منظور از جمله زیر چیست؟ آنچه روی می‌آورد باز می‌گردد و هر چیزی که باز می‌گردد گویی هرگز نبوده است.

امام علی(ع) در یکی از سخنان حکمت آمیز خود فرمود: «لِکُلِّ مُقْبِلٍ إِدْبَارٌ، وَمَا أَدْبَرَ کَأَنْ لَمْ یَکُنْ»؛[1] هر چیزی که روی می‌‏آورد روزی پشت خواهد کرد و چیزی که پشت می‌‏کند گویی هرگز نبوده است. امام (ع) در این کلام حکمت ‏آمیز اشاره به ناپایداری جهان و مواهب و نعمت‌‏های آن دارد. طبیعت زندگی این جهان و تمام مواهب و نعمت‌های مادی آن فناپذیری است، هر چند بعضی عمر بسیار کوتاهی دارند، بعضی کمی بیشتر؛ اموال و ثروت‌‏ها، جاه و مقام‌‏ها، جوانی و شادابی، عافیت و تندرستی و در یک کلمه همه امکانات مادی که روزی به انسان رو می‌‏کنند و او را شاد و خوشحال می‌‏سازند، چیزهای نیستند که انسان به آنها دل ببندند؛ زیرا چیزی نمی‌‏گذرد که همگی پشت می‌‏کنند و از دست می‌‏روند؛ پیری و ناتوانی به جای جوانی، فقر به جای ثروت، زوال جاه و مقام به جای مقامات و بیماری به جای عافیت و تندرستی می‌‏نشیند، و اگر اینها هم از انسان جدا نشوند و تا پایان عمر محدود انسان بمانند، انسان از آنها جدا می‌‏شود و جز چند پارچه کفن چیزی با خود به همراه نمی‌‏برد. جمله‏ «وَمَا أَدْبَرَ کَأَنْ لَمْ یَکُنْ»، به این نکته اشاره دارد که وقتی نعمت‌‏ها به انسان پشت می‌‏کنند آثارشان را با خود نیز می‌‏برند، به گونه‌‏ای که گاهی انسان تصور می‌‏کند اینها هرگز وجود نداشتند؛ زیرا اگر خودشان می‌رفتند و آثارشان‏ باقی می‌ماند باز ادامه حیات آنها محسوب می‌‏شد؛ به عنوان نمونه جوانی که می‌‏رود نیرو، قدرت، شادابی، شادمانی و نشاط و سایر آثار جوانی را با خود می‌‏برد، گویی هرگز نبوده است. این‌گونه است سایر نعمت‌‏ها. ولی اعمال صالح و کارهای نیک و آنچه را انسان در خزائن الهی به امانت می‌‏سپارد، به فرموده قرآن: «مَا عِنْدَکُمْ یَنفَدُ وَمَا عِنْدَ اللَّهِ بَاقٍ»؛[2] آنچه نزد شما است از میان می‌‏رود؛ و آنچه نزد خدا است باقی می‌‏ماند، باقی خواهد ماند. پیام صریح و روشن این گفتار حکیمانه امام علی(ع) این است که انسان نباید به آنچه دارد دل‌بستگی پیدا کند و نه آنچه را از دست می‌دهد ناراحت شود؛ چرا که این طبیعت زندگی دنیا است. همان‌‏گونه که قرآن کریم می‌‏فرماید: «لِّکَیْلَا تَأْسَوْا عَلَی‏ مَا فَاتَکُمْ وَلَا تَفْرَحُوا بِمَآ آتَاکُمْ».[3] تا بر آنچه از دست‌تان می‌‏رود اندوهگین نباشید و بدانچه به دست‌تان می‌‏آید شادمانی نکنید. حال که نعمت‌های دنیا این‌گونه است، سزاوار نیست انسان تمام همت و تلاش خود را صرف اینها کند و همین بهترین دلیل است تا انسان اهتمام ویژه‌ای به کارهای ماندنی داشته باشد؛ مانند کمالات نفسانی، خودسازی و تهذیب نفس و توجه به آخرت که اینها ماندنی است: «إِنَّما هذِهِ الْحَیاةُ الدُّنْیا مَتاعٌ وَ إِنَّ الْآخِرَةَ هِیَ دارُ الْقَرارِ»؛[4] این زندگی دنیا، تنها متاع زودگذری است و آخرت سرای همیشگی است. آنچه بیان شد چیزی است که از ظاهر این سخن امام(ع) قابل برداشت است. اما می‌توان آن‌را تعمیم داد و گفت؛ این سخن نقمت‌‏ها، مشکلات و رنج‌‏ها را نیز فرا می‌‏گیرد؛ زیرا آنها نیز زائل‌شدنی است و روزی فرا می‌‏رسد که انسان به کلی آن‌را فراموش می‌‏کند.[5]   [1] . شریف الرضی، محمد بن حسین، نهج البلاغة، محقق، صالح، صبحی، ص 499، قم، هجرت، چاپ اول، 1414ق. [2] . نحل، 96. [3] . حدید، 23. [4] . غافر، 39. [5] . ر. ک: مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیر المومنین ع ، ج‏13، ص 267- 268، تهران، دار الکتب الاسلامیة، چاپ اول، 1386ش؛ موسوی، سید عباس علی، شرح‏نهج‏البلاغة، ج 5، ص 341، بیروت، دار الرسول الاکرم، دار المحجة البیضاء، 1376ش. .

موتور جستجوی پرسش و پاسخ دینی امین

مرجع:

ایجاد شده در 1401/04/03

لینک کوتاه