر گونه ستم و تباهی تأکید شده و به همة جهانیان بشارت داده شده است که فرجام جهان جز سعادت و نیک بختی نخواهد بود. محدّثان و مفسّران گرانقدر شیعه از دیرباز به موضوع موعود در قرآن توجّه کرده و در کتاب های خود به جمع آوری و تبویب1 آیاتی پرداخته اند که در کلمات معصومان(ع) به این موضوع تفسیر یا تأویل شده اند. علّامه سیّد هاشم حسینی بحرانی(م 1107 ه . ق) در کتاب «المحجّـة فی ما نزل فی القائم الحجّـة(ع)» که با نام «سیمای حضرت مهدی(ع) در قرآن» به زبان فارسی ترجمه و منتشر شده است، با بهره گیری از روایات، 120 آیه مرتبط با این موضوع را بررسی می کند. ناگفته نماند که در مستدرک المحجّه، که در انتهای کتاب یاد شده، آمده است، چهارده آیة دیگر به این مجموعه افزوده شده است. علّامه مجلسی (1027 ـ 1111ق.) در «بحار الأنوار» با استفاده از تفاسیری مانند «تفسیر قمی»، «تفسیر فرات کوفی»، «تفسیر عیّاشی»، تفسیر «کنز الفوائد» و کتاب هایی چون «الکافی» ثقـة الاسلام کلینی، «کمال الدّین و تمام النّعمة» شیخ صدوق، «الإرشاد» شیخ مفید، کتاب «الغیبـة» شیخ طوسی، کتاب «الغیبة» نعمانی و...، بیش از شصت آیه را که به قیام قائم(ع)تأویل شده اند، جمع آوری کرده است. در جلد پنجم از کتاب «معجم أحادیث الامام المهدی(ع)» که به همّت هیئت علمی مؤسّسة معارف اسلامی و زیر نظر حجّت الاسلام و المسلمین علی کورانی منتشر شده است، بیش از 300 آیة قرآن کریم که به گونه ای با شخصیّت امام‌مهدی(ع)، ظهور آن حضرت و موضوعاتی چون رجعت ارتباط دارند، جمع آوری و روایات ذیل آنها بررسی شده است. در کتاب «الآیات الباهرة فی بقیّـة العترة الطاهرة» (تفسیر آیات القرآن فی المهدی صاحب الزمان)، اثر سیّد داود میرصابری که به باور نویسندة آن، کامل کنندة کتاب هایی است که پیش از این کتاب در این زمینه نوشته شده، با استفاده از روایات معصومان(ع) حدود 240 آیة مرتبط با موضوع مهدویّت بررسی شده است. سعید ابومعاش نیز در کتاب «الإمام المهدی(ع) فی القرآن و السنّـة» حدود 500 آیه را که به نوعی با وجود مقدّس امام عصر(ع) و ظهور ایشان ارتباط دارند، گردآورده و با بهره گیری از روایات به بررسی و شرح آنها پرداخته است. گفتنی است برخی مفسّران شیعه در کتاب های خود مجموعه آیاتی را که در شأن اهل بیت عصمت و طهارت(ع) تأویل شده اند، گرد آورده اند که به طور طبیعی بخش قابل توجّهی از این آیات نیز به آیات تأویل شده در شأن امام مهدی(ع)اختصاص دارد. از آن جمله می توان به کتاب «تأویل الآیات الظاهرة فی فضائل العترة الطاهرة» اثر سیّد شرف‌الدّین علی حسینی استرآبادی (از علمای نیمة دوم قرن دهم هجری) اشاره کرد. دسته ای از آیاتی که با مهدی باوری ارتباط دارند، بیانگر دیدگاه قرآن دربارة فرجام جهان هستند. در این آیات به صراحت بیان شده است که سرانجام، صالحان حکومت جهان را به دست خواهند گرفت و دین خدا بر سراسر جهان حکم فرما خواهد شد. در اینجا به اجمال به برخی از این آیات اشاره می کنیم: 1. خداوند متعال در آیات متعددی از قرآن کریم بر این حقیقت تأکید کرده است که سرانجام دین اسلام، برخلاف میل کافران و مشرکان بر همة ادیان، پیروز خواهد شد. در یکی از این آیات چنین آمده است: «هُوَ الَّذِی أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدَی وَدِینِ الْحَقِّ لِیُظْهِرَهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّهِ وَلَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُونَ؛2 او کسی است که پیامبرش را با هدایت و دین درست فرستاد تا آن را بر هر چه دین است پیروز گرداند، هرچند مشرکان خوش نداشته باشند.» روایات فراوانی در تفسیر این آیه رسیده و در همة آنها تأکید شده است که این آیه در زمان ظهور امام‌مهدی(ع) تحقّق خواهد یافت. از آن جمله می توان به روایت زیر اشاره کرد که از امام صادق(ع) نقل شده است: «به خدا سوگند تأویل آن هنوز نازل نشده است و تأویل آن نازل نخواهد شد تا اینکه قائم که درود خدا بر او باد، خروج کند. پس چون قائم که درود بر خدا بر او باد خروج کند هیچ کافر به خدای عظیم و هیچ مشرک به امام باقی نماند، مگر اینکه خروج او را خوش ندارد، تا اینکه اگر کافر یا مشرکی در دل سنگی [مخفی] باشد، آن سنگ [به زبان آمده و] خواهد گفت: ای مؤمن! در شکم من کافری هست، مرا بشکن و او را به قتل رسان.» در روایت دیگری که از امام علی(ع) نقل شده است، آن حضرت پس از خواندن آیة یاد شده، می فرماید: «آیا پس از آن [برای مشرکان و کافران] چیرگی و غلبه ای هست؟ گفتند: آری. فرمود: هرگز، سوگند به آنکه جانم در دست اوست تا آنجا که هیچ آبادی نماند مگر اینکه هر صبح و شام در آن به یگانگی خداوند و پیامبری محمّد که درود خدا بر او و خاندانش باد، ندا داده می شود.» 2. یکی دیگر از آیاتی که در آن به صراحت و با تأکید فراوان از حاکمیّت صالحان بر زمین سخن گفته شده، آیة زیر است: «وَلَقَدْ کَتَبْنَا فِی الزَّبُورِ مِن بَعْدِ الذِّکْرِ أَنَّ الْأَرْضَ یَرِثُهَا عِبَادِیَ الصَّالِحُونَ؛2 و در حقیقت، در زبور پس از تورات نوشتیم که زمین را بندگان شایستة ما به ارث خواهند برد.» امام باقر(ع) در تفسیر آیة یاد شده، می فرماید: «آن بندگان شایسته [یاران حضرت مهدی] در آخرالزّمان هستند». 3. آیة زیر یکی دیگر از آیاتی است که دیدگاه قرآن کریم دربارة جهان آینده و آیندة جهان را به خوبی بیان می کند: «وَعَدَ الله الَّذِینَ آمَنُوا مِنکُمْ وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَیَسْتَخْلِفَنَّهُم فِی الْأَرْضِ کَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِینَ مِن قَبْلِهِمْ وَلَیُمَکِّنَنَّ لَهُمْ دِینَهُمُ الَّذِی ارْتَضَی لَهُمْ وَلَیُبَدِّلَنَّهُم مِّن بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْنًا یَعْبُدُونَنِی لَا یُشْرِکُونَ بِی شَیْئًا وَمَن کَفَرَ بَعْدَ ذَلِکَ فَأُوْلَئِکَ هُمُ الْفَاسِقُونَ؛4خدا به کسانی از شما که ایمان آورده و کارهای شایسته کرده اند، وعده داده است که حتماً آنان را در این سرزمین جانشین [خود] قرار دهد؛ همان گونه که کسانی را که پیش از آنان بودند، جانشین [خود] قرار داد و آن دینی را که برایشان پسندیده است به سودشان مستقر کند و بیمشان را به ایمنی مبدّل گرداند، [تا] مرا عبادت کنند و چیزی را با من شریک نگردانند و هر کس پس از آن به کفر گراید، آنانند که نافرمانند.» امام سجّاد(ع) در تفسیر آیة یاد شده می فرماید: «آنها [به خدا سوگند] شیعیان ما خاندان پیامبر هستند. خداوند این کار را به دست مردی از ما انجام خواهد داد و اوست مهدی این امّت و هم اوست که پیامبر خدا که درود خدا بر او و خاندانش باد [درباره اش] فرمود: چنانچه جز یک روز از دنیا باقی نماند خداوند آن روز را آنقدر طولانی خواهد ساخت تا مردی از عترت من که نامش نام من است بیاید [زمام امور را به دست بگیرد] زمین را پر از عدل و قسط کند همچنان که از ظلم و جور پر شده باشد.» از امام صادق(ع) نیز در ذیل این آیه چنین روایت شده است: «[این آیه] دربارة [حضرت] قائم(ع) و یاران او نازل گشت». 4. آیة دیگری که در ترسیم دیدگاه قرآن در زمینة آیندة جهان، می توان به آن استناد کرد، این آیه است: «وَنُرِیدُ أَن نَّمُنَّ عَلَی الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ وَنَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَنَجْعَلَهُمُ الْوَارِثِینَ؛5 و خواستیم بر کسانی که در آن سرزمین فرودست شده بودند، منّت نهیم و آنان را پیشوایان [مردم]گردانیم و ایشان را وارث زمین کنیم.» از امیر مؤمنان علی(ع) در تفسیر این آیه، چنین روایت شده است: «ایشان خاندان محمّدند. خداوند مهدی آنها را پس از تلاش [و رنجشان] برمی انگیزد و آنها را عزّت می دهد و دشمنشان را خوار می گرداند.» آن حضرت همچنین در یکی از کلمات قصار خود می فرماید: «دنیا پس از سرکشی روی به ما نهد، چون مادّه شترِ بدخو که با بچّة خود مهربان بُوَد. سپس این آیه را خواند: «و می خواهیم بر آنان که مردم ناتوانشان شمرده اند، منّت نهیم و آنان را امامان و وارثان گردانیم». افزون بر آیات یاد شده، آیات دیگری در قرآن وجود دارد که همة آنها به حاکمیّت دین حق در زمان ظهور امام مهدی(ع) تفسیر یا تأویل شده اند. ماهنامه موعود شماره 127 پی‌نوشت‌ها: 1. تبویب: تقسیم کردن کتاب به فصول؛ باب کردن کتاب و نوشته. 1. سورة توبه (9)، آیة 33. 2. سورة انبیاء (21)، آیة 105. 3. سورة نور (24)، آیة 55. 4. سورة‌ قصص (28)، آیة 5. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه