آیا کتاب هایی مثل تاریخ طبری، صحیح بخاری یا سنن ابوداود در مبحث تاریخ اسلام، از کتب معتبر و قابل قبول هستند؟

برای شناخت و آگاهی از وقایع و حوادث مربوط به تاریخ اسلام، منابع معتبر و قابل اعتماد فراوانی وجود دارد. منابعی که ما را از مراجعه به کتب حدیثی چون صحیح بخاری و سنن ابو داود بی نیاز می کند. کتاب تاریخی طبری نیز هر چند حوادث تاریخ اسلام را تا قرن چهارم هجری در بر گرفته است اما برخی از روایات آن از اعتبار کافی برخوردار نیست. تاریخ طبری به روش نقل روایات متعدد درباره ی یک قضیه ی تاریخی نوشته شده است. در این کتاب برخی از روایات معارض و منافی یکدیگر هستند، لذا نمی توان هر دو را تأیید و یا رد کرد، از این جهت اعتبار تاریخ طبری و روایات تاریخي او نیاز به بازبینی و بررسی کامل است که تاکنون این کار به دقت تمام انجام نشده است. لذا تایید کلی مقدور و صحیح نبوده و از قاعده علمی بیرون است. برخی از سانسورها که در تاریخ طبری وجود دارد نیز به اعتبار کلی آن لطمه می زند که نمی توان آن را به طور کلی تأیید کرد. طبری در نقل برخی از مطالب نیز تحت تأثیر کتاب های تحریف شده و اسرائیلیات می باشد از این جهت نیز تنقیح در کار طبری ضروری است. ویژگی و زیبایی تاریخ طبری در این است که غالباً روایات تاریخی را با سند و منابع ذکر کرده و کار پژوهش گر را در رسیدن به حقایق آسان نموده است. «زرین کوب» می نویسد. طبری غالباً در صحت و سقم مآخذ روایات تعمقی نکرده کتاب او با وجود جامعیت و وسعت از حیث ارزش و اعتبار همه جا مورد قبول نیست چرا که دقت نظری که لازمه چنین کاری است، در کتاب رعایت نشده است.» در کتاب تاریخ نگاری در اسلام آمده است: «اخبار بی پایه و افسانه و اسرائیلیات در آن بسیار است.» کتاب «صحیح بخاری» در نزد اهل سنت یکی از کتب بسیار مشهور می باشد که محدثان اهل سنت قائلند که تمامی احادیث جمع آوری شده در این کتاب صحیح می باشد. شهید مطهری ـ رحمه الله ـ می نویسد: «این کتاب (صحیح بخاری) معتبر ترین کتاب حدیث در میان اهل تسنن به شمار می رود.» در خصوص این کتاب به چند نکته باید توجه داشت. اولاً: این کتاب یک کتاب حدیثی است و از 9 بخش موجود در این کتاب تنها بخش پنجم آن به مناقب و مغازی (جنگ های رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ ) پرداخته است. بنابر این برای مطالعه تاریخ اسلام کتاب چندان مفیدی نمی تواند باشد. ثانیاً: «چه کسی می تواند ادعا کند که متن احادیث این کتاب که پس از دو سه قرن از صدور آن گردآوری شده تمامی صحیح و عین سخنان پیامبر می باشد.» علاوه بر این که در این کتاب احادیث نابسامان و جعلی و بی پایه نیز وجود دارد. کتاب سنن ابو داود یک کتاب حدیثی است. «عنایت و توجه تمام ابو داود به طرف احکام احادیث بوده است.» این کتاب یک کتاب فقهی است. بنابر این دو کتاب صحیح بخاری و سنن ابو داود چندان به کار تاریخ اسلام و حوادث آن نمی آیند. برخی از منابع نسبتا معتبر در این خصوص عبارتند از: 1ـ سیره نبوی: محمد بن اسحاق (م 151ق) هر چند متن کامل این کتاب امروزه در دست نیست اما ابن هشام (م 213 یا 218) کتاب را تلخیص نموده و یا برخی مطالب به آن اضافه کرده و تحت عنوان «سیره رسول الله» انتشار داده است. 2ـ المغازی: محمد بن عمر واقدی ( م 207) «واقدی از ناموران تاریخ نگاری اسلامی است. برخی قائلند که علم تاریخ با کمک او استقلال خود را از علم حدیث بدست آورد.» «کتاب مغازی مأخذی مستند و گران بهاست.» 3ـ فتوح البلدان: احمد بن یحيی بلاذری (م 279) این کتاب در میان کتاب هایی که در خصوص فتوحات نوشته شده است از اهمیت خاصی برخوردار است. 4ـ اخبار الطوال: ابو حنیفه احمد بن داود دینوری (م 282) این کتاب از تواریخ عمومی است حوادث تاریخ اسلام را تا سال 227 ذکر کرده است. 5ـ تاریخ یعقوبی: احمد بن ابی یعقوب معروف به «یعقوبی» (284) این کتاب نیز از تواریخ عمومی است. این کتاب در دو جلد منتشر شده که جلد دوم آن مربوط به حوادث تاریخ اسلام است. 6ـ الکامل فی التاریخ: عز الدین علی بن محمد معروف به «ابن اثیر» این کتاب نیز از تواریخ عمومی است و حوادث تاریخ اسلام را تا سال 628 هـ.ق ذکر کرده است. و با دقت و تأمل و تشخیص می توان استفاده کرد. از دیگر کتاب های مهم در این خصوص می توان به کتب ذیل اشاره کرد: 1ـ الطبقات، ابن سعد 2ـ مروج الذهب مسعودی، 3ـ الغارات، ابراهیم ثقفی کوفی 4ـ تجارب الامم، ابن مسکویه 5ـ الفتوح ابن اعثم کوفی 6ـ جامع التواریخ، رشید الدین فضل الله 7ـ البدایه و النهایه، ابن کثیر. .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه