نقش صلح امام حسن ـ عليه السلام ـ در رشد فرهنگ و تمدن اسلامي چيست؟

ظهور تمدن هنگامي امکان پذير است که هرج و مرج و ناامني پايان پذيرفته باشد چه فقط هنگام از بين رفتن ترس است که حس ابداع و اختراع در انسان پيدا مي شود و انسان خود را تسليم غريزه اي مي کند که به سوي کسب و معرفت کشيده شود. صلح و امنيت، از مهم ترين عناصر تمدن ساز هستند، به يقين تمام تمدن ها در فرصت هاي به دست آمده در سايه صلح جوانه زده و رشد کرده اند صلح بهترين دوران حيات تمدن ها و انسان است، جنگ، فقر و بدبختي و رنج و قحطي را در پي دارد که نابود کننده تمدن است؛ فايده هاي صلح آنگاه روشن مي شود که جامعه اي گرفتار جنگ باشد، که در آن تمام زمينه هاي فکري، علمي و آموزش از بين برود. فرهنگ و تمدن اسلامي: مجموعه اي از دست آوردهايي که پس از اسلام تا قرن حاضر در کشورهاي اسلامي به وجود آمده و بيشتر آنها تا قرن ششم، و هفتم (هجوم مغولان) در جهان اسلام شکل گرفت، تمدن اسلامي ناميده مي شود. تمدن اسلامي مرهون کوشش مسلمانان از مليت هاي مختلف خصوصا ايرانيان است. در شکل گيري تمدن اسلامي نژادهاي گوناگون و فرهنگ هاي مختلف نقش آفريده اند از عناصر ضروري و مهم مقوله تمدن ساز، علاوه بر صلح و امنيت عمومي، انسان ها هستند، وجود هر انساني، خصوصا نخبگان در ساختار تمدن ها بسيار مهم است. دوران حکومت امام حسن ـ عليه السلام ـ درست پس از دوراني بود که پدر بزرگوارش امام امير مومنان گرفتار چندين جنگ تحميلي از سوي خوارج، و اصحاب جمل و اصحاب معاويه گرديد و هر سه آنها تحميلي و جنگ بزرگ داخلي بود. جنگ هاي داخلي جنگ هاي بنيان افکن هستند، که نه تنها صلح و امنيت را از بين مي برند بلکه مانع پيشرفت و توسعه رفاه عمومي که زمينه اي براي آموزش همگاني و تحصيل علوم است، مي باشد در جنگ داخلي همبستگي و اتحاد جامعه که از عناصر مهم شکل گيري تمدن در جامعه است از بين مي رود، در سايه تفرقه به هيچ سوي تمدني شکل نگرفته؛ عناصر تمدن ساز وقتي بروز و ظهور دارند که جامعه برخوردار از زمينه هاي آنها باشد، اگر جنگ را از بزرگ ترين عوامل مخرب تمدن ناميده اند و اين بي راهه نيست، چون جنگ هايي همچون حجوم مغولان به جهان اسلام يکباره تمدن اسلامي را از رشد باز داشت. علوم در جهان اسلام به سرعت در حال پيشرفت بود، اختراعات در تمام جهان اسلام و در تمام اسلام و در تمام علوم خصوصا علوم پزشکي با رشد بي مانندي مواجه بود، علوم و فنون، و صنايع توليد و کشاورزي و علوم شيمي و دارو سازي، و گسترش مراکز علمي در تمام شهرهاي جهان اسلام رونق رو به پيشرفت به خود گرفته بود که با حجوم مخرب مغولان متوقف شد. از اينروي جنگ مهم ترين عامل ويرانگر تمدن محسوب مي شود، با مطالعه آثار ويرانگري جنگ هاي داخلي در دوره اميرمؤمنان علي ـ عليه السلام ـ که بر حکومت آن حضرت تحميل شد مي توان پي برد که صلح امام حسن چه ميزان در تأسيس تمدن اسلامي نقش داشته. نقش صلح آن حضرت به صورت فهرست وار و چکيده مي توان چنين بر شمرد. 1. حفظ جان هزاران مسلمان که بعدها از ميان آنان و از نسل آنان صدها دانشمند و نخبه برخاستند. که اساسي ترين عنصر تمدن ساز، وجود نخبگان هستند. 2. ايجاد وحدت بين مسلمانان که در سايه وحدت تمدن ها فرصت رشد و ترقي را پيدا مي کنند. 3. برقراري امنيت و پرهيز از آشوب عمومي که در سال هاي گذشته بر جامعه اسلامي حکمفرما بود، اگر چه وجود عنصري چون معاويه و اطرافيانش بزرگترين آسيب تمدن اسلامي محسوب مي شود، اما در اين برهه توقف موقت درگيري هاي داخلي و کشتار مسلمانان نقطه عطفي براي تمدن اسلامي بود که در اين دوره در حال جوانه زدن بود، چنانچه در سه جنگ دوره گذشته حکومت اسلامي مردان بزرگي از صحابه و شاگردان اميرمؤمنان علي ـ عليه السلام ـ کشته شدند. که به يقين وجود آنها در پيشرفت تمدن اسلامي موثر و کار ساز بود. 4. ايجاد امنيت رواني در جامعه: در حالت جنگ از جمله آفت هاي خطر آفرين و فرسايش جنگ، سلب امنيت رواني از آحاد اجتماع است، از بين رفتن سرپرست خانواده ها و يتيم و بيوه شدن بچه ها و زنان، علاوه بر آسيب ديدن نهاد اقتصادي خانواده، از نظر رواني امنيت روحي خانواده ها را سلب کرده و جامعه در بحران رواني فرو مي رود. اين فرايند بستري بسيار نامناسب براي رشد علوم و تفکر و نوآوري هاست، در دوره صلح امام حسن ـ عليه السلام ـ اگر چه معاويه انساني مغرور و غير مسلمان بود اما امام حسن ـ عليه السلام ـ با درک شرايط خاص و فقدان تقابل متوازن با سپاه معاويه، تصميم به صلح گرفت و به خوبي از اين مسئله آگاه بود که در صورت بروز جنگ ديگر بزرگان و مرداني از شيعه که سرآمد و نخبه بودند در معرض نابودي و انقراض قرار خواهند گرفت. از اينروي از وقوع درگيري دوري کرد، از طرفي، اوضاع روحي و رواني سپاه امام و شهر کوفه چندان مساعد و مستعد اين نبرد نبود. 5. حفظ شالوده هاي تمدني: در اين شرايط اولين فردي که در جنگ آسيب مي ديد امامت و رهبري جامعه اسلامي بود که حامل سنت نبوي و سيرت علوي بود، شالوده اسلام و چارچوب هاي استوار آن در نسل امامت قرار داشت، که با وجود درگيري احتمال زياد مي رفت که هم امام حسن ـ عليه السلام ـ و هم امام حسين ـ عليه السلام ـ در اين نبرد از بين بروند يا به اسارت سپاه معاويه درآيند که در اين صورت تمدن اصيل اسلامي با فقدان اين دو بزرگوار آسيب جدي مي ديد، و خط امامت با خط به وسيله باطل از ميان بر مي رفت. نتيجه: فوايد بي شماري را مي توان در اين صلح مورد تحليل و موشکافي قرار داد، که چکيده اي از آن در اينها ذکر گرديد: آنچه امروز به عنوان تمدن اسلامي در جهان شناخته شد حاصل آرامش و صلحي بوده که در دوره هاي گذشته به دست آمده از جمله آنها دوران صلح امام حسن ـ عليه السلام ـ است، و آنچه امروز تمدن اسلامي را دچار وقفه و ايستايي کرده حاصل جنگ ها و درگيريهاي قومي و قبيلگي و داخلي بوده است. .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه