ایمان چند درجه دارد از کجا بدانیم ایمان ما در چه درجه است؟

«تعریف ایمان»ایمان عبارت است از معرفت یقینی توأم با اطمینان قلبی نسبت به اعتقادات اصیل دینی که علامت وجود آن تسلیم قلبى و خضوع و خشوع دل به خداوند متعال و رسول او و آموزه هایى است که به بشریت ارائه کرده اند. ایمان نیرویی است که باعث می شود انسان با شجاعت و قدرت و صدق و اخلاص برای رضای خدا تلاش کند و در مسیر قرب الهی قرار بگیرد و با آرامش کامل به دور از هر گونه شک و شبهه ای به انجام وظایف فردی و اجتماعی خود همت گمارد و از سرزنش هیچ سرزنش کننده ای هراس به خود راه ندهد. علامت ایمان این است که فرد مومن حتی از مرگ در این راه نگرانی ندارد و آن را شهادت در راه خدا می داند و از آن استقبال می کند. «درجات ایمان»وجود اختلاف در ظرفیت ها و استعدادها و مایه هاى درونى انسان ها امرى غیرقابل انکار است که علاوه بر قرآن کریم و روایات معصومین(ع)، مشاهده و تجربه نیز آن را تأیید مى کند. قرآن کریم در مورد عموم انسان ها مى فرماید: (و رفع بعضکم فوق بعض درجات - و برخى از شما را بر برخى دیگر درجاتى برترى بخشیدیم. انعام، آیه 165). و در مورد پیامبران(ع) مى فرماید: (منهم من کلم الله و رفع بعضهم درجات - خداوند با برخى از پیامبران(ع) گفتگو کرد و بعضى را درجاتى برترى بخشید. بقره، آیه 253).مراد از ظرفیت همان سرمایه هاى درونى و استعدادهاى مادى و معنوى نهفته در درون انسان است که براساس حکمت الهى در انسان ها مختلف است و ممکن نیست انسان ها از نظر استعداد و هوش و فکر و ذوق و سلیقه یکسان باشند. هر چند پاره اى از اختلاف ها و تفاوت ها اکتسابى است، و کوشش و تلاش انسان در ایجاد ظرفیت هاى گوناگون و امتیازها قابل تردید نیست، ولى در عین حال این اختلاف در ظرفیت ها و سرمایه ها و استعدادهاى مادى و معنوى به طور تکوینى وجود دارد و عدالت به معناى قرار دادن هر چیزى در جایگاه مناسب و در خور آن ایجاب مى کند که این اختلاف وجود داشته باشد. خداوند در قرآن مجید مى فرماید: (ان الله اصطفى آدم و نوحا و آل ابراهیم و آل عمران على العالمین - خداوند آدم و نوح و خاندان ابراهیم و عمران (ع) را بر جهانیان برگزید. آل عمران، آیه 33). این انتخاب و گزینش از نظر تکوینى نیز ثابت است. یعنى خداوند آفرینش آنان را از آغاز، آفرینشى ممتاز قرار داد. اگرچه با داشتن این امتیاز، در انتخاب راه حق مجبور نبودند بلکه این راه را با اراده و اختیار خود مى پیمودند ولى در عین حال این آفرینش ویژه و ظرفیت گسترده آنها، زمینه ساز رهبرى جامعه و هدایت انسان ها گردید و سپس با اطاعت و پیروى فرمان خداوند و جهاد در راه او و استقامت و صبر و تلاش در راه هدف والا و مقدس خود به امتیازاتى اکتسابى نیز دست یافتند که در کنار امتیازات ذاتى و خداداد آنها، از آنها انسان هایى برجسته و برگزیده ساخت. هر چند این امتیازات ذاتى براى ایجاد سازمانى منظم و زمینه سازى براى رشد و تعالى بشر ضرروى و لازم است ولى مسؤولیتی بزرگ و همسنگ با آن امتیازها را به همراه دارد و دیگران که از این امتیازها بى بهره اند و مسؤولیت کمترى بر دوش دارند. تفسیر نمونه، ج 2، ذیل آیه 33 آل عمران)ایمان چه به معنی علم و آگاهی باشد و چه به معنی روح تسلیم و پذیرش در برابر حق، دارای درجات و سلسله مراتبی است، چرا که علم درجات دارد و تسلیم در برابر حق و پذیرش آن نیز دارای مراتب مختلفی است و حتی عشق و شور و محبت توأم با ایمان نیز متفاوت است. آیات فراوانی از قرآن کریم دلالت بر این دارد که ایمان فرد مؤمن می تواند افزایش یابد و به مراحل بالاتر و والاتری ارتقا یابد، مثل: 1. إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذینَ إِذا ذُکِرَ اللّهُ وَجِلَتْ قُلُوبُهُمْ وَ إِذا تُلِیَتْ عَلَیْهِمْ آیاتُهُ زادَتْهُمْ إیمانًا وَ عَلى رَبِّهِمْ یَتَوَکَّلُونَ؛ (انفال،2). 2. هُوَ الَّذی أَنْزَلَ السَّکینَةَ فی قُلُوبِ الْمُؤْمِنینَ لِیَزْدادُوا إیمانًا مَعَ إیمانِهِمْ؛(فتح،4). 3. فَأَمَّا الَّذینَ آمَنُوا فَزادَتْهُمْ إیمانًا وَ هُمْ یَسْتَبْشِرُونَ؛ (توبه، 123).ایمان دارای نقصان و کمال و شدت و ضعف و مراحل متعددی است. در روایات فراوانی برای کامل شدن ایمان، سفارشاتی شده و راهکارهایی ارائه شده است و برای ایمان کامل نشانه هایی بیان شده است که به خوبی دلالت دارد که ایمان دارای نقصان و کمال است مثل: لایکمل ایمان عبد حتی یحب ما احبه الله و یبغض ما ابغضه الله، ایمان بنده وقتی کامل می گردد که آنچه را خداوند دوست دارد دوست بدارد و آنچه را ناخوشایند می دارد، ناخوشایند بدارد.(میزان الحکمه، ج1، ح1330). در حدیثی از حضرت صادق(ع) آمده است: ایمان ده درجه دارد همچون نردبان که پله پله از آن بالا می روند؛ (بحار، ج69، ص165). همچنین در برخی روایات ایمان درجه بندی شده است و برخی از ایمان ها را برترین ایمان معرفی کرده اند: افضل الایمان ان تعلم ان الله معک حیث ما کنت؛ برترین ایمان آن است که بدانی هر کجا باشی خداوند با تو است؛ (میزان الحکمه، ج1، ح1342) و افضل الایمان خلق حسن؛ برترین ایمان، خوش اخلاقی است؛ (همان، ح1345). درجه بندی مراتب ایمان با عدد 10 و 9 و 8 و 7 برای بیان تفاوت درجات آن و تعدد مراحل آن است، چون معمولا تفاوتها را با عدد بیان می کنند و این برای آشنا کردن ذهن ما با این واقعیت است که همه ایمان ها در یک سطح و درجه نیستند بلکه همانند اعداد که با هم تفاوت دارند و یکی در رتبه پایین و دیگری در رتبه بالاتر است، ایمان نیز این چنین است و امر ثابتی که فزونی و کمال نپذیرد، نمی باشد بلکه می تواند افزایش یابد هم چنان که ممکن است سقوط و نقصان پیدا کند. تعبیر روایات در مورد درجات ایمان مختلف است. در برخی روایات ده درجه برای آن ذکر شده است. مثلا در روایتی آمده است ایمان ده درجه مانند نردبان دارد که باید پله پله از آن بالا رفت. مقداد در درجه هشتم و ابوذر در درجه نهم و سلمان در پله دهم ایمان بود؛ (میزان الحکمه، ج 1، ح 1339). در برخی روایات آمده است: اهل ایمان دارای هفت درجه اند؛ (همان، ح 1340). در حدیثی از حضرت صادق(ع) آمده است: خداوند عز و جل، ایمان را بر هفت بخش و سهم قرار داده است: بر نیکی و راستگویی و یقین و رضا و وفا و علم و حلم . برخی دارای هر هفت بخش می باشند و ایمانشان کامل است و برخی دارای یک سهم و برخی دو سهم و برخی سه سهم تا برسد به هفت سهم (بحارالانوار، ج 69، ص 159، ح 1). در برخی روایات چنین آمده است: ایمان در ده چیز است: معرفت و شناخت خداوند، اطاعت، علم، عمل، تقوی و ورع، کوشش و اجتهاد، صبر، یقین، رضا، تسلیم؛ (میزان الحکمه، ج 1، ح 1350).«نشانه های ایمان در انسان»برای اینکه انسان به خلوص و درجه ایمان خود پی برد ابتدا باید نسبت به ایمان خویش آگاهی یابد و نشانه های ایمان را در خود جستجو کند. از نشانه های ایمان حقیقی می توان به موارد زیر اشاره نمود. 1- احساس نیاز به خداوند در خود و توجه به بى نیازى ذات اقدس پروردگار:بزرگترین ثمره و برکت دست یابى به ایمان توحیدی ، توجه انسان به غنا و بى نیازى ذات اقدس پروردگار و احساس نیازمندى خویش و تمامی موجودات می باشد. هر مقدار که گوهر وجود او به کمال توحید آراسته تر گردد، این توجه و احساس نیز افزونتر مى شود تا آنجا که مى فهمد خودش هیچ ندارد و خدا همه چیز دارد. سرّ تکیه همیشگى ائمه طاهرین (ع) در دعاها، مناجاتها و احادیث بر فقر خود و غناى خدا همین آراستگى آنان به توحید است. آنها مصداق اتمّ و اکمل انسانهاى کامل بوده اند، از این رو بیشتر از دیگران بر این امر حیاتى تکیه مى کرده اند. 2- اطاعت از رسول خدا(ص): از نشانه های ایمان توحیدی اطاعت رسول خدا (صل الله علیه و آله ) می باشد همانگونه که در قرآن اطاعت از ایشان را در کنار اطاعت از خداوند قرار داده و آنرا از نشانه های ایمان برشمرده است : وَ أَطیعُوا اللَّهَ وَ رَسُولَهُ إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنینَ (الأنفال : 1) و خدا و پیامبرش را اطاعت کنید اگر ایمان دارید! در روایتی نیز آمده : مردى از رسول خدا (ص) پرسید: آیا بهشت را مى توان خرید یا نه، چنانکه عده اى بهشت را احتکار کرده و در انحصار خود مى دانند: و قالوا لن یدخل الجنة الّا من کان هوداً أو نصارى ( بقره/ 111). آن حضرت در پاسخ فرمود: بلى، بهشت را مى فروشند و ثمن هم دارد. عرض کرد: ثمن بهشت چیست؟ فرمود: لا اله الّا الله یَقولها العَبد مُخلصاً. آن مرد عرض کرد: مخلصاً یعنى چه؟ حضرت فرمود: اخلاص به آن است که به آنچه من بدان مبعوث شدم، ایمان آورده، عمل کند(بحار ج3 ص 13) 3- پیروی از اهل بیت (علیهم السلام ):رسول اکرم (ص) در ادامه روایت بالا شرط دیگر اخلاص در توحید را دوستى اهل بیت گرامى خود (ع) عنوان فرموده و در پاسخ آن مرد که سوال نمود : محبت اهل بیت شما جزو اخلاص در توحید است؟ حضرت رسول فرمود: آرى از برجسته ترین حقوق توحید، محبت اهل بیت است(بحار ج3 ص 13) بنابر این ایمان به خداوند بدون اعتقاد و التزام به ولایت عترت طاهره و بدون خضوع در پیشگاه خاندان عصمت و طهارت که ثقل دیگرى در قبال قرآن هستند شعاری بیش نخواهد بود. و از نشانه های ایمان پایبندی به آن است.4- سایه انداختن توحید بر تمامی اعمال :به این معنا که تنها خدا را مطاع و قبلة روح و جهت حرکت و ایده آل قرار دادن، و طرد هر مطاع و جهت و قبله و ایده آل دیگر، یعنى براى خدا خم شدن و راست شدن، براى خدا قیام کردن، براى خدا خدمت کردن، براى خدا زیستن، براى خدا مردن، آنچنانکه ابراهیم گفت: وَجَّهْتُ وَجْهِىَ لِلَّذى فَطَرَ السَّمواتِ وَ الْارْضَ حَنیفاً وَ ما انَا مِنَ الْمُشْرِکینَ (انعام / 79) روى دل و چهرة قلب خود را حق گرایانه به سوى حقیقتى کردم که ابداع کنندة همة جهان است هرگز جزء مشرکان نیستم انَّ صَلوتى وَ نُسُکى وَ مَحْیاىَ وَ مَماتى لِلّهِ رَبِّ الْعالَمینَ لا شَریکَ لَهُ وَ بِذلِکَ امِرْتُ وَ انَا اوَّلُ الْمُسلِمینَ ( انعام/ 162 ) همانا نمازم، عبادتم، زیستنم و مردنم براى خداوند، پروردگار جهانهاست. او را شریکى نیست. به این فرمان داده شده ام و من اولین تسلیم شدگان به حق هستم.5- انجام عمل صالح:ایمان، همانطور که گفتیم حالتی قلبی و روانی است که در اثر دانستن یک مفهوم و گرایش به آن، حاصل می شود و با شدت و ضعف هر یک از این دو عامل، کمال و نقص می پذیرد. این تعریف، به این نکته اشاره دارد که تنها آگاهی و اطلاع در ایمان کافی نیست؛ بلکه افزون بر آن، گرایش به مورد آگاهی و انکار نکردن و انجام ندادن ضد آن نیز شرط است چنان که قرآن کریم می فرماید: و جحدوا بها و استیقنتها انفسهم ظلما و علوا؛ آیات الهی را از روی ستم و برتری جویی انکار کردند در حالی که به آنها یقین پیدا کرده بودند (نمل، آیه 14). قرآن کریم می فرماید: (گروهی از) اعراب(بیابانی به پیامبر اکرم) گفتند ما ایمان آوردیم. بگو: شما ایمان نیاورده اید؛ ولی بگویید اسلام آوردیم و هنوز ایمان در دل هایتان وارد نشده است (حجرات، آیه 14) زیرا به اموری که علم به صحتش داشتند عمل نکردند. دانستن این نشانه ها انسان را قادر می سازد تا ایمان خود را ارزیابی نموده، بداند که آیا خداوند را به ایمان توحیدی قبول دارد و یا صرفا شعار ایمان را سر می دهد و همچنین این امکان را به انسان می دهد تا اگر خدای ناکرده ایمانش شعاری می باشد با محقق نمودن این نشانه ها به اصلاح خود پرداخته و ایمان توحیدی را در خود بارور نماید. هرچه ایمان و عمل انسان به این نشانه ها نزدیکتر باشد، ایمانش از درجه خلوص بالاتری برخوردار است. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه