بین کمال دین و خاتمیت اسلام چگونه رابطه ای است؟

خاتمیت و کمال، دو امر متلازمند؛ یعنی ممکن نیست که دین و آیینی، خود را خاتم ادیان بداند و داعیه کمال نداشته باشد. از سوی دیگر، اگر دینی داعیه کمال نهایی داشت، بی شک خود را به عنوان دین خاتم معرفی خواهد کرد؛ البته مقصود از کمال در اینجا، کمال نفسی و مطلق است که مبرای از تمام نقائص می باشد؛ نه کمال نسبی که به دلیل همراه بودن با برخی نقائص، دلیل بر خاتمیت و ملازم با آن نیست. مکاتبی که تدبیر دنیوی زندگی انسان در امور فردی و اجتماعی را بر اساس دانش حسی و تجربی مورد نظر قرار داده اند، هرگز نمی توانند داعیه کمال نهائی و یا خاتمیت داشته باشند؛ زیرا نقص و تبدل و تغیر دانش حسی و تجربی، بر کسی پوشیده نیست و قهرا مکتبی نیز که بر اساس این دانش تاسیس شود، مشمول نقص و بی ثباتی خواهد بود و لذا بسیاری از این مکاتب، به صراحت، کمال و خاتمیت را نفی کرده، خویشتن را دست اندرکار تفسیر و یا تغییر جهان می دانند؛ بدون آنکه دیگر تفاسیر را انکار نمایند و یا ادعای برتری بر آنها داشته باشند. کامل بودن دین و خاتمیت آن را کسی می تواند ادعا کند که از نشئه ناسوت و طبیعت گذر کرده باشد و به قلمرو ملکوت رسیده، از آنجا به جبروت باریافته باشد و با ورود به خزائن الهی و نائل گشتن به «لقاء الله»، در مقام «دنا فتدلی فکان قاب قوسین او ادنی» (97)، از «لوح محفوظ» (98)و «ام الکتاب» (99)و «کتاب مبین» (100)بهره مند گردد؛ زیرا هر اسوه ای، به مقدار راهی که می پیماید، متاسیان و پیروان خود را راه می نماید و رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم، اسوه ای است که در پرتو عنایت ویژه الهی، با عروج به جایگاه قدس ربوبی و طی نمودن همه مراحل و مراتب ممکنه کمال، بر عالم وجود اشراف شهودی یافته است و از این طریق، کامل ترین قوانین را از سوی خداوند برای سلوک بندگان به ارمغان آورده است. پذیرش ادعای کمال و خاتمیت از سوی دین، زمانی درست است که نخست نبوت و عصمت آن پیامبر خاص، توسط اعجاز مافوق طبیعی اش، به صورت برهانی اثبات گردد؛ چراکه بدون اثبات نبوت و عصمت، نمی توان سخن کسی را درباره اصل دین یا خاتمیتش معتبر دانست و به همین دلیل، پذیرش خاتمیت اسلام که در قرآن و سنت آمده است، پس از آن است که جامعه انسانی، رسالت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم و عصمت ایشان را با استدلال و برهان درک نموده باشد نه پیش از آن. قرآن کریم، خود را کتابی برای همه جهانیان و «ذکری للعالمین» (101)و «نذیرا للبشر» (102)معرفی نموده و تصریح می کند که بیان کننده همه آن اموری است که در سعادت بشر نقش دارند؛ چه در حوزه عقاید، چه در حوزه اخلاق، و چه در حیطه عمل: «تبیانا لکل شیء» (103). با توجه به این مقام منیع و نیز همتایی قرآن و عترت با یکدیگر است که امیر بیان، حضرت علی علیه السلام در نهج البلاغه(104)از آگاهی خود بر حقایق جهان هستی سخن می گوید و به این آیه شریفه استشهاد می نماید: «ما فرطنا فی الکتاب من شیء» (105)؛ یعنی ما در آن کتاب چیزی را فروگذار ننمودیم. قرآن کریم برای تفهیم تلازم میان خاتمیت و کمال مطلق، گاه از کامل بودن دین اسلام خبر می دهد و گاه خاتمیت آن را اعلام می دارد. درباره کامل بودن دین اسلام می فرماید: « الیوم اکملت لکم دینکم واتممت علیکم نعمتی ورضیت لکم الاسلام دینا » (106)؛ امروز، برای شما دین را کامل و نعمت را تمام نمودم و اسلام را به عنوان دین مرضی الهی برای شما پسندیدم؛ و در مورد خاتمیت اسلام می فرماید: « ما کان محمد ابا احد من رجالکم ولکن رسول الله وخاتم النبیین » (107)؛ محمدصلی الله علیه و آله و سلم پدر هیچ یک از مردان شما نیست ولیکن او رسول خدا و خاتم پیامبران است. خاتمیت و کمال نهایی دین اسلام، مورد اتفاق همه فرقه های مسلمین است و علاوه بر آیات فوق، روایات بسیاری بر آن دلالت دارد که ذکر آنها خارج از موضوع کتاب است و تنها به ذکر یک روایت از رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله و سلم اکتفا می شود که خطاب به امیرالمؤمنین ( علیه السلام ) فرمودند: « انت منی بمنزلة هارون من موسی الا انه لا نبی بعدی» (108)؛ ای علی! مقام تو در مقایسه با من، مانند مقام وزارت هارون برای موسی است؛ مگر آنکه هارون پیامبر بود و تو پیامبر نیستی؛ زیرا پس از من، پیامبر و دین جدیدی نخواهد آمد. 97. سوره نجم، آیات 8 و 9. 98. سوره بروج، آیه 22. 99. سوره آل عمران، آیه 7. 100. سوره نمل، آیه 1. 101. سوره انعام، آیه 90. 102. سوره مدثر، آیه 36. 103. سوره نحل، آیه 89. 104. نهج البلاغه، خطبه 18، بند 5. 105. سوره انعام، آیه 38. 106. سوره مائده، آیه 3. 107. سوره احزاب، آیه 40. 108. بحار؛ ج 5، ص 69، ح 1. .

پایگاه اطلاع رسانی حوزه

مرجع:

ایجاد شده در 1401/04/17

لینک کوتاه