با توجه به تناقضات ظاهری که برخی آیات در برخی سوره های قرآن با هم دارند ملاک کنار هم چیده شدن آیات و سوره ها چه بوده است؟

آیات در مناسبت هاى مختلف نازل مى شده و جبرئیل به رسول خدا(ص) مى گفت این آیه را مثلاً در بین آیات 5 و 20 سوره بقره قرار دهید و بقیه به ترتیب خاص نزول مرتب شده است (اولین آنها سوره علق و آخرین سوره سوره برائت است. آخرین آیه هم آیه 281 سوره بقره است که گرچه آخرین آیه است اما پیامبر(ص) فرمودند این را بعد از آیه 280 سوره بقره قرار بدهید). ضمنا اولین سوره ى کاملى که بر پیامبر نازل شد سوره ى حمد است و به همین جهت نام دیگر آن فاتحة الکتاب است و هنگام بعثت پیامبر ابتدا فقط 5 آیه اول سوره علق نازل شد و خود سوره ى علق پنجمین سوره کامل است. براى آگاهى بیشتر ر.ک: 1- قرآن در اسلام، ص 127. 2- قرآن در اسلام، ص 120 - 125 علامه طباطبایى. J}ترتیب موجود سوره هاى قرآنى ـ که از سوره حمد شروع مى شود و به سوره الناس ختم مى گردد ـ قطعاً با ترتیب نزول آنها هماهنگى ندارد؛ زیرا بسیارى از سوره هایى که در مکه و در آغاز بعثت نازل شده است، اکنون از جهت ترتیب در پایان قرآن قرار گرفته و بر عکس بسیارى از سوره هاى مدنى در اول یا وسط قرآن قرار گرفته است. تقریباً مى توان گفت ترتیب موجود سوره هاى قرآن برعکس ترتیب نزول آنها مى باشد و ابتدا سوره هاى طولانى آمدهاست و در آخر به سوره هاى کوتاه که نوعاً مکى هستند ختم مى شود، ولى مسئله این است که آیا ترتیب کنونى سوره قرآن به دستور پیامبر(ص) انجام گرفته یا با اجتهاد و رأى صحابه بعد از پیامبر(ص) بوده است؟ نظر اکثر محققان بر آن است که ترتیب موجود، امر توقیفى است؛ یعنى، از جانب خدا و به دستور پیامبر(ص) انجام شده است و مؤید آن روایتى است از ابى بن کعب که گفت: روزى رسول خدا(ص) مرا احضار کرد و فرمود: جبرئیل مرا مأمور ساخته تابر تو درود و تهنیت بگویم و قرآن را بر تو بخوانم... و سپس رسول خدا(ص) به بیان فضیلت سوره هاى قرآنى به ترتیب موجود در قرآن از سوره حمد تا الناس پرداخت. همان گونه که در مورد ترتیب نزول سوره ها گفته شد، ترتیب آیات هر سوره نیز با ترتیب نزول آیات تفاوت دارد و بین ترتیب نزول آیات هر سوره، تقدیم و تأخّر وجود دارد؛ چه بسا آیاتى که دیرتر نازل شده، ولى در اول سوره قرار گرفته است و حتى در بعضى از سوره ها، بخشى از آیات آن مکّى و بخش دیگر آن مدنى است. ولى از مجموع اسناد و روایات چنین برمى آید که ترتیب آیات در بین سوره ها و هم چنین الحاق هر آیه اى به سوره مخصوص،امرى توقیفى بوده که از جانب خدا و به دستور پیامبر(ص) انجام گرفته و تقریباً اکثریت قریب به اتفاق علماى اسلامى بر این باور هستند.{J J}همان گونه که در مورد ترتیب نزول سوره ها گفته شد، ترتیب آیات هر سوره نیز با ترتیب نزول آیات تفاوت دارد وبین ترتیب نزول آیات هر سوره، تقدیم و تأخّر وجود دارد؛ چه بسا آیاتى که دیرتر نازل شده، ولى در اول سوره قرارگرفته است و حتى در بعضى از سوره ها، بخشى از آیات آن مکّى و بخش دیگر آن مدنى است. ولى از مجموع اسناد وروایات چنین برمى آید که ترتیب آیات در بین سوره ها و هم چنین الحاق هر آیه اى به سوره مخصوص، امرى توقیفىبوده که از جانب خدا و به دستور پیامبر(ص) انجام گرفته و تقریباً اکثریت قریب به اتفاق علماى اسلامى بر این باورهستند.{J J}چینش اغلب آیات قرآن به دستور پیامبر(ص) و در زمان خود آنحضرت بوده است. و در مواردى آیاتى از یک آیه بطور جداگانه و در مقاطع مختلف نازل مى گردید و در بین فواصل نزول این آیات چه بسا آیات دیگرى مربوط به سوره دیگرنازل مى گردید لذا پیامبر اکرم(ص) جایگاه هر آیه را مشخص نموده و اعلام مى فرمودند که مربوط به کدامین سوره هست.{Jدر مواردی که ظاهر آیه ای از یک سوره با ظاهر آیه دیگری از سوره دیگر،نا سازگاری داشته باشد،با تأمل می توان وجه جمع بین آنها را بدست آورد ،مانند اینکه در آیه ای قبض روح به فرشتگان ودرجائی به ملک الموت ودر جای دیگربه خود خداوند نسبت داده شده است که وجه جمع آنست که فرشتگان با اذن خدا اقدام به این کار می کنندوفرمانده آنها ملک الموت می باشد.اگر در موردی ابهام داشتید بنویسید تا توضیح داده شود،زیرا یکی از وجوه اعجاز قرآن ،اعجاز در هماهنگی وعدم تعارض آیات می باشدوهر موردی توجیه مناسب خود را دارد. (لوح فشرده پرسمان، اداره مشاوره نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها، کد: 3/100108267) .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه