در مورد خطبه یک نهج‌ البلاغه توضیح مختصری بدید.

خطبه اول از مهمترین و پرمحتواترین خطبه هاى نهج البلاغه است که در طلیعه این کتاب بزرگ واقع شده و از نشانه هاى بارز حسن انتخاب «مرحوم رضى» است.این خطبه شامل یک دوره جهان بینى کامل اسلامى است که از صفات کمال و جمال خداوند و دقایق عجیبى در این زمینه شروع مى شود، بعد به مسأله آفرینش جهان به طور کلى و بعد از آن آفرینش آسمانها، زمین، فرشتگان، آفرینش آدم )علیه السلام) و داستان سجده فرشتگان بر او، و مخالفت ابلیس و هبوط آدم (علیه السلام) به زمین مى پردازد.در ادامه خطبه از فلسفه بعثت پیامبران ، بعثت پیامبر اسلام (صل الله علیه و آله و سلم)، عظمت قرآن مجید و اهمیّت سنّت پیامبر (صل الله علیه و آله وسلم) سخن مى گوید و از میان دستورهاى اسلامى و فروع دین، روى مسأله حج به عنوان یک فریضه عظیم الهى و فلسفه و اسرار آن، مطالب بسیار مهمی بیان می فرمایند، به طورى که توجّه دقیق به محتواى این خطبه مى تواند یک بینش جامع و کلّى را نسبت به مهمترین مسائل اسلامى به ما بدهد و بسیارى از مشکلات و پیچیدگی هایى را که در این مسائل وجود دارد، حل کند.از یک نظر این خطبه به منزله «فاتحة الکتاب» در نهج البلاغه است که فهرستى را از مجموعه مسائلى که در نهج البلاغه مطرح شده است به دست مى دهد، چرا که محورهاى اصلى همه نهج البلاغه در این خطبه به طور فشرده اى بیان شده است. این خطبه را می توان در پنج فصل بطور مختصر تقسیم بندی کرد:فصل اوّل: خطبه را با ذکر پروردگار و تمجید ثناى او آن چنان که شایسته او مى باشد آغاز کرده است و آن، سخن آن حضرت است از «الحمد للّه» تا «لا یستوحش لفقده».فصل دوم: در نسبت دادن ایجاد جهان به قدرت خداوند تعالى است و به طور اجمال چگونگى بیان این امر را در پوشش مدح خداوند متعال بیان می کند.فصل سوم: تفصیل خلق و چگونگى ایجاد آن، و اشاره به آغاز و حسن جریان امور کرده است به ترتیب زیر: الف) آنچه از خلاصه این فصل فهمیده مى شود این است که خداوند مکانها و جایگاههایى را براى جریان آب مقدّر فرموده و سپس باد نیرومندى را براى ضبط و حفظ و حمل آن آفرید.ب) مشابه کلام امام (ع) در قرآن کریم آمده است، خداوند در قرآن کریم اشاره فرموده است، که آسمانها از دود آفریده شده اند مانند این آیه: «ثُمَّ اسْتَوى إِلَى السَّماءِ وَ هِیَ دُخان»، مقصود از دخان چنان که در اقوال فراوانى آمده است، بخار آب استفصل چهارم: پیرامون طبقه طبقه شدن آسمانها و ساکن ساختن دسته هاى معینى از فرشتگان در هر طبقه است، زیرا دسته بندى آسمان و ساکنان آنها از تمامیت معناى تسویه و تعدیل براى آسمانهاست. فرشتگان داراى انواع فراوان و مراتب متفاوتى به شرح زیر مى باشند: مرتبه اوّل: فرشتگان مقرّب اند، همچنان که خداوند متعال مى فرماید: «لَنْ یسْتَنْکِفَ الْمَسِیحُ أَنْ یکُونَ عَبْداً لِلَّهِ وَ لَا الْمَلائِکَةُ الْمُقَرَّبُونَ».مرتبه دوّم: فرشتگانى که عرش الهى را حمل مى کنند خداوند متعال مى فرماید: الَّذِینَ یحْمِلُونَ الْعَرْشَ باز مى فرماید: «وَ یحْمِلُ عَرْشَ رَبِّکَ فَوْقَهُمْ یوْمَئِذٍ ثَمانِیةٌ».مرتبه سوّم: فرشتگانى که بر اطراف عرش مى چرخند چنان که خداوند متعال مى فرماید: «وَ تَرَى الْمَلائِکَةَ حَافِّینَ مِنْ حَوْلِ الْعَرْشِ».مرتبه چهارم: فرشتگانِ آسمانها و کرسى هستند. مرتبه پنجم: فرشتگان عناصر طبیعى قرار دارند. مرتبه ششم: فرشتگان گماشته بر ترکیبات نبات و معدن مى باشند. مرتبه هفتم: فرشتگان حافظ و نویسندگان کرام اند. در این باره خداوند متعال مى فرماید: «وَ إِنَّ عَلَیکُمْ لَحافِظِینَ کِراماً کاتِبِینَ» و از جمله این فرشتگان اند معقّبات که در این آیه شریفه خداوند متعال به آنها اشاره فرموده است: «لَهُ مُعَقِّباتٌ مِنْ بَینِ یدَیهِ وَ مِنْ خَلْفِهِ یحْفَظُونَهُ مِنْ أَمْرِ اللَّهِ».مرتبه هشتم: فرشتگان بهشت و خزانه داران آنند. خداوند تعالى در این باره فرموده است: «وَ قالَ لَهُمْ خَزَنَتُها سَلامٌ عَلَیکُمْ». مرتبه نهم: فرشتگان گماشته شده بر آتش.فصل پنجم: سجود فرشتگان براى آدم سجود، با این توضیح مختصر کهمسلمین اتفاق نظر دارند. بر این که سجود فرشتگان براى آدم سجود به معناى عبادت نبوده است، زیرا عبادت براى غیر خدا کفر است. سپس در معناى سجده اختلاف نظر پیدا کرده و به سه طریق بیان کرده اند:1. سجود براى خدا انجام گرفته و آدم به منزله قبله بوده است همان طور که سجده کردن بر قبله صحیح است سجده کردن بر آدم نیز صحیح است. دلیل صحّت این استدلال شعر حسّان بن ثابت است. 2. سجود براى آدم نوعى تعظیم و تحیت بوده است، درست مانند سلامى از ناحیه فرشتگان بر آدم. آدمهاى گذشته نوع تحیتشان تعظیم بوده است همچنان که سلام در میان مسلمین مرسوم است.3. سجود در اصل لغت به معناى انقیاد و خضوع است. فصل ششم: بعثت انبیاء، فلسفه ارسال رسل، بعثت پیامبر اسلام( صل الله علیه و آله وسلم) و فلسفه آن.منابع جهت مطالعه بیشتر:ترجمه شرح نهج البلاغه(ابن میثم)، ج 1، صفحات 351-320، کتاب پیام امیرالمومنین (علیه السلام) شرح آیت الله مکارم شیرازی و سایر شرح های فارسی در ذیل این خطبه. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه