قوانین برده داری چه بوده است؟ طرح اسلام برای آزادی بردگان چه بوده است؟

یکی از شبهاتی که دشمنان اسلام در ذهن جوانان پدید آورده اند موضوع برده داری است. می گویند اگر اسلام یک دین جهانی است و برای تمام اعصار شایستگی دارد چرا بردگی را مباح شمرده است؟ [i] گر چه پیامبر(ص) و امامان(ع) برده داری را ظاهرا پذیرفته اند و به طور صریح تحریم نفرموده اند، ولی اسلام به طور تدریجی طرح خاصی برای آزادی بردگان ارائه داده است. آنچه غالبا مورد توجه مردم قرار نمی گیرد این است که، اگر نظام غلطی در بافت جامعه ای وارد گردد، ریشه کن کردن آن نیاز به زمان بندی دارد، و هر حرکت حساب نشده ای نتیجه معکوس خواهد داشت، درست مانند انسانی که به یک بیماری خطرناک مبتلا شده و بیماریش کاملا رشد نموده است، و یا مانند شخص معتادی که ده ها سال به اعتیاد خو گرفته، در این گونه موارد، برای نجات آنان، باید از برنامه های زمان بندی شده استفاده کرد. حال اگر اسلام طی یک فرمان عمومی دستور می داد همه بردگان آن زمان را آزاد کنند، چه بسا بیشتر آنان تلف و نابود می شدند در حالیکه بخش مهمی از جامعه آن روز را بردگان تشکیل می دادند، آنها نه کسب و کار مستقلی داشتند و نه خانه و کاشانه ای و نه وسیله ای برای ادامه زندگی. اگر در یک زمان همه آزاد می شدند یک جمعیت عظیم بیکار در جامعه ظاهر می گشت که هم زندگی خودش به خطر می افتاد و هم ممکن بود نظم جامعه مختل گردد. و نیز به هنگام احتیاج و محرومیت، به همه جا حمله ور می شدند و کشت و کشتار راه می افتاد. [ii] طرح اسلام برای آزادی بردگان: این طرح در چند ماده به طور خلاصه عرضه می گردد: ماده اول: بستن سرچشمه های بردگی. زیرا در طول تاریخ از راه های متعددی مردم را به بردگی می کشاندند: 1- اسرای جنگی 2- بدهکارانی که قدرت پرداخت ندارند 3- زور و غلبه مجوز برده گیری بوده است 4- کشورهای قدرتمند افراد خود را به همراه سلاح به کشورهای عقب مانده می فروختند. اسلام جلو تمام این راه ها را جز اسیران جنگی که آن هم جنبه الزامی ندارد گرفته است، و اسیران را هم بی قید و شرط و یا با پرداخت فدیه و با سواد کردن چند نفر آزاد می کرده است. ماده دوم: گشودن دریچه های آزادی. یکی از مصارف زکات را آزادی بردگان قرار داده است. مکاتبه بین مولا و برده (قرار داد کتبی) جهت آزادی راه دیگر آزادی می باشد. اسلام آزادی بردگان را یک عبادت الهی شمرده است، و پیشوایان اسلام مانند حضرت علی(ع) که هزار برده را با دسترنج خود آزاد کرده است، در این راه پیش قدم بوده اند. پیشوایان اسلام برده خود را با کمترین بهانه ای آزاد می کرده اند تا سرمشقی برای دیگران باشند تا آنجا که حضرت امام باقر(ع) به جهت تشویق از انجام کار نیکی، برده اش را آزاد کرده و فرموده است: "انت حر " تو آزادی. در برخی روایات آمده است که برده پس از هفت سال خود به خود آزاد است. اگر مالک برده ای، بخشی از او را آزاد کرده بقیه او هم آزاد است. مالک از کنیز خود صاحب فرزند گردد، فروختن آن کنیز جایز نیست و از سهم الارث فرزند آزاد می گردد. کفاره بسیاری از تخلفات آزادی بردگان است. پاره ای از مجازات های سخت را اگر مالک نسبت به برده اش اعمال کند برده آزاد می گردد. ماده سوم: احیاء شخصیت بردگان است. در دوران برزخی که بردگان مسیر خود را طبق برنامه حساب شده اسلام به سوی آزادی می پیمایند، اسلام برای حقوق آنها اقدامات وسیعی کرده است و شخصیت آنها را احیاء کرده است. در عصر پیغمبر(ص) مقامات برجسته ای از فرماندهان لشکر گرفته تا پست های حساس دیگر به بردگان آزاد شده، سپرده شده بود. بسیاری از صحابه حضرت رسول(ص) برده های آزاد شده بودند، مانند بلال، سلمان، عمار یاسر و قنبر. حتی بعد از غزوه بنی المصطلق، پیامبر(ص) با یکی از کنیزهای آزاد شده ازدواج کرد و این امر باعث آزادی تمام اسیران جنگی آن قبیله شد. ماده چهارم: رفتار انسانی با بردگان. در اسلام دستورات فراوانی صادر شده است که با بردگان با مدارا رفتار گردد تا آنجا که آنها را شریک در زندگی صاحبان خود قرار داده است. و رسول مکرم اسلام(ص) دستور داد هر کس که برادرش زیر دست اوست باید بداند که از غذا و لباسی که خود استفاده می کند او را برخوردار سازد. که حضرت علی و ائمه طاهرین علیهم السلام نمونه بارز این عمل انسانی بوده اند. ماده پنجم: اسلام بدترین کار را انسان فروشی می داند. لذا پیغمبر اسلام(ص) فرموده است:  این بود برنامه اسلام جهت آزادی بردگان. [iv] احکام بردگی: احکام برده در فقه اسلامی نیز زیاد است به طوری که نزدیک به یک جلد از کتاب جواهر به آن اختصاص دارد حتی بعضی از مسائل آن در جلدهای دیگر مورد بحث قرار گرفته است. و به طور خلاصه به برخی از مسائل مهم آن اشاره می کنیم: مسائل و احکام آزادی بردگان راههای آزادی بردگان عبارتند از: 1- تدبیر که مولا و صاحب برده می گوید: «تو بعد از مرگ من آزادی» [vii] - تمام مطالب این صفحه از ج 34 جواهر خلاصه شده است از ص 87 به بعد. .

پایگاه اطلاع رسانی حوزه

مرجع:

ایجاد شده در 1401/04/17

لینک کوتاه