سفارش به حفظ قرآن

حفظ قرآن نسل اندر نسل موضوعیت دارد و یکی از دلائل محفوظ ماندن قرآن از تحریف ،همین اهتمامی است که مسلمانها نسبت به حفظ قرآن از صدر اسلام داشته اند.در نتیجه خود حفظ قرآن یک مطلوبیت دارد بویژه برای کسانی که از حافظه خوبی بر خور دارند،زیرا با حفظ آن سرمایه گرانبهائی در اختیار دارند،وهمه عالمان از این حافظه بر خوردار نبودند واشتغالات دیگر مانع تمرکز می شود،لذا به کسانی که فارغ البال ترند سفارش شده که حافظ قران شوند وبه تدریج حامل علوم قرآن شوند،کسی که حافظ قرآن باشد در انجام عبادتهائی که سوره هائی از قرآن در آنها شرط شده راحت تر است وبهتر موفق به انجام آنها می شود،علما هم در بخشی که مربوط عبادات ویا احکام فقهی حقوقی باشد،حافظ هستند وتسلط دارند،وظائف افراد وانتظارات از افراد هم متفاوت است.الف)-اینگونه نبوده که هیچ یک ازعلمای بزرگ ما حافظ قرآن نبوده باشند بلکه در میان علما ومراجع بزرگ بوده اند کسانی که حافظ قرآن بودند مراجع بیشتر حافظ آیات قرآن هستند به صورت جداگانه ونه به صورت پیوسته وکلاسیک .از آنجایی که اهتمام علما به قرآن بیشترناظر به فهم ودرک معارف ومفاهیم قرآن واستنباط احکام شرعی میباشد ونه صرفا حفظ قرآن ، این مسئله چندان در مورد آنها برجسته نشده ،چه اینکه اهمیت کار آنها پرداختن به این جنبه از ویژه گی آنها را تحت الشعاع قرار داده است . در واقع حافظان واقعی قرآن علما و مراجع بزرگوار شیعه در طول تاریخ اسلام بوده وهستند .ب)-همانطور که در سوال هم به آن اشاره کردید اصل در حفظ قرآن فهم ودرک مفاهیم ومعانی قرآن است نه صرفا حفظ الفاظ وکلمات ،اگرچه آن هم در جای خود دارای ثواب وفضیلت است.حفظ قرآن مراتبى دارد و مرتبه عالیه آن حفظ در همه ابعاد است، میزان ترقى در آن عالم نیز متناسب با مرتبه حفظ مى باشد. بنابراین کسى که روح و حقیقت قرآن را حفظ نموده و آن را با جان و دل آمیخته و مورد فهم و عمل قرار داده است مراتب بسیار بالایى را کسب خواهد کرد حفظ کردن قرآن از بهترین راه هاى یاد گیرى آن است و مجموعه احادیثى که درباره تعلیم قرآن وارد شده در این زمینه قابل استناد است. براى نمونه رسول خدا(ص) فرمود: به قارى قرآن در قیامت گفته مى شود بخوان قرآن را و بالا برو، و منزل تو به اندازه آخرین آیه اى است که مى خوانى (بحارالانوار ، ج 7 ، ص 292) بنابراین هر کس آیات بیشترى از قرآن را حفظ باشد، زمینه صعود به درجات بالاتر بهشت را در قیامت خواهد داشت.روایاتى که درباره حفظ قرآن از معصومین نقل شده اند همه شان روى کلمه حفظ تأکید کرده اند و معمولاً در آنها توجه به معناملاحظه نشده است. از این رو به نظر مى رسد ارزش و پاداش از آن خود حفظ باشد. البته اگر حفظ با توجه به معانى همراه باشد به طور مسلم از رتبه بالاترى برخوردار خواهد بود. چنان که امام صادق(ع) از پیامبر(ص) چنین نقل مى کندهر که قرآن را با تدبر و فهمیدن ختم کند گویا نبوت را در دل خود جاى داده ولى به او وحى نمى رسد، (اصول کافى، ج 4، ص 406). ج)-ارزش و جایگاه حفظ قرآن و حافظان کلام الله در بیانات معصومین علیهم السلام.1ـ ارزشمندترین ثروت معنوی:قال رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم : حَمَلَةُ القُرْآنِ هُمُ المَحْفُوفونَ بِرَحمَةِ اللهِ، المُلَبِّسونَ نُورَ اللهِ، المُعَلِّمونَ کَلامَ اللهِ مَنْ عاداهُم فَقَدْ عادَی اللهَ و مَنْ والاهُم فَقَدْ والَی اللهَ. مستدرک الوسائل /ج4/ص 254 حافظان قرآن مشمول رحمت خدا، در برکنندگان نور خدا و آموزگاران کلام خدایند. کسی که با آنان دوستی نماید با خدا دوستی نموده است. 2ـ بالاترین درجه: قال رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم: عَدَدُ دَرَجِ الجَنَّةِ عَدَدُ آیِ القرآنِ. فَإذا دَخَلَ صاحِبُ القُرآنِ الجَنَّةَ قیلَ لَهُ إرْقَ و اقْرَأ. لَکُلِّ آیَةٍ دَرَجَةٌ فَلا تَکونُ فَوْقَ حافِظِ القُرآنِ دَرَجَةٌ. بحارالانوار/ج89/ص 22 تعداد درجات بهشت به تعداد آیات قرآن است، هنگامی که حافظ قرآن وارد بهشت می‌گردد به او گفته می‌شود: « بالا برو و قرآن بخوان. هر آیه رتبه‌ای دارد». پس بالاتر از مرتبه حافظ قرآن درجه‌ای نیست. 3ـ همراه با انبیا: قال رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم : إنَّ اَکْرَمَ العِبادِ إلَی اللهِ بَعْدَ الاَنبیاءِ العُلَماءُ ثُمّ حَمَلَةُ القُرآن. یَخْرُجونَ مِن الدُّنیا کَما یَخْرُجُ الاَنبیاء. وَ یَحْشُرونَ مِنْ قُبُورِهِم مَعَ الاَنبیاءِ و یَمُرُّونَ عَلی الصِّراط مَعَ الاَنبیاءِ و یَأخذون ثوابَ الاَنبیاء. فَطوبی لِطالب العِلْمِ و حامِلِ القرآنِ ممّا لَهُم عِندَاللهِ مِن الکرامَةِ وَ الشَّرف. بحارالانوار /ج 89/ ص 18ـ 19 گرامی ترین بندگان بعد از انبیاء علما و سپس حافظان قرآن هستند. مانند انبیاء از دنیا می‌روند؛ همراه انبیاء از قبرهایشان خارج می‌شوند به همراه انبیاء از صراط می‌گذرند و ثواب انبیاء را می‌برند. پس خوشا به حال پوینده راه علم و حافظ قرآن به سبب آن کرامت و شرافتی که نزد خدا دارند. 4ـ بالندگی قدرت حافظه: قال رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم: مَنْ جَمَعَ القُرآنَ مَتَّعَهُ اللهُ بِعَقْلِهِ حَتّی یَموت. کنز العمال / ج 1 / حدیث 2318 آنکه قرآن را گرد آورد خداوند تا هنگام مرگش وی را از عقلش بهره‌مند می‌سازد. 5ـ پرچمداران اسلام: قال رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم: حامِلُ القُرْآنِ حامِلُ رأیَةُ الاِسلامِ مَنْ أکْرَمَهُ فَقَدْ أکْرَمَ الله و مَنْ اَهانَهُ فَعَلَیْهِ لَعْنَةُ اللهِ عَزَّوَجَلَّ. کنز العمال/ ج 1 / حدیث 2344 6ـ با فضیلت‌ترین نعمت: قال رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم : مَنْ اَعْطاهُ اللهُ حِفْظَ کِتابِهِ فَظَنَّ اَنَّ أحَداً أُعطیَ أفْضَلَ مِمَّا أُعطیَ فَقَدْ غَمَطَ أفْضَلَ النِّعمَةِ. کنزالعمال / ج1/ حدیث 2317 هر کس که خداوند حفظ کتابش را به او اعطا کرده اگر گمان برد به کسی چیزی بهتر از وی داده شده است با فضیلت‌ترین نعمت را کوچک شمرده است. 7ـ دوستان خدا: قال رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم: حَمَلَةُ القُرآنِ أوْلِیاءُ اللهِ. کنز العمال / ج 1/ حدیث 2295 حافظان قرآن دوستان خدایند. 8ـ با ارزش‌ترین سرمایه: قال رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم: لا یَنْبَغی لِحامِلِ القُرآنِ إنْ یَظِنَّ إنَّ أحَداً أُعطیَ إفْضَلَ مِمّا اُعطیَ لأنَّه لَوْ مَلِکَ الدُّنیا بأسْرِها لَکانَ القرْآنُ أفْضَلَ مِمّا مَلَکَهُ. مستدرک الوسایل/ ج 4/ ص 237 برای حافظ قرآن سزاوار نیست گمان کند چیزی بهتر از آنچه به او داده شده ( حفظ قرآن ) به دیگری داده شده است زیرا اگر او مالک تمام دنیا می‌شد قرآن از آنچه او صاحبش شده بود برتر می‌بود. 9ـ غنای فرهنگی: قال رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم: أغْنَی النَّاسِ حَمَلَةُ القُرآنِ مَنْ جَعَلَهُ اللهُ تَعالی فی جوْفِهِ. کنزالعمال/ج1/حدیث 2261 بی نیازترین مردم حافظان قرآن هستند. همان کسانی که خداوند متعال قرآن را در وجودشان جای داده است. 10ـ احترام زمین:قال رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم: إذا ماتَ حامِلُ القُرآنِ أوحَی اللهُ إلَی الأرض أَن لا تَأکُلی لَحْمَهُ. قالَتْ: إلهی کَیفَ آکُلُ لَحْمَهُ و کَلامَکَ فی جَوْفِه. کنزالعمال/ج1/حدیث 2488 هنگامی که حافظ قرآن از دنیا می‌رود خدای تبارک و تعالی به زمین وحی می‌نماید که « گوشت بدن او را نخور!» زمین عرض می‌کند « پروردگارا! چگونه گوشت او را بخورم در حالی که کلام تو ( قرآن ) در قلب اوست. 11ـ رضایت الهی: قال رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم: إنَّ اللهَ تَعالَی لَیَغْضِبُ فَتُسَلِّمُ الملائِکَةُ لِغَضَبِهِ فَإذا نَظَرَ إلی حَمَلَةِ القُرآنِ تَمْلَأُ رِضاً. کنز العمال/ج1/حدیث 2484 همانا خداوند متعال خشمگین می‌شود و ملائکه تسلیم خشم او می‌گردند. پس هنگامی که حافظان قرآن را می‌نگرد سرشار از رضایت می‌شود. 12ـ دعای مستجاب: قال رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم: مَنْ جَمَعَ القُرآنَ فَإنَّ لَهُ عِنْدَ اللهِ عَزَّوَجَلَّ دَعْوَةً مُسْتَجاتَةً إنْ شاءَ عَجَّلَها لَهُ فِی الدُّنیا و إنْ شاءَ إذْخَرَها لَهُ فِی الآخِرَة. کنز العمال/ج1/حدیث 2414 برای کسانی که قرآن را گرد آورد نزد خدای متعال یک دعای مستجاب است اگر (خدا) بخواهد در دنیا برایش مستجاب می‌کند و اگر بخواهد برای آخرتش ذخیره می‌نماید. 13ـ حق شفاعت: قال رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم: لِحاملِ القُرآن إذا عَمِلَ بِهِ فَأحَلَّ حَلالَهُ و حَرَّمَ حَرامَهُ شَفْعٌ فی عَشْرَةِ أهْلِ بَیْتِهِ یَوْمَ الْقِیامَةِ کُلُّهم قَدْ وَجَبَتْ لَهِ النّارُ. کنز العمال / ج 1/ حدیث 2327 حافظ عامل به قرآن که حلال آن را حلال و حرام آن را حرام می‌شمارد فردای قیامت در مورد 10 نفر از بستگانش حق شفاعت دارد که همگی آنها اهل آتشند. 14ـ برتری الهی: قال رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم: فَضْلُ حَمَلَةِ القُرآنِ عَلَی الّذی لَمْ یَحْمِلْهُ کَفَضلِ الخالِقِ عَلِی المَخْلوقِ. کنز العمال/ ج1/حدیث 2299 برتری حافظ قرآن بر کسی که حافظ نیست مانند برتری آفریدگار بر مخلوق است. برای یافتن روایات حفظ قرآن می توانید به میزان الحکمه با ترجمه فارسی جلد 10 صفحه 4815 به بعد مراجعه نمایید. د)-در تعریف اصطلاحى قرائت گفته شده: هرگاه تلاوت قرآن به گونه اى باشد که از نص وحى الهى حکایت کند و بر حسب اجتهاد یکى از قرّاء معروف استوار باشد، قرائت قرآن تحقق یافته است. بنابراین قرائت عبارت است علم به کیفیت اداى کلمات قرآن و اختلاف این کیفیت به ناقل و راوى آن منسوب است. از سوى دیگر، قرائت قرآن دانشى است کاملاً نقلى و هدف این علم دست یابى به قرائت رسول الله و چگونگى اداى کلمات توسط آن حضرت است، و چنان که گفته شده تنها راه رسیدن بدین هدف سماع و نقل از راویان ثقه است. از این رو، قرائت در صورتى قابل اخذ و معتبر خواهد بود که درباره هیچ یک از راویان و ناقلان آن طعن و خدشه اى از سوى علما مشاهده نگردد.قرائت قرآن دارای مراتبی است : مراتب قرائتتلاوت ترتیلقرائت آیات قرآن 4 مرتبه دارد: 1ـ ترتیل 2ـ تحقیق 3ـ تحدیر (حَدْر) 4ـ تدویر ترتیل در لغت عبارت است از «نظم و ترتیب در کلام». «رَتَّلَ الْکَلام» یعنی: سخن را خوب بیان کرد ـ قواعد سخن را مراعات نمود. ترتیل در اصطلاح قرائت عبارت است از: خواندن قرآن بطور منظم و با تأنّی و شمرده و همراه با تدبّر در معانی، بطوریکه تمامی قواعد رعایت شود. تلاوت تحقیق تحقیق در لغت به معنای «مبالغه در انجام چیزی بدون کمی و زیادی» و «رسیدن به حقیقت شیء» آمده است.در قرائت قرآن، «تحقیق» عبارت است از خواندن قرآن با حداکثر آرامش و تأنّی حتی «آهسته‌تر از قرائت به ترتیل»، همراه با اشباع مدها، تحقیق همزه‌ها، اتمام حرکات، تحقیق مخارج حروف و ... که همه اینها در سایه قرائت آیات با حداقل سرعت، میسر است. قرائت تحقیق، طریق ورش از نافع، عاصم و حمزه بوده و روشی است که از آن جهت تعلیم قرائت به شاگردان و همچنین تمرین و ریاضت زبان برای فراگیری و اداء کامل قواعد تجویدی، استفاده می‌شود. تلاوت بصورت تحقیق به سه گونه اجرا می‌شود: 1ـ تحقیق مجلسی: در این روش قاری در مجلس باحضور تعدادی مستمع شروع به تلاوت قرآن می‌کند و این‌گونه تلاوتها با تشویق حضار در مجلس همراه است بطوری که در اغلب تلاوتهای مجلسی صدای تشویق مستمعین به گوش می‌رسد. 2ـ تحقیق استودیویی (درسی، ساده): در این‌گونه تلاوت‌ها قاری به تنهایی در استودیو (فضایی بسته) شروع به تلاوت قرآن می‌کند، بنابراین این‌گونه تلاوتها بدون تشویق و صدای مستمع می‌باشد. تلاوت تحقیق استودیویی در زمانهای متفاوت از 3 دقیقه تا بعضاً 60 دقیقه اجرا می‌شود و اغلب این تلاوتها جنبة آموزشی نیز دارد، زیرا کلیة ضوابط یک قرائت استاندارد با حضور کارشناسان برجستة قرآنی در آن لازم‌الاجراست. اکثر تلاوتهای تحقیق درسی در دو زمان 15 یا 30 دقیقه اجرا می‌شود. 3ـ تحقیق ترتیبی مجلسی: در این‌گونه تلاوت‌ها قاریان قرآن به ترتیب از اول تا آخر قرآن در زمان و آیات مشخص (از قبل تعیین شده) در مجلس با حضور مردم در ساعتی معین شروع به تلاوت می‌کنند و الزاماً می‌بایست قطعة تعیین شده کامل و بدون کم و کاست اجرا شود، این نوع تلاوتها سالهاست قبل از اذان صبح در کشور مصر توسط قاریان برجستة مصر هر روز اجرا می‌شود. دراین بخش از سایت اینترنتی رادیو قرآن شما با بخش هایی چون تلاوت تحقیق قاریان ایرانی و مصری آشنا خواهید شد همچنین کلیه تلاوتها قابل دریافت می باشند. تلاوت تحدیر(حَدر)بمعنای سرعت گرفتن و از سراشیبی به پائین آمدن می‌باشد که مستلزم ازدیاد سرعت است. در اصطلاح قرائت، عبارت است از خواندن قرآن با سرعت زیاد همراه با رعایت احکام تجوید.بدیهی است که در این حال احکام تجویدی با دقت و ظرافت روش پیشین، رعایت نخواهند شد اما بهرحال نباید قواعد قرائت دچار اخلال فاحش گردد. «حدر» روش کسانی است که مدّ منفصل را به «قصر» خوانده‌اند مانند: ابن‌کثیر، قالون ... تلاوت تدویرحالتی است بین تحقیق و حدر به بیان دیگر، نوعی قرائت است نه به سرعت «حدر» و نه به کُندی «تحقیق». اکثر اهل اداء، این روش را اختیار کرده‌اند. در فایده مراتب مختلف قرائت آمده است: کسانی که به تحقیق خوانده‌اند، این روش را بهترین راه برای اداء قواعد تجویدی و تدبر در معانی می‌دانند هر چند که در نتیجه آن، آیات کمتری خوانده شود.اما آنان که قرائت «حدر» را اختیار کرده‌اند بر این عقیده‌اند که مطابق فرموده خداوند «مَنْ جاءَ بِالحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ اَمْثالِها» پس هر چه قرآن سریعتر خوانده شود، کلمات بیشتری تلاوت خواهد شد و بدین ترتیب اجر بیشتری عاید قاری خواهد شد!حال آنکه در کتاب خدا آمده است:«وَ قُراناً فَرَقناهُ لِتَقْرَأَهُ عَلَی النّاسِ عَلی مُکْثٍ» و یا «کِتابٌ اَنْزَلناهُ اِلَیکَ مُبارَکٌ لِیَدَّبَّروا ایاتِهِ» . با توجه به تمامی مطالب فوق، می‌توان گفت ترتیب قرائات (از کند به تند) عبارتست از: تحقیق ـ ترتیل ـ تدویر ـ تحدیرو اما، افضل‌القراءات همانا، «ترتیل» است که مجمع تمامی امتیازات قرائت است، و در قرآن نیز بدان امر شده است آنجا که می‌فرماید:«وَ رَتِّلِ القُرانَ تَرتیلاً» (سورَة المُزَمِّل) یعنی: قرآن را منظم، مرتب، با تأنی و شمرده و همراه با تدبر در معانی بخوان. از امام‌المتقین حضرت علی ابن ابی‌طالب علیه‌السّلام سؤال شد، ترتیل چیست؟ فرمود: «اَلتَّرتیلُ، اَداءُ الْحُروفِ وَ حِفْظُ الوُقوفِ». در کتاب معروف «اَلنَّشْر»، با کمی تفاوت یعنی «اَلتَّرتیلُ، تَجْویدُ الْحُروفِ وَ حِفْظُ الْوُقوفْ» نیز آمده است. و این فرموده مولای متّقیان، مورد اتّفاق اهل تشیع و تسنن است. با توجه به تمامی مطالب فوق، فضل و برتری «ترتیل» بر دیگر قراءات آشکار می‌گردد. بطور اختصار در ترتیل امتیازات ذیل جمع آمده است: 1ـ نه بدان سرعت است که در قواعد تجویدی خللی وارد آید. 2ـ نه بدان کُندی و آهستگی است که همچون تحقیق، آیات کمتری خوانده شود. 3ـ تجوید حروف و «حفظ وقوف» رعایت می‌گردد. 4ـ از همه مهمتر، فرصت کافی برای تدبر در معانی وجود دارد. حال از فرموده امام هُمام مولای متقیان حضرت علی ابن ابی‌طالب (علیه‌السّلام) بهره جسته و به اصل مبحث وارد می‌شویم. همانگونه که گفته شد، حضرت فرمودند:«اَلتَّرتیلُ تَجوید الحروف و حفظ الوقوف». لازم به ذکر است نخستین کسی که درباره قرائت کتابی تدوین کرد «اَبانِ ابْنِ تَغْلِبْ» شاگرد امام سجاد (علیه‌السلام) بود. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه