آيا شيطان با اين که از جنس جنيان است باز جنيان را گمراه مي کند اگر آری چرا؟ او که با نوع انسان به مخالفت پرداخت نه با نوع جن؟ اگر پاسخ منفی است، چرا جنيان هم خوب و بد دارند؟ پس چه کسي آنها را گول مي زند؟

قبل از پاسخ به اين سوال که: آيا شيطان جنيان را هم مي تواند گمراه کند؟، بايد اين مطلب را تذکر بدهم که گروه هايي از انسان ها و هم چنين گروه هايي از جنيان در آياتي از قرآن جزء مصاديق شيطان ناميده شده اند مثل آيه 112 سوره مبارکه انعام وَکذَلِک جَعَلْنَا لِکلِّ نِبِيٍّ عَدُوًّا شَيَاطِينَ الإِنسِ وَالْجِنِّ يُوحِي بَعْضُهُمْ إِلَي بَعْضٍ زُخْرُفَ الْقَوْلِ غُرُورًا وَلَوْ شَاء رَبُّک مَا فَعَلُوهُ فَذَرْهُمْ وَمَا يَفْتَرُونَ. که در آن اشاره مستقيم دارد بر اين که گروه هايي از دشمنان پيامبران الهي شيطان هايي از جنس انسان و يا جن هستند. اکنون بايد براي پاسخ به پرسش های مطرح شده در اشکال مذکور، ابتدا معناي لفظ شيطان را در اصطلاح قرآن و اهل بيت عصمت و طهارت و علماي اسلامي شناسایی کنیم آنگاه به بيان پاسخي مناسب براي اين گونه سئوال ها بپردازيم. با تحقيقي که در منابع ديني به عمل آمده، شيطان اين گونه معرفي مي شود شيطان را شيطان گويند از جهت دوري او از خدا و گفته شده از شاط يشيط يا هلک هلاکا مي باشد. در اين تعريف به شي اي که از خدا دور شود و به علت همين بعد هلاک شود، شيطان اطلاق مي شود.اين گونه نیز بيان شده است که «ابليس موجود نفساني متولد من طبقه دخانيّة ناريّه يغلب عليه الشراّرة و الاغواء و الاضلال»یعنی ابلیس موجودی است که دارای نفس بوده و از جنس گاز آتشین است که شرارت و گمراه کردن بر او غلبه دارد. در اين تعريف ابليس را موجودي معرفي مي کند که بر او شراره و گول زدن و گمراهي ديگران غلبه پيدا کرده است.. با توجه به اين مطالب مي توان گفت که شيطان يک مفهوم کلّي است که بر مصاديق مختلف قابل صدق است يعني هر مصداقي اعم از جن و انسان که داراي اين صفات بشود که در تعاريف بالا آمده، مثل: دور بودنش از خداوند، شرور بودن و گمراه کردن ديگران از راه خداوند و يا موجودي که اعتقادات باطل داشته باشد و فسق و فجور و عصيان در مقابل خداوند داشته باشد. واژه شيطان بر چنین موجودی قابل اطلاق است و به او شيطان گفته مي شود. امّا مقصود از شيطان در سؤال همان فرد خاص آن يعني ابليس مي باشد که آيا قدرت بر اغواء جنيان را هم دارد يا خير؟ این در حالی است که او تنها با انسان ها خصومت دارد . براي پاسخ به اين سوال از 2 آيه از قرآن و نگاهي به تفاسير آنها، استفاده مي کنيم تا ان شاء الله به پاسخ مناسب برسيم: اول در سوره جن، خداوند به نقل از جنيان اين گونه بيان فرموده اند: و همانا بلند مرتبه است شأن و اقتدار پروردگار ما، او هرگز همسر و فرزندي برنگزیده است و البته سفيهان و بي خردان ما، به خدا دروغ بستند. در تفاسير در باره آن سفيهي از جنيان که به خدا دروغ بسته است و باعث گمراهي جنيان شده است اشاره شده است که او ابليس بوده است. البته در بعضي از تفاسير از قول ديگران نقل کرده اند. در بحار الأنوار نيز مرحوم مجلسي، در روايتي همين آيه را آورده و خودشان سفيه را به ابليس معنا کرده اند. از اين آيه فهميده مي شود که اولا در بين جنيان نيز کساني هستند که ديگران را اغواء مي کنند و از خداوند دور مي کنند ثانيا: احتمال دارد که يکي از آنها ابليس باشد. البته اين مطلب نيز واضح مي شود که جنيان نيز داراي قدرت اختيار هستند که طبق شرايط مختلف انتخاب هاي گوناگوني دارند که احتمال دارد درست و مطابق عقائد حق باشد و يا نادرست باشد و منجر به آتش جهنم براي آنها بشود. دوّم: در آيات زيادي اشاره شده است که گروهي از جنيان اهل جهنم هستند. در سوره فصلت خداوند از قول جهنميان می فرماید: خدايا آن کساني که ما را گمراه کردند از جنيان و انسان ها نشان بده تا زير قدم هايمان بگذاريمشان و... . حال در برخي تفاسير اشاره شده است که مراد از گمراه کننده، ابليس و قابيل مي باشند. همان گونه که بر کسان ديگري نيز تطبيق داده شده است. از آنجايي که بخشي از جهنميان از جنيان مي باشند و از طرفي در تفاسير احتمال داده اند که گمراه کننده آنها مي تواند ابليس باشد، اين احتمال را مي توان بيان کرد که ابليس مستقيما در بعضي از جنيان اغواگري مي کند و اين با قسم ابليس بر اغواء فرزندان حضرت آدم ـ عليه السلام ـ منافاتي ندارد، زيرا در خصوص فرزندان آدم اين اغواگري حتمي است که انجام مي شود و از طرف ديگر بيان نشده است که ابليس فقط انسان ها را گمراه مي کند، بلکه او بر راه خداوند کمين کرده است لاقعدنّ لهم صراطک المستقیم تا بندگان خدا را اغواء کند كه يک گروه از آنها انسان ها هستند و گروه ديگر جنيان. از طرفي در ضمن آيه اوّل بيان شد که جنيان نيز مکلف هستند و داراي قدرت اختيار و به همين علت مي باشد که گروه هايي از آنها نيز به جهنم مي روند و اين مانند مکلف بودن انسان ها مي باشد. در مورد شيطان (ابليس) و افرادش در روايات آمده است که شيطان گروه هايي را براي کارهايش تحت کنترل و فرماندهي دارد. شيطان هايي از جنس انسان نيز در گمراه کردنش دخالت دارند و هم چنين عامل سوّمي به عنوان نفس و خواهش هاي نفساني نيز عامل گمراهی انسان مي شوند. حال همين گروهها و عوامل ياد شده (به غير از ابليس) نيز توانايي اغواء جنيان را دارند، همان طور که آيات دلالت مي کنند بر وجود شيطان هايي از جنس جنيان. نتيجه: در اين مورد که جنيان توسط ابليس گمراه شوند هيچ محذوري پيش نمي آيد، حتي در برخي روايات گروه هايي از جنيان را از جنود ابليس شمرده اند. اين خود می تواند دليل اغواء آن ها توسط ابليس باشد. در خصوص سوگند ابليس بر گمراهي انسان هم بيان شد که انسان ها يک مورد از مصاديق بندگان خدا هستند و طبق قسم شيطان حتما مورد اغوا گري قرار مي گيرند، ولي جنيان و موجودات ذي شعور ديگر نيز مصاديق ديگر از عباد هستند که شيطان مي تواند براي اغواء آنها نيز اقدام کند و دليلي بر نفي اين عمل شيطان نداريم. .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه