چرا امام علیه السلام از همان مدینه قیام خود را آغاز نکرد؟

پاسخ به این سؤال در گرو بررسى دقیق شرایط زمان و مکان است. از نظر زمانى، هنگام حضور امام علیه السلام در مدینه، هنوز مرگ معاویه اعلام عمومى نشده بود. علاوه بر آنکه عموم مردم هنوز تفاوت میان حکومت یزید و معاویه را به خوبى درک نمى کردند؛ زیرا گرچه چهره یزید براى کسانى همچون امام حسین علیه السلام، عبداللّه بن زبیر، عبداللّه بن عمر و عبدالرحمن بن ابى بکر ـ به عنوان چهره اى شرابخوار، سگ باز و میمون باز ـ شناخته شده بود؛ [1] امّا بیشتر مردم تحت تأثیر تبلیغات معاویه و باند اموى و نیز سیاست تطمیع و تهدید معاویه، در زمان حیات او با پسرش بیعت کرده بودند. [2] از نظر مکانى، مدینه موقعیّت مناسبى براى قیام نداشت؛ زیرا: یکم. گرچه تعداد زیادى از مردم مدینه و به ویژه انصار به خاندان اهل بیت علیهم السلام علاقه داشتند. اما علاقه آنان در حدى نبود که حاضر به جان فشانى و حتى کمتر از آن در راه آنان باشند؛ چنان که این سستى و کوتاهى را به خوبى در جریان سقیفه و پس از آن نشان دادند. جالب است بدانیم هنگامى که حضرت على علیه السلام به قصد مقابله با سپاه بیعت شکنان از اهل مدینه یارى خواست، بیشتر آنان به او پاسخ مثبت ندادند و حضرت علیه السلام مجبور شد تا تنها با چهارصد [3] یا هفتصد نفر [4] از مردم این شهر، به مقابله با سپاه چند هزار نفرى مخالفان برود. دوم. مدینه پس از پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله خود را تابع سیاست حاکم نشان مى داد؛ از این رو به پیروى از سیاست شیخین (ابوبکر و عمر) شناخته مى شد که حساسیت فراوانى در حفظ سنّت آن دو در عرض سنّت پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله داشت؛ چنان که نماینده این گروه، عبدالرحمن بن عوف، در جریان شوراى عُمَر، پیروى از سنّت آن دو را به عنوان پیش شرط، براى واگذار کردن حکومت به حضرت على علیه السلام عنوان کرد؛ ولى حضرت علیه السلامزیر بار آن نرفت. [5] در به خلافت رسیدن حضرت على علیه السلام نیز نقش اصلى و محورى از آن اهل مدینه نبود؛ بلکه مردم مهاجر از شهرهاى مختلف مملکت اسلامى ـ به ویژه کوفه ـ بودند که بر خلافت آن حضرت اصرار داشتند. سوم. تعداد فراوانى از قبایل مختلف قریش ـ به ویژه افرادى از باند اموى همچون مروان و خاندانش ـ در آن عصر در مدینه نفوذ و تسلّط فراون داشتند و بدیهى بود که آنان در مقابل هر اقدام امام علیه السلام به سرعت موضع گیرى مى کردند. چهارم. جمعیت مدینه در این زمان به اندازه اى نبود که بتوان به عنوان یک قیام بزرگ و سرنوشت ساز روى آنها حساب کرد؛ به ویژه در مقام مقایسه با شهرهاى بزرگى همچون کوفه، بصره و شام این جمعیت، بسیار اندک مى نمود. پنجم. مدینه در طول تاریخ نشان داده بود که محلّ مناسبى براى قیام علیه حکومت مرکزى و قدرتمند به شمار نمى آید و قیامى که در این شهر رخ مى دهد، پیشاپیش محکوم به شکست است؛ چنان که قیام مردمان این شهر در سال 63 ق علیه حکومت یزید (واقعه حرّه) به راحتى سرکوب شد. [6] همین طور قیام هاى علویان همچون قیام محمد بن عبداللّه معروف به نفس زکیه (سال 145 ق [7] ) و قیام حسین بن على موسوم به شهید فخ (سال 169 ق [8] ) با پایدارى اندک اهل مدینه مواجه شد و به راحتى شکست خورد. ششم. پیشینه اهل مدینه در زمان حکومت اموى، نشان داده بود که آنها حاضر به دفاع جدى در مقابل حکومت اموى از خاندان اهل بیت علیهم السلامنیستند؛ زیرا سال ها به دنبال سیاست لعن امام على علیه السلام ـ که از سوى معاویه ابلاغ شده بود ـ در این شهر و برفراز منبر آن، حاکمان اموى به بدگویى از حضرت على علیه السلام مى پرداختند و این مردم ـ با آنکه کذب سخنان آنان را مى دانستند ـ کمتر حاضر به اعتراض جدّى علیه این سیاست بودند و بیشترین مقاومت ها در مقابل این سیاست از سوى خاندان اهل بیت علیهم السلام و به ویژه امام حسین علیه السلام بود که حتى پس از موضع گیرى آن حضرت کسى به یارى او بر نمى خاست. [9] هفتم. حاکم اموى (ولید بن عتبة) به خوبى بر اوضاع شهر مسلّط بود و چنان نبود که با یک قیام، زمام امور از دست او خارج شده و به دست مخالفان افتد.   پی نوشت ها ___________________________________ [1] . تاریخ یعقوبى ، ج 2، ص 228. [2] . الامامة و السیاسة ، ج 1، صص 161ـ164. [3] . تاریخ یعقوبى ، ج 2، ص 181. [4] . مروج الذهب ، ج 2، ص 395. [5] . تاریخ یعقوبى ، ج 2، ص 162. [6] . الکامل فى التاریخ ، ج 2، ص 593. [7] . همان، ج 3، صص 563ـ579. [8] . تاریخ یعقوبى ، ج 2، ص 404 و 405. [9] . بحارالانوار ، ج 44، ص 211. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه