چرا گفته می شود نام برخی از فرزندان امام علی(ع) با خلفا یکی بوده است؟

در مورد نام گذاری فرزندان ائمه اطهار و خصوصا امیرالمومنین علی(ع) به نام خلفا که آغازگر این نام گذاری ها بوده است چند پاسخ اجمالی و تفصیلی را بررسی می‌کنیم:\r\nپاسخهای اجمالی\r\nنام گذاری به نام ابوبکر:\r\nاولاً: اگر قرار بود که امیر مؤمنان علیه السلام و امامان معصوم نام فرزندانشان را ابوبکر بگذارد، از نام اصلى او (عبد الکعبه، عتیق، و... با اختلافى که وجود دارد) انتخاب مى‌کرد نه از کنیه او؛\r\nثانیا: ابوبکر کنیه است نه اسم و انتخاب کنیه براى افراد در انحصار پدر فرزند نمى‌باشد؛ بلکه خود شخص با توجه به وقایعى که در زندگی‌اش اتفاق مى‌افتاد کنیه‌اش را انتخاب مى‌کرد.\r\nثالثاً: و در خصوص اینکه نام فرزند علی علیه السلام ابوبکر بوده است می دانیم که بنابر قولى، نام این فرزند را امیر مؤمنان علیه السلام، عبد اللّه گذارد که در کربلا سنّش 25 سال بوده است.\r\nابو الفرج اصفهانى مى نویسد:\r\nقتل عبد الله بن علی بن أبی طالب، و هو ابن خمس و عشرین سنه ولا عقب له.\r\nعبد الله بن علی 25 ساله بود که در کربلا به شهادت رسید و نسلی نداشت.(الاصفهانی، أبو الفرج علی بن الحسین (متوفای356)، مقاتل الطالبیین، ج 1، ص 22)\r\nنام گذاری به نام عمر:\r\nدر این بخش از پاسخ که بیشتر مربوط به دوران امام علی علیه السلام است توجه داریم که:\r\nاولاً: یکى از عادات عمر تغییر نام افراد بود و بر اساس اظهار مورخان شخص عمر این نام را بر او گذارد و به این نام نیز معروف شد.\r\nبلاذرى در انساب الأشراف مى‌نویسد:\r\nوکان عمر بن الخطاب سمّى عمر بن علیّ بإسمه.\r\nعمر بن خطاب، فرزند علی را از نام خویش، «عمر» نام‌گذارى کرد. (البلاذری، أحمد بن یحیى بن جابر (متوفای279هـ)، أنساب الأشراف، ج 1، ص 297)\r\nذهبى در سیر اعلام النبلاء مى‌نویسد:\r\nومولده فی أیام عمر. فعمر سماه باسمه.\r\nدر زمان عمر متولد شد و عمر، نام خودش را براى وى انتخاب کرد. (الذهبی، شمس الدین محمد بن أحمد بن عثمان، (متوفای748هـ)، سیر أعلام النبلاء، ج 4، ص 134، تحقیق: شعیب الأرناؤوط، محمد نعیم العرقسوسی، ناشر: مؤسسه الرساله - بیروت، الطبعه: التاسعه، 1413هـ).\r\nعمر بن الخطاب، اسم افراد دیگرى را نیز در تاریخ تغییر داده است که ما فقط به سه مورد اشاره مى‌کنیم:\r\n1. إبراهیم بن الحارث بـه عبد الرحمن.\r\nعبد الرحمن بن الحارث.... کان أبوه سماه إبراهیم فغیّر عمر اسمه.\r\nپدرش اسم او را ابراهیم گذاشته بود؛ ولى عمر آن را تغییر داد و عبد الرحمن گذاشت. (العسقلانی الشافعی، أحمد بن علی بن حجر أبو الفضل (متوفای852هـ)، الإصابه فی تمییز الصحابه، ج 5، ص 29، تحقیق: علی محمد البجاوی، ناشر: دار الجیل - بیروت، الطبعه: الأولى، 1412 – 1992)\r\n2. الأجدع أبى مسروق بـه عبد الرحمن.\r\nالأجدع بن مالک بن أمیه الهمدانی الوادعی... فسماه عمر عبد الرحمن.\r\nعمر بن الخطاب، اسم اجدع بن مالک را تغییر داد و عبد الرحمن گذاشت. (العسقلانی الشافعی، أحمد بن علی بن حجر أبو الفضل (متوفای852هـ)، الإصابه فی تمییز الصحابه، ج 1، ص 186، رقم: 425، تحقیق: علی محمد البجاوی، ناشر: دار الجیل - بیروت، الطبعه: الأولى، 1412 – 1992) \r\n3. ثعلبه بن سعد به معلی:\r\nوکان إسم المعلى ثعلبه، فسماه عمر بن الخطاب المعلى.\r\nنام معلی، ثعلبه بود که عمر آن را تغییر داد و معلی گذاشت. (الصحاری العوتبی، أبو المنذر سلمه بن مسلم بن إبراهیم (متوفای: 511هـ)، الأنساب، ج 1، ص 250)\r\nثانیاً: ابن حجر در کتاب الاصابه، باب «ذکر من اسمه عمر»، بیست و یک نفر از صحابه را نام مى‌برد که اسمشان عمر بوده است.\r\n1. عمر بن الحکم السلمی؛ 2. عمر بن الحکم البهزی؛ 3 . عمر بن سعد ابوکبشه الأنماری؛ 4. عمر بن سعید بن مالک؛ 5. عمر بن سفیان بن عبد الأسد؛ 6. عمر بن ابوسلمه بن عبد الأسد؛ 7. عمر بن عکرمه بن ابوجهل؛ 8. عمر بن عمرو اللیثی؛ 9. عمر بن عمیر بن عدی؛ 10. عمر بن عمیر غیر منسوب؛ 11. عمر بن عوف النخعی؛ 12. عمر بن لاحق؛ 13. عمر بن مالک؛ 14. عمر بن معاویه الغاضری؛ 15. عمر بن وهب الثقفی؛ 16. عمر بن یزید الکعبی؛ 17. عمر الأسلمی؛ 18. عمر الجمعی؛ 19. عمر الخثعمی؛ 20. عمر الیمانی. 21. عمر بن الخطاب.\r\n(العسقلانی، أحمد بن علی بن حجر أبو الفضل الشافعی، الإصابه فی تمییز الصحابه، ج4، ص587 ـ 597، تحقیق: علی محمد البجاوی، ناشر: دار الجیل - بیروت، الطبعه: الأولى، 1412 – 1992)\r\nآیا این نام گذاری‌ها همه به خاطر علاقه به خلیفه دوم بوده؟!.\r\nاسم عمر یکی از رایجترین نامها در بین عرب بوده و اختصاص به خلیفه ی دوم نداشته تا هر کس نام فرزندش را عمر گذاشت ، اشاره به او تلقّی شود. مثلاً اسم ابن ملجم ، عبد الرحمن بود ؛ آیا به صرف اینکه او علی (ع) را شهید نمود ، باید اسم عبدالرحمن را هم کنار بگذاریم؟ در زمان ائمه (ع) این اسامی ابداً کسی را به یاد خلفا نمی انداخت ، لذا استفاده از آن اسامی نیز تبلیغ خلفا محسوب نمی شد؛ امّا اکنون در میان شیعیان این اسمها برای خلفا عَلم شده اند. لذا هر که این اسامی را می شنود به یاد آنها می افتد.\r\nاما نام گذاری به نام عثمان:\r\nاولاً: نام گذارى به عثمان، نه به جهت همنامى با خلیفه سوم و یا علاقه به او است؛ بلکه همانگونه که امام علیه السلام فرموده، به خاطر علاقه به عثمان بن مظعون صحابه گرامی پیامبر این نام را انتخاب کرده است.\r\nإنّما سمّیته بإسم أخی عثمان بن مظعون. فرزندم را به نام برادرم عثمان بن مظعون نامیدم. (الاصفهانی، أبو الفرج علی بن الحسین (متوفای356)، مقاتل الطالبیین، ج 1، ص 23)\r\nعثمان بن مظعون محبوب دل پیامبر و امیرالمومنین بود. این عثمان کسی است که پیامبر خدا پس از مرگ او بدن او را بوسید و این نشانگر محبت بسیار زیاد پیامبر نسبت به اوست. حضرت امام صادق (ع) فرمود: ان رسول الله قبل عثمان بن مظعون بعد موته،( وسائل الشیعه، 20 مجلدی اسلامیه، ج 2، ص 934، کتاب الطهاره، ابواب غسل المیت باب 5، ح اول، باب جواز، تقبیل المیت؛ این روایت در منابع متعددی از اهل سنت هم آمده است، به طور نمونه رک: سنن ترمذی، ج 2، ص 229؛‌مستدرک حاکم نیشابوری، ج 1، ص 361؛ مجمع الزوائد هیثمی، ج 2، ص 20 و..) « پیامبر خدا عثمان بن مظعون را بعد از وفاتش بوسید». این حدیث، نشان می‌دهد که چه قدر این شخص عزیز بوده و به خاطر همین هم امیرالمومنین نام فرزندش را عثمان گذاشت.\r\nثانیاً: ابن حجر عسقلانى بیست و شش نفر از صحابه را ذکر مى‌کند که نامشان عثمان بوده است، آیا مى‌شود گفت: همه این نام گذاری‌ها چه پیش و چه پس از خلیفه سوم به خاطر او بوده است. یقیناً چنین نبوده ؛ بلکه عثمان نیز از اسامی رایج بین عرب بوده است.\r\n1. عثمان بن ابوجهم الأسلمی؛ 2. عثمان بن حکیم بن ابوالأوقص؛ 3. عثمان بن حمید بن زهیر بن الحارث؛ 4. عثمان بن حنیف بالمهمله؛ 5. عثمان بن ربیعه بن أهبان؛ 6. عثمان بن ربیعه الثقفی؛ 7. عثمان بن سعید بن أحمر؛ 8. عثمان بن شماس بن الشرید؛ 9. عثمان بن طلحه بن ابوطلحه؛ 10. عثمان بن ابوالعاص؛ 11. عثمان بن عامر بن عمرو؛ 12. عثمان بن عامر بن معتب؛ 13. عثمان بن عبد غنم؛ 14. عثمان بن عبید الله بن عثمان؛ 15. عثمان بن عثمان بن الشرید؛ 16. عثمان بن عثمان الثقفی؛ 17. عثمان بن عمرو بن رفاعه؛ 18. عثمان بن عمرو الأنصاری؛ 19. عثمان بن عمرو بن الجموح؛ 20. عثمان بن قیس بن ابوالعاص؛ 21. عثمان بن مظعون؛ 22. عثمان بن معاذ بن عثمان؛ 23. عثمان بن نوفل زعم؛ 24 . عثمان بن وهب المخزومی؛ 25. عثمان الجهنی؛ 26. عثمان بن عفان.\r\n(العسقلانی، أحمد بن علی بن حجر أبو الفضل الشافعی، الإصابه فی تمییز الصحابه، ج 4، ص 447 ـ 463، تحقیق: علی محمد البجاوی، ناشر: دار الجیل - بیروت، الطبعه: الأولى، 1412 – 1992)\r\nاما در بخش پاسخ های تفصیلی\r\n1. هیچ اسمى (غیر از نام‌هاى خداوند بارى تعالی) انحصارى نیست که مختص یک نفر باشد؛ بلکه گاهى یک اسم براى افراد زیادى انتخاب مى‌شد که با همان نام هم شناخته مى‌شدند و هیچ محدودیتى در این زمینه در بین اقوام و ملل وجود نداشته است؛ بنابراین، نام‌هایى از قبیل ابوبکر و عمر و عثمان از نام‌هاى مرسومى بوده است که بسیارى از مردم زمان پیامبر و یاران واصحاب آن حضرت، و نیز یاران و دوستان و اصحاب امامان شیعه به همین نامها معروف و مشهور بوده‌اند، مانند:\r\nأبوبکر حضرمی، ابوبکر بن ابوسمّاک، ابوبکر عیاش و ابوبکر بن محمد از اصحاب امام باقر و صادق علیهما السلام.\r\nعمر بن عبد اللّه ثقفى، عمر بن قیس، عمر بن معمر از اصحاب امام باقر علیه السلام. و عمر بن أبان، عمر بن أبان کلبی، عمر بن ابوحفص، عمر بن ابوشعبه، عمر بن اذینه، عمر بن براء، عمر بن حفص، عمر بن حنظله، عمر بن سلمه و... از اصحاب امام صادق علیه السلام.\r\nعثمان اعمى بصرى، عثمان جبله و عثمان بن زیاد از اصحاب امام باقر علیه السلام، و عثمان اصبهانى، عثمان بن یزید، عثمان نوا، از اصحاب امام صادق علیه السلام.\r\n2. شکى نیست که شیعیان از یزید بن معاویه و اعمال زشت او تنفر شدیدى داشته و دارند؛ ولى در عین حال مى‌بینیم که در بین شیعیان و اصحاب ائمه علیهم السلام کسانى بوده‌اند که نام شان یزید بوده است؛ مانند:\r\nیزید بن حاتم از اصحاب امام سجاد علیه السلام. یزید بن عبد الملک، یزید صائغ، یزید کناسى از اصحاب امام باقر علیه السلام؛ یزید الشعر، یزید بن خلیفه، یزید بن خلیل، یزید بن عمر بن طلحه، یزید بن فرقد، یزید مولى حکم از اصحاب امام صادق علیه السلام.\r\nحتى یکى از اصحاب امام صادق علیه السلام، نامش شمر بن یزید بوده است.\r\n(الأردبیلی الغروی، محمد بن علی (متوفای1101هـ)، جامع الرواه وإزاحه الاشتباهات عن الطرق والاسناد، ج 1 ص 402، ناشر: مکتبه المحمدی).\r\nآیا این نام گذاری‌ها مى‌تواند دلیل بر محبوبیت یزید بن معاویه نزد ائمّه و شیعیان آنان باشد؟ یقیناً چنین نبوده.\r\n3. نامگذارى فرزندان روى علاقه پدر و مادر به افراد و شخصیت‌ها صورت نمى‌گرفت وگرنه باید همه مسلمانان، نام فرزندان خود را به نام رسول اکرم صلى الله علیه وآله نامگذارى مى‌کردند.\r\nاگر نامگذارى به خاطر ابراز محبت به شخصیت‌ها بود، چرا خلیفه دوم به سراسر ممالک اسلامى بخشنامه کرد که کسى حق ندارد فرزندش را به نام رسول خدا صلى الله علیه وآله نامگذارى کند؟\r\nابن بطال و ابن حجر در شرحشان بر صحیح بخارى مى‌نویسند:\r\nکتب عمر إلى أهل الکوفه الا تسموا أحدًا باسم نبى.\r\n(إبن بطال البکری القرطبی، أبو الحسن علی بن خلف بن عبد الملک (متوفای449هـ)، شرح صحیح البخاری، ج 9، ص 344، تحقیق: أبو تمیم یاسر بن إبراهیم، ناشر: مکتبه الرشد - السعودیه / الریاض، الطبعه: الثانیه، 1423هـ - 2003م؛ العسقلانی الشافعی، أحمد بن علی بن حجر أبو الفضل (متوفای852 هـ)، فتح الباری شرح صحیح البخاری، ج 10، ص 572، تحقیق: محب الدین الخطیب، ناشر: دار المعرفه – بیروت).\r\nعینى در عمده القارى نیز مانند همین مطلب را نقل می کند. (العینی، بدر الدین محمود بن أحمد (متوفای 855هـ)، عمده القاری شرح صحیح البخاری، ج 15، ص 39، ناشر: دار إحیاء التراث العربی – بیروت).\r\n4. بنا به نقل شیخ مفید نام یکى از فرزندان امام مجتبى علیه السلام عَمرو بوده است، آیا مى شود گفت: که این نامگذارى به خاطر همنامى با اسم عَمرو بن عَبدود و یا عمرو بن هشام (ابوجهل) بوده است؟\r\n(الشیخ المفید، محمد بن محمد بن النعمان ابن المعلم أبی عبد الله العکبری، البغدادی (متوفای413 هـ)، الإرشاد فی معرفه حجج الله علی العباد، ج 2، ص 20، باب ذکر ولد الحسن بن علی علیهما ، تحقیق: مؤسسة آل البیت علیهم السلام لتحقیق التراث، ناشر: دار المفید للطباعه والنشر والتوزیع - بیروت - لبنان، الطبعه: الثانیه، 1414هـ - 1993 م).\r\n5. با توجه به مطالبی که عرض شد متوجه می شویم که نام ابوبکر، عمر، عثمان، یزید و... نام عمومی و مربوط به عموم است و نام اختصاصی نیست. چنین نیست که نام ابوبکر متعلق به ابوبکر و مختص او باشد بلکه این نام یک نام عربی است و نام خوبی هم هست و مردم عرب آن را انتخاب می کردند. پس این نام ها، مربوط به این اشخاص نیست بلکه مربوط به مردم عرب است. هزاران نفر به این نام ها نامیده شده اند و هزاران نفر هم نامیده خواهند شد. فرض کنید که نام کسی حسین است مانند صدام حسین، آیا می توانیم بگوییم که چون صدام حسین دشمن ما بوده، پس نام حسین را برای بچه های خودمان انتخاب نمی کنیم؟! نمی توانیم چنین بکنیم چون نام حسین یک نام عربی زیبا است و مربوط به همه است و هر کس خواست می تواند آن را برای بچه اش انتخاب بکند. گر چه صدام حسین دشمن ماست ولی این اسم مال او نیست بلکه مال همه است. کلمه ابوبکر، عمر، عثمان و یزید هم اینچنین است. این نام ها مال آنها نیستند بلکه مال همه هستند. ممکن است دشمن تو نامش محمد باشد آیا شما از نام محمد متنفر می شوید؟! آیا نام محمد را برای بچه ات انتخاب نمی کنی؟! قطعا انتخاب می کنی چون این نام مال این دشمن نیست بلکه مربوط به همه است. هیچ اسمی اختصاص به کسی ندارد انتخاب هر اسمی برای انسان آزاد است و هر کس خواست می تواند انتخاب بکند مگر اینکه اسمی در یک زمانی میان مردم منفور بشود که در این صورت به طور متعارف مردم از آن دوری می کنند. اما در آن روزگار هنوز این نامها برای شیعیان منفور نشده بود و عموم مردم از آنها استفاده می‌کردند. لذا بر این اساس، نمی توان گفت که علی (ع) یا ائمه به خاطر دوستی با خلفا نام برخی بچه هایشان را ابوبکر، عمر و عثمان گذاشته اند.\r\n6.این نامگذاری ها اشکالی ندارد. نه حاکی از تأیید خلفا است و نه چیز دیگر، چرا که نامگذاری در هر اجتماعی، بسته به فرهنگ و سنت آن است. عرب ها برای خود یک سری نام های متداول داشته اند که بعضاً عَلَم بوده و معنای خاصی نداشته و بعضی از آن ها معنا داشته مانند معاویه و حارث که مربوط به فرهنگ آن زمان جامعه بوده است، که از جمله آن: ابوبکر، عثمان، عمر، معاویه، عمر، یزید و.... می باشد این اسامی در فرهنگ زمان امامان پیشین مطلوب و مرسوم بود و امروز هم در بسیاری از کشورها و مناطق عرب نشین، این اسم ها مورد پسند مردم است و مردم فرزندانشان را بدین گونه نامگذاری می کنند.\r\nامامان (ع) نیز طبق فرهنگ و سنّت متداول زمان خویش برای فرزندان شان اسامی می نامیدند.\r\nنه نامگذاری اسای عمر، عثمان و معاویه دلیل بر خوبی و تأیید خلیفه دوم و سوم و معاویة بن ابی سفیان است. و نه این اسم ها را بر فرزندان خود نگذاشتن دلیل بر بدی و نشانه عدم تأیید، لیکن بعد از حادثه کربلا و ستم های خلفا و بنی امیه، فاصله فرهنگی بین شیعه و دیگران روز به روز بیشتر گردید و رفته رفته در فرهنگ شیعه یک سری اسم ها رواج یافت و یک سری اسم ها از رونق افتاد. شیعیان در قرن های بعد کوشیدند با نامگذاری فرزندان خویش به نام های پیامبر و اهل بیت و صحابه باوفایشان، به نوعی در پی زنده کردن ارزش ها برآیند. این فرهنگ برگرفته از رهنمودهای امامان (ع) می باشد. برعکس آنانی که چهره های بارز دشمنی با پیامبر(ص) و اهل بیت مکرمشان بودند، همانند ابوسفیان، معاویه،یزید و... نام های آنان در اسم گذاری های شیعیان از رونق افتاد و کم کم متروک شد. این سخن مربوط به قرن های بعدی است.\r\nبنابراین اسم گذاری ها برگرفته از فرهنگ اجتماعی است و در زمان امامان به خصوص در زمان امام علی (ع) نامگذاری به آن اسم ها مذموم و متروک نبود .\r\n .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه