«الاعمال بالنیات» یعنی چه؟ و از نظر شیعه این موضوع صحت دارد؟

[کامل از کد27005]نیت به معناى انگیزه و آگاهى و توجه به هدف است. بنابراین نیت روح عبادت است؛ چنان که پیامبر گرامى اسلام(ص) فرمودند: «لا عمل الا بنیة»؛ اصول کافى، ج 1، ص 70. «هیچ عملى نیست [یعنى داراى ارزش نیست ] مگر اینکه به واسطه نیت باشد». همه اعمال و کردار آدمى، تنها در صورتى ارزش دارد که مبتنى بر نیت باشد؛ زیرا رفتار آدمى بر دو قسم است: یک. برخى رفتارشان مبتنى بر عادت صرف است؛ یعنى، انسان بدون اینکه بداند چه مى کند و بدون توجه به آن؛ عملى را انجام دهد، مثل نمازهاى بسیارى از ما که ابتداء تا انتهاى نماز را بدون توجه به آن انجام مى دهیم. چنین عملى ارزش ندارد، زیرا اگر چه در ظاهر با نیت انجام شده است، اما در واقع عمل بدون نیت؛ یعنى، بدون انگیزه و آگاهى و هدف و توجه به مضمون و مقصد و مقصود آن است. دو. برخى رفتار و کردارشان با توجه و آگاهى بدان عمل است که از آن به عمل با نیت تعبیر مى شود. چنین عملى داراى ارزش است، زیرا از روى توجه است نه صرف عادت. توضیح این نکته ضرورى است که نیتى ارزش دارد که مبتنى بر اخلاص باشد، یعنى، انگیزه انسان فقط خدا و نزدیکى به او باشد،مطهرى، مرتضى، تعلیم و تربیت در اسلام، ص 196-193. حال که چنین است، روشن مى شود که در قیامت به ظاهر، رفتار و کردار آدمیان نگاه نمى شود؛ بلکه به باطن و حقیقت و انگیزه درونى بنده توجه مى شود و سنگینى و سبکى اعمال به میزان توجه و اخلاص ما بر مى گردد. از طرف دیگر رابطه نیت با وجودانسان و کمالات او امرى قراردادى نیست؛ بلکه نیت خالص، حاصل معرفت و باورهاى صحیح و محکم انسانها است، هر قدر یقین نسبت به خداوند متعال و حاضر و ناظر بودن او و باور مرگ و معاد و مسؤولیت هاى اخروى درجان آدمى ریشه دارتر شود؛ نیت او هم خالص تر شده و در نتیجه به کمال و قرب الهى نزدیک تر خواهد شد. البته نیت در کنار اعمال صالح است که انسان را به مراتب عالى مى رساند و در قالب مثال، مى توان نیت را به ضریب اعمال تشبیه کرد و نمودار تکامل و رشد انسان را مى توان بدین گونه ترسیم نمود: معرفت ----> عقیده ----> عمل صالح و خالص----> معرفت بالاتر----> عقیده قوى تر----> عمل خالص تر----> ... با این توضیح رابطه نیت با آگاهى، باور و عمل روشن تر شده و معلوم مى شود که نیت خالص چه نقشى در سعادت جاودانه انسان دارد. پس عمل به تنهایى که از روى حرف عادت باشد، ارزشى ندارد. از طرفى نیت بدون عمل نیز بى معنا است؛ بلکه نیت خالص به همراه عمل صالح است که در قیامت به سنجش الهى در مى آید.[پایان کد انتخابی][کامل از کد29458]منظور از نیت که اساس عمل عبادی و مایه ترتب ثواب و سبب تذکیه عقل نظر و تزکیه عقل عمل است و هر انسانی بر پایه همان نیت خود محشور می شود و به اندازه نیت پاداش داده می شود, همان تصور ذهنی عبادت و ادراک حصولی معنای انجام فعل برای خداوند متعال نیست؛ گرچه صحت فقهی عبادت با آن تأمین می شود؛ زیرا این گونه از اخطارهای ذهنی ممکن است به حمل اولی نیت باشد, لیکن به حمل شایع صناعی غفلت است نه قصد قربت, یعنی به لحاظ مفهوم و معنا نیت است, ولی مصداقا غفلت است؛ زیرا صرف تصور ذهنی مزبور, توجه به حمل شایع به خدا نیست بلکه مراد از نیت انبعاث روح و سیر از خلق به حق و تحرک از طبیعت به ماورای آن است. تقرب ذهن به سوی پروردگار, با اخلاد عینی به سوی زمین سازگار نیست؛ لذا نمازگزاری که در آغاز نماز خویش قصد قربت کرده ولی از لحاظ خشوع و خضوع قلب تحولی در او حاصل نگردیده, نه تنها به خدا تقرب پیدا نکرده, بلکه محتمل است مشمول قهر الهی شود, از این رو فرمود: «فَوَیل لِلمُصلین الذین هُم عَن صَلاتهم ساهُون؛ماعون/4 و 5 وای بر نمازگزارانی که در نماز خود سهل انگار و از آن ساهی و غافلند». هر عبادتی در حد خود شایسته ایجاد قرب و تحصیل لقای حق است, لیکن اگر با حسن فاعلی همراه شد آثار آن از قوه به فعلیت می رسد, و عابد به مقام قرب و لقای الهی نایل می شود. همان طور که نماز عامل تقرب هر نمازگزار پرهیزکار است. چنان که علی (علیه السلام) فرمود:«الصلاه قربان کل تقی»؛(نهج البلاغه/حکمت 136.) زکات نیز, مانند نماز وسیله تقرب زکات پرداز وارسته به خداست: «ثم إن الزکاه جعلت مع الصلاه قربانا؛(همان, خطبه 199)زکات همراه با نماز، وسیله تقرب به خداست». پس از آن که معنای نیت و امتیاز آن از خطور ذهنی و دشوارتر بودن آن از خود عمل معلوم شد, تفسیر جمله معروفی که از رسول الله(ص) نقل شده که فرمود:«نیه المُؤمِن خَیر مِن عمله»؛(وسائل الشیعه 1/50/ح 3) و نیز جمع میان این روایت و معنای جمله معروف منقول از پیامبر(ص) که فرمود: «أفضل الأعمال أحمزها»؛(بحارالانوار،67/298) واضح می شود؛ چون هیچ عملی دشوارتر از اخلاص نیت و تطهیر آن از هر گونه هوا و ریا نخواهد بود؛ زیرا روح متثاقل به زمین که سنگین شد توان نیت حقیقی را ندارد: «نجی المخفّون»؛(همان 74/55/ح 3) بلکه نیل به مقام اخلاص و نیت صحیح, از آن رادمردان سبکبار ساحل ها است «تخففوا تلحقوا»؛(نهج البلاغه, خطبه 21) اگر عبادت با اخلاص نیت همراه نبود, مایه دوری از خداوند می شود و این مطلب اختصاصی به نماز ندارد که درباره آن نازل شده: «فویل للمصلین»ماعون/4بلکه عبادات دیگر نیز این چنین است. انسان بر اساس همان نیت در قیامت محشور می شود و بر همان معیار, پاداش دریافت می کند. نیتی که به معنای انبعاث از عالم ماده و به منزله بال گشودن به سوی عالم غیب و تجرد است, انسان را از هر تباهی و تیرگی تزکیه می کند؛ زیرا هر گونه تعلق به جهان طبیعت, همانند علف هرزی است که در مزرع دل مانع بیداری قلب و نمو روح می شود. انسانی مزکی این علف ها را از ساحت دل می کند؛ و با پرهیز از این گیاهان خودرو و تطهیر سرزمین دل از این آلودگی ها, زمینه انبعاث روح انسانی او به ماوراء الطبیعه فراهم می شود. و نیت راستین در واقع همین است و این گونه از نیت ها همراه با عمل صالح است که انسان را مزکی می کند. آیة الله جوادی آملی،تفسیر موضوعی قرآن ج 12 (فطرت در قرآن) به نقل از سایت تبیان[پایان کد انتخابی] (لوح فشرده پرسمان، اداره مشاوره نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها، کد: 1/100106447) .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه