در بحث توبه داریم که توبه زمان احتضار قبول نیست ولی در مورد فرعون شنیدم که وقتی جایگاه برزخیش رو دید به موسی گفت ایمان اوردم و توبه کرد که خدا به موسی گفت اگر بهخودم گفته بود اورا میبخشیدم.

در پاسخ به توضیح توجه کنید . الف. پاسخ اجمالی بیان صریح قران کریم این است که فرعون هنگام غرق شدن و با دیدن امواج عظیم رود نیل پرده غفلت و غرور از مقابل چشمانش کنار رفت و با چشم فطرت حقانیت موسی و توحید را دریافت و ایمان اورد اما این ایمانی از سر اضطرار بود که هر مجرم و ظالمی در این هنگام اظهار می کند و در نجات و رهایی او از عذال الهی تاثیری ندارد .   ب. پاسخ مفصل سوره مبارکه یونس : وَ جاوَزْنا بِبَنی إِسْرائیلَ الْبَحْرَ فَأَتْبَعَهُمْ فِرْعَوْنُ وَ جُنُودُهُ بَغْیاً وَ عَدْواً حَتَّى إِذا أَدْرَکَهُ الْغَرَقُ قالَ آمَنْتُ أَنَّهُ لا إِلهَ إِلاَّ الَّذی آمَنَتْ بِهِ بَنُوا إِسْرائیلَ وَ أَنَا مِنَ الْمُسْلِمینَ (90) آلْآنَ وَ قَدْ عَصَیْتَ قَبْلُ وَ کُنْتَ مِنَ الْمُفْسِدِینَ (91)   فَالْیَوْمَ نُنَجِّیکَ بِبَدَنِکَ لِتَکُونَ لِمَنْ خَلْفَکَ آیَةً وَ إِنَّ کَثِیراً مِنَ النَّاسِ عَنْ آیاتِنا لَغافِلُونَ (92)   در این آیات آخرین مرحله مبارزه بنى اسرائیل با فرعونیان و سرنوشت آنها، در عباراتى کوتاه اما دقیق و روشن، ترسیم شده است. نخست مى گوید: ما بنى اسرائیل را به هنگام مقابله با فرعونیان در حالى که تحت فشار و تعقیب آنها قرار گرفته بودند از دریا (شط عظیم نیل که به خاطر عظمتش کلمه بحر بر آن اطلاق شده) عبور دادیم (وَ جاوَزْنا بِبَنِی إِسْرائِیلَ الْبَحْرَ). فرعون و لشگرش براى کوبیدن بنى اسرائیل و ظلم و ستم و تجاوز بر آنان به تعقیب آنها پرداختند، اما بزودى همگى در میان امواج نیل غرق شدند (فَأَتْبَعَهُمْ فِرْعَوْنُ وَ جُنُودُهُ بَغْیاً وَ عَدْواً). جمله فاتبعهم نشان مى دهد که فرعون و لشکرش به اختیار خود به تعقیب بنى اسرائیل پرداختند، به هر حال این جریان ادامه یافت تا اینکه غرقاب دامن فرعون را فرو گرفت، و او همچون پر کاهى بر روى امواج عظیم نیل مى غلطید، در این هنگام پرده هاى غرور و بى خبرى از مقابل چشمان او کنار رفت، و نور توحید فطرى درخشیدن گرفت، فریاد زد: من ایمان آوردم که معبودى جز آن کس که بنى اسرائیل به او ایمان آورده اند، وجود ندارد (حَتَّى إِذا أَدْرَکَهُ الْغَرَقُ قالَ آمَنْتُ أَنَّهُ لا إِلهَ إِلَّا الَّذِی آمَنَتْ بِهِ بَنُوا إِسْرائِیلَ). نه تنها با قلب خود ایمان آوردم بلکه عملا هم در برابر چنین پروردگار توانایى تسلیم (وَ أَنَا مِنَ الْمُسْلِمِینَ). در واقع هنگامى که پیشگویی هاى موسى ع یکى پس از دیگرى بوقوع پیوست و فرعون بیش از پیش از صدق گفتار این پیامبر بزرگ آگاه شد، و قدرت نمایى او را مشاهده کرد، ناچار اظهار ایمان نمود، به امید اینکه همانگونه که خداى بنى اسرائیل آنها را از این امواج کوه پیکر رهایى بخشید، او را نیز رهایى بخشد، لذا مى گوید: به همان خداى بنى اسرائیل ایمان آوردم!. ولى بدیهى است چنین ایمانى که به هنگام نزول بلا و گرفتار شدن در چنگال مرگ اظهار مى شود، در واقع یک نوع ایمان اضطرارى است، که هر جانى و مجرم و گنهکارى دم از آن مى زند، بى آنکه ارزشى داشته باشد و یا دلیل بر تکامل و حسن نیت و صدق گفتار او گردد. به همین جهت خداوند او را مخاطب ساخت و فرمود: اکنون ایمان مى آورى در حالى که قبل از این طغیان و گردنکشى و عصیان نمودى، و در صف مفسدان فى الارض و تبهکاران قرار داشتى (آلْآنَ وَ قَدْ عَصَیْتَ قَبْلُ وَ کُنْتَ مِنَ الْمُفْسِدِینَ). سابقا نیز در آیه 18 سوره نساء خواندیم: (وَ لَیْسَتِ التَّوْبَةُ لِلَّذِینَ یَعْمَلُونَ السَّیِّئاتِ حَتَّى إِذا حَضَرَ أَحَدَهُمُ الْمَوْتُ قالَ إِنِّی تُبْتُ الْآنَ: براى کسانى که کارهاى سوء انجام دهند، و به هنگام فرا رسیدن مرگ توبه کنند، توبه اى نیست. به همین دلیل بسیار دیده شده که اگر امواج بلا فرو نشیند و از چنگال مرگ رهایى یابند باز به برنامه هاى سابق بر مى گردند. نظیر این تعبیر که در فوق خواندیم در اشعار و سخنان ادباى عرب و عجم نیز آمده است، مانند.          اتت و حیاض الموت بینى و بینها             و جادت بوصل حین لا ینفع الوصل به سراغ من آمد در حالى که امواج مرگ میان من و او قرار گرفته بود- او آماده وصال گشت در آن هنگام که وصال سودى نداشت! ولى، امروز بدن تو را از امواج رهایى مى بخشیم تا درس عبرتى براى آیندگان باشى براى زمامداران مستکبر و براى همه ظالمان و مفسدان، و نیز براى گروه هاى مستضعف . (فَالْیَوْمَ نُنَجِّیکَ بِبَدَنِکَ لِتَکُونَ لِمَنْ خَلْفَکَ آیَةً) در اینکه منظور از بدن در اینجا چیست؟ در میان مفسران گفتگو است، اکثر آنها معتقدند منظور همان جسم بى جان فرعون است، چرا که عظمت فرعون در افکار مردم آن محیط چنان بود که اگر بدنش از آب بیرون نمى افتاد بسیارى باور نمى کردند که فرعون هم ممکن است غرق شده باشد، و ممکن بود به دنبال این ماجرا افسانه هاى دروغین در باره نجات و حیات فرعون بسازند، لذا خداوند بدن بى جان او را از آب بیرون افکند. این نکته نیز شایان توجه است که بعضى از جمله ننجیک چنین استفاده نموده اند که خداوند دستور داد امواج، بدن او را بر نقطه مرتفعى از ساحل بیفکند، زیرا ماده نجوة به معنى مکان مرتفع و زمین بلند است. نکته دیگرى که در آیه به چشم مى خورد این است که جمله فَالْیَوْمَ نُنَجِّیکَ با فاء تفریع، آغاز شده و این ممکن است اشاره به آن باشد که آن ایمان بى روح فرعون در این لحظه ناامیدى و گرفتارى در چنگال مرگ، این ایمانى که همانند جسم بى جانى بود این مقدار تاثیر کرد که خداوند جسم بى جان فرعون را از آب نجات داد تا طعمه ماهیان دریا نشود و هم عبرتى باشد براى آیندگان! بر گرفته از : تفسیر نمونه، ج 8، ص: 376 با مقداری تصرف       .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه