در جهان به هم پيوستة امروز چگونه مي‌توان با پرهيز از تنشهاي جهاني و دستيابي به پيشرفت همه جانبه و پايدار، هويت ديني و ملي خود را حفظ كرد؟

1 . تبيين مفاهيم: الف) «جهاني شدن»[1] فرايندي است كه پس از تحولاتي كه بر اثر انقلاب صنعتي در اروپا بوجود آمده شروع شد. انقلاب صنعتي موجب شد كه اساساً تحولي ساختاري طبق مقتضيات زمان در اجتماعات بشري بوجود آيد. وقتي جمعيت بشري بواسطة فن‌آوري‌ها و بهبود شرايط زيستي توسعه پيدا كرد،‌ اين جمعيت خود‌به‌خود مقتضياتي را براي پديدة جهاني شدن فراهم ‌آورد.اجتماعاتي كه در گذشته به علت كمي جمعيت در واحدهاي كوچك به صورت قطعه‌اي مطرح بودند با روند رشد و گسترش ارتباطات به جمعيت‌هاي بزرگ تبديل شده و كم‌كم ميان آنها روند ادغام و پيوستگي بوجود آمد. اين فرايند ادغام به تدريج تمام مؤلفه‌هاي انساني از قبيل فرهنگ‌، سياست، اقتصاد، اخلاق و دين[2] را در برمي‌گيرد. ب) «پرهيز از تنشهاي جهاني» لزوماً به معني دوري گزيني و انزوا نيست. چرا كه اساساً پيشرفت همه جانبه و پايدار در فضاي بسته سياسي و اقتصادي امكان‌پذير نيست لذا بازيگر منزوي و منفعل در عرصة رقابتهاي سياسي و اقتصادي بين‌المللي بازيگري بازنده است. دوري از تنشهاي جهاني يعني دامن نزدن به مناقشات بين‌المللي نه يعني درگير نشدن در اين مناقشات، زيرا در بسياري از مناقشات بين‌المللي، منافع ملي و مذهبي جمهوري اسلامي قرار دارد مانند جنگ آمريكا در افغانستان و عراق. بي‌طرفي منفعل در اين مناقشات يعني بي‌اهميتي اين منافع براي جمهوري اسلامي و از دست دادن آن. ج) «هويت» عبارت از مجموعة خصوصيات و مشخصات اساسي اجتماعي، فرهنگي، رواني، فلسفي، زيستي و تاريخي همسان است كه به رسايي و روايي بر ماهيت يا ذات گروه به معني يگانگي يا همانندي اعضاي آن با يكديگر، دلالت كند و آنها را در يك ظرف زماني و مكاني معين به طور مشخص و قابل قبول و آگاهانه از ساير گروه‌ها و افراد متعلق به آنها متمايز سازد.[3] وقتي انسان با تولد خود وارد جامعه مي‌شود، عناصر فعالي براي كاركرد هويت‌بخشي به اين تازه وارد، دست به كار مي‌شوند. اين عناصر به ترتيب اهميت عبارتند از: مذهب، خانواده، زبان، زادگاه، جنسيت، ايدئولوژي، مليّت (قوميت)، تاريخ، سن و شغل. تأثير اين عناصر، موجود تازه وارد را در زمرة ديگر افراد همانند او در اجتماع قرار مي دهد و به همين‌سان وي را از ديگر اجتماعات غير همانند، متمايز مي‌سازد.[4] در ايران ما، دو نوع فرهنگ و هويت وجود دارد، فرهنگ «ايراني» كه فرهنگ طبيعي و فطري است و فرهنگ «اسلامي» كه از شعاع وسيع‌تري برخوردار است. هر يك از اين فرهنگها، جوابگوي عرصه‌اي از نيازهاي ملت ماست. فرهنگ ملي در ايجاد اتصال هويتي يك ملت و فرهنگ اسلامي در ايجاد انگيزه براي عمل و ضمانت بخشيدن به اصالت هويت و معنويت اين ملت و درستي بخشيدن به نوع رفتار و كردار افراد، مؤثرند. 2 . سازوكارهاي دفاعي: پرسشي كه مطرح شده است؛ بسيار اساسي است. همان‌گونه كه اشاره شد دنيايي كه پيش‌رو داريم، مبادلة نابرابر فرهنگي را اجتناب‌ناپذير كرده و ادغام فرهنگ‌ها را موجب شده است. در مبادلات فرهنگي نابرابر بين‌المللي، فرهنگ مسلط و چيره، سعي مي‌كند با به كارگيري تمام ابزار و وسايل و تكنيكهاي ممكن، الگوهاي زيستي، مصرف، رفتار و حتي بينش مردم ساير كشورها و فرهنگها را به دلخواه خود تغيير دهد طبيعي است كه در يك فراگرد پيوسته و درازمدت،‌ توده‌هاي مردم از گروه‌هاي سني مختلف كه نصيبي از فرهنگ خودي نبرده‌اند، مجذوب جلوه‌هاي فريبندة فرهنگ بيگانه شوند و به تدريج حساسيت و خودآگاهي جمعي را نسبت به ارزشها و حنجارهاي بومي و ملي از دست بدهند.بنابراين اگر سيستم فرهنگي داخلي كشورها از تنظيم داد و ستد و صادرات و واردات مناسب فرهنگي ناتوان و قاصر باشد در اين صورت تسليم فرهنگي و به تبع آن سقوط اقتصادي و سياسي و در نتيجه آن، «بحران هويتي» و افتادن به دامان فرهنگ‌هاي بيگانه امري محتوم خواهد بود. به همين منظور ادامه بحث، راهكارهاي دفاع از هويت ملي و مذهبي و كيفيت وارد كردن آن در عرصة مبادلات فرهنگي بين‌المللي را تبيين خواهيم كرد: الف) بازسازي تمدّني بازسازي تمدني گامي مهم در راستاي تقويت هويت ملي و مذهبي و حفظ آن از تهاجم فرهنگهاي بيگانه است. ما در تاريخ ايران شاهد دو تمدن عظيم و باشكوه هستيم. 1 . تمدن ايران باستان 2 . تمدن عظيم ايران دورة اسلامي (قرن 4 و 5) كه از آن به عنوان «عصر طلايي» ياد مي‌شود. اطلاعات چنداني از ابعاد مختلف تمدن ايران باستان در دست نيست و متأسفانه ما فقط به بعد شاه‌پرستي آن آشنائيم. اما در تمدن دورة اسلامي شاهد رشد و شكوفايي تمام عرصه‌هاي علم و هنر بوده‌ايم. در اين دوره علماء ‌و دانشمندان زيادي سر برآوردند فارابي، ابن سينا، خواجه نظام‌الملك، غزالي، خواجه نصيرالدين طوسي، حكيم عمر خيام، خواجه عبدالله انصاري، خوارزمي و بسياري ديگر از دانشمندان كه محصول عصر زرين تمدن ايران اسلامي هستند. بنابراين بازسازي تمدني يعني روي‌ آوردن مجدد به فرهنگ و تمدن ايران و اسلام و از اين طريق با غناي فرهنگي و هويتي، سدّ عظيمي در برابر تمدنها و فرهنگ‌هاي بيگانه و نابخرد قرار داده خواهد شد ب) صدور ارزشهاي عام ـ حفظ و تقويت ارزشهاي خاص منظومه‌هاي فرهنگي تنها در اثر تعامل و مبادله با محيط سيقل مي‌خورند و هويت و حيات خود را حفظ مي‌كنند. در اين داد و ستد، نظام فرهنگي بايد چيزي براي عرضه يا حرفي براي گفتن داشته باشد وگرنه اگر قابليت مبادله و فرا رفتن از مرزهاي محدود را نداشته باشد به تدريج دچار خود تخريبي[5] و ركود مي‌شود. بازيگر خردمند در عرصة به هم فشردة بين‌المللي سعي مي‌كند ضمن حفظ و تقويت ارزشهاي خاص و بومي خود كه سپري در مقابل هنجارهاي باطل بيگانه است، از بطن آن، عناصر پويا و ارزشهاي عام و جهان‌شمول را شناسايي، تقويت و مبادرت به صدور آن نمايد. ارزشهاي خاص و بومي ايجاد حساسيت، نفاق و تعارض مي‌كند ولي ارزشهاي عام، همكاري و رقابت بين‌المللي ايجاد مي‌نمايد. اين امر به هيچ وجه به معني از دست دادن حميّت و علاقه نسبت به ارزشهاي بومي و ملّي نيست بلكه قبول يك واقعيت انكارناپذير در عرصة مبادلات فرهنگي در عصر ارتباطات است.البته ارزشهاي عام در تعارض و ناهماهنگ با ارزشهاي خاص و بومي نيست چرا كه همين ارزشهاي عام بار اصلي خود را از عناصر خاص فرهنگ خود مي‌گيرند. به اين ترتيب با درنظر گرفتن مؤلفه‌هاي فوق، مي‌توان علاوه بر حفظ و تقويت هويت ملي و ديني در عرصة تنگ و نابرابر بين‌المللي. مبادرت به صدور برخي از عناصر عام و جهان‌شمول هويت ملي و ديني نمود. معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر: 1 . فرهنگ پيشرو، فرهنگ پيرو، محمدتقي جعفري. 2 . جهاني شدن و دين، دبيرخانه دين‌پژوهان كشور، مؤسسة ‌انتشارات احياگران، 1382.--------------------------------------------------------------------------------[1]. Globalization [2]. براي اطلاع از چشم‌انداز دين اسلام در فرايند جهاني شدن دين حتماً رجوع كنيدبه مقاله‌هاي «حكومت جهاني اسلام و جهاني شدن» و «جهاني شدن، اسلام و مهدويت» منتشر شده در كتاب «جهاني شدن و دين» دبيرخانه دين‌پژوهان كشور، 1382. [3]. الطائي، علي، بحران هويت قومي در ايران، ص 139. [4]. لويي آلتوسر در مقاله «ايدئولوژي و دستگاه‌هاي ايدئولوژيك دولت» با نگرش ساختارگرايانه، روند همگون‌سازي فرد با محيط را به تصوير كشيده است. اين مقاله دركتاب «مواضع» با ترجمة فرخ . اس. اميد، منتشر شده است. [5] . Entropy = خودتخريبي و خودويرانگري. .

راسخون

مرجع:

ایجاد شده در سه روز پیش

لینک کوتاه