کشور امارات کشورش رو با درآمد حاصل از توریست اداره میکند و نیازی به درآمد نفتی ندارد آیا کشوری مثل امارات و عربستان که صنعت گردشگری دارند نمی توانند الگویی برای ما باشند(لا اقل از حیث گردشگری)؟

صنعت گردشگری و توریسم، قطعا یکی از صنایع پر در آمد در جهان می باشد به طوری که برخی از کشورها، بیشترین میزان درآمد خود را از طریق این صنعت تامین می کنند، در کشور ما نیز صنعت توریسم، مورد توجه بوده و بخشی از درآمد کشور نیز حتی در حال حاضر از این طریق به دست می آید، با این حال، نکته مهمی که در زمینه گردشگری باید مورد ملاحظه قرار گیرد این است که گردشگری در جهان امروز معنای خاصی دارد که در آن بر خلاف دیدگاه اسلام در باره گردشگری که به سیر در طبیعت، آشنایی با ملل و اقوام دیگر، گسترش فرهنگ و فضایل اسلامی و انسانی و از همه مهم تر مشاهده آثار قدرت الهی و عبرت آموزی از سرگذشت پیشینیان مبتنی شده است، بر سرگرمی و لذت جویی حداکثری استوار شده است به طوری که بخش قابل توجهی از گردشگری ها صرفا به منظور اغراض نامشروعی است که با فرهنگ دینی ما کوچکترین تناسبی ندارد و از این روی محدودیت های فراوانی در این زمینه برای کشور ما که خود را دارای فرهنگ غنی دینی می داند وجود دارد و ما نمی توانیم کشورهای دیگر را و لو کشورهایی که نام اسلامی را بر خود یدک می کشند در این زمینه الگوی خود قرار دهیم، با این حال این بدین معنا نیست که ما امکان بهره گیری از این صنعت در راه رشد و توسعه اقتصادی خود را نداریم، بلکه به دو طریق می توانیم از مزایای صنعت توریسم و گردشگری بهره بگیریم، نخست اینکه با ارائه پیوست فرهنگی مرتبط با توریسم بومی خود که با رعایت ارزش های فرهنگی و دینی ما صورت می گیرد، اقدام به جذب توریسم و گردشگر بنماییم و به این ترتیب توقعات گردشگرانی که قصد ورود به کشور را دارند با الزامات فرهنگی خودمان تطبیق دهیم، چنانکه در حال حاضر چنین کاری در کشور ما صورت گرفته است و گردشگران خارجی نیز که وارد کشور ما می شوند به این مهم واقف هستند و اگر ما همچنان بر موضع خود پافشاری نماییم، این مساله تبدیل به یک رویه در صنعت توریسم جهانی شده و ماخواهیم توانست گردشگرانی را که نه صرفا با هدف عیاشی بلکه با اهداف ارزشی همچون آشنایی با فرهنگ، طبیعت و تاریخ کشورمان وارد ایران می شوند را جذب نماییم، اقدام دیگر این است که با توسعه مفهومی گردشکری که البته در جهان نیز مرسوم است می توانیم خود را از حصار گردشگری تجاری و تفریحی محض رهایی بخشیده و از مزایای صنعت توریسم حتی مزایای اقتصادی آن بهره بگیریم به این صورت که به جای اینکه صرفا بر توریسم تفریحی اتکا داشته باشیم توریسم درمانی، توریسم زیارتی، توریسم ورزشی و ...، را تقویت نماییم که چنین کاری علاوه بر اینکه به صنعت توریسم کمک می کند ثمرات فراوانی را نیز به همراه دارد از جمله اینکه به تقویت مناسبات فرهنگی کشورها کمک می رساند، پیشرفت های کشورمان در زمینه های علمی و ... را به جهانیان معرفی می کند و از کشور ما یک الگو در میان کشورهای اسلامی معرفی می کند و در عین حال جنبه درآمد زایی بالایی هم دارد.در هر صورت ما نیز می توانیم از صنعت توریسم و گردشگری بهره بگیریم اما به شرط اینکه الزامات فرهنگی آن را مد نظر داشته باشیم و مسئولان کشورمان نیز در تلاش هستند تا از این صنعت پرسود بهره بگیرند و نیازی نیست که کشورهایی همچون عربستان که به دلیل خاص، از توریسم زیارتی بهره می گیرد و یا امارات که علیرغم اسلامی بودن، صنعت توریسمش تناسبی با یک کشور اسلامی ندارد الگوی ما باشند.در پایان به منظور آشنایی با توریسم اسلامی، مطالبی خدمت شما تقدیم می شود که امید است راهگشا باشد:در تفکر دینی اسلام برای سفر و جهانگردی کارکردی خاص مورد توجه قرارگرفته ‌‌است‌، به‌گونه‌ای که سیر در زمین برای رسیدن به درکی بالا جهت ستایش قدرت مطلق و تامل در نظام آفرینش خداوندگار باریتعالی از سفارش‌های موکد قرآنی است. اگر گردشگری را به معنای قرآنی آن که در آیه‌های شبیه آیه 9 سوره روم «آیا در زمین نگردیده‌اند تا ببینند فرجام کسانی که پیش از آنان بودند چگونه بوده است» و آیه 46 سوره حج «آیا در زمین گردش نکرده‌اند تا دل‌هایی داشته باشند که با آن بیندیشند یا گوش‌هایی که با آن بشنوند. در حقیقت گوش‌ها کور نیست لیکن دل‌هایی که در سینه‌هاست کور است» حمل‌کنیم، درمی‌یابیم که تاکید خداوند متعال در سخن گفتن از گردش کردن در زمین، بر تدبر در نشانه‌های الهی و نیز لذت‌ بردن از آفرینش قدرت الهی است. گردشگری اسلامی دارای معانی زیادی است، اما چنانچه در معجم الوسیط آمده‌ است، اصطلاح امروزی آن بر معانی ویژه‌ای دلالت‌ می‌کند. یکی از این معانی، سیر و سفر در کشورها برای گردش، آشنایی، جستجو و کشف است نه برای کسب درآمد و اقامت ‌گزیدن. عبدالصاحب الشاکری، ناشر مجله گردشگری اسلامی و مدیر انجمن نیکوکاری عراق در لندن، مفهوم گردشگری اسلامی را وسیع‌تر از آن می‌داند که با تعریفی واحد، مشخص و تبیین ‌شود. وی در این‌باره می‌گوید: گردشگری اسلامی بر انواع گردشگری مثل گردشگری خانوادگی که از جهتی پایبند به آموزه‌های اسلامی باشد و از سوی دیگر با هدف کشف و شناخت آثار به‌جامانده از تمدن دور و نزدیک انجام‌شود، دلالت‌ می‌کند.الشاکری همچنین بازدید از شهرها و کشورها به منظور آگاهی از ویژگی‌های فرهنگی و آداب و رسوم آنها، درمان کسالت روحی و رفع خستگی ناشی از زندگی روزمره، شرکت در کنفرانس‌های بین‌المللی و حضور در مسابقه‌های ورزشی و... را از دیگر اهداف گردشگری برمی‌‌شمارد. دین مبین اسلام نسبت به مفهوم گردشگری و سیاحت دیدگاه مستقلی دارد. اسلام گردشگری را حمل بر امور والا و ارزش‌های اخلاقی می‌کند؛ چراکه این صنعت پیش از اسلام، دارای مفهومی مرتبط با تحمل رنج و مشقت روح و روان و نیز اجبار انسان برای سیر و سفر در زمین بود و با طلوع خورشید تابناک اسلام، خط بطلانی بر این مفهوم سلبی گردشگری کشیده‌شد. پایگاه اطلاع‌رسانی «الاسلام» با اشاره به متفاوت‌بودن مفهوم گردشگری در اسلام درباره این صنعت می‌نویسد: اسلام گردشگری را با معانی مختلف جلوه داده ‌است. یکی از این معانی سفر به منظور عبادت و ادای رکنی از ارکان دین یعنی فریضه حج است. مفهوم اسلامی گردشگری در بعد دیگر، مقرون با دانش و معرفت شده ‌است. بزرگ‌ترین کاروان‌های گردشگری در صدر اسلام برای فراگیری علوم به مناطق مختلف اعزام می‌شدند، تا حدی که احمد بن علی بن ثابت معروف به خطیب بغدادی (392ه 462ه) کتابی با عنوان «الرحله فی طلب العلم» تالیف‌کرده و در آن به جمع‌آوری احادیثی پرداخته که فضیلت سیاحت و گردشگری و نیز گزارشی از سیر و سفرهای صحابه و تابعین را بیان‌ می‌کند. بنابر روایتی که ابی محمدبن عبد‌الرحمن ابن ابی حاتم الرازی (متوفای327 ه) در تفسیر هفت جلدی خود با نام «ماثور» آورده‌، عکرمه المخزومی از تابعین و محدث و مفسر (متوفای 105 یا 106 ه) لفظ «السائحون» به معنای گردشگران در آیه 112 سوره توبه را علم‌جویان و علم‌آموزان توصیف ‌کرده ‌است. از اهداف دیگر گردشگری و سیاحت از منظر اسلام، عبرت‌پذیری است که نص صریح قرآن در آیه 11 سوره انعام «بگو در زمین بگردید آن گاه بنگرید که فرجام تکذیب‌کنندگان چگونه بوده است» و آیه 69 نمل «بگو در زمین بگردید و بنگرید فرجام گنه‌پیشگان چگونه بوده است» نیز بر آن صحه‌ می‌گذارد. در آیات دیگر نیز سفارش شده که در زمین بگردید و ببینید که عاقبت مشرکان، مجرمان، دروغگویان و تکذیب ‌کنندگان خداوند چگونه بوده است. محمد جمال‌الدین القاسمی الشامی (1283 ه - 1332 ه ) مفسر معاصر در تفسیر هفت جلدی خود با نام «محاسن التاویل» در شرح دو آیه مذکور می‌نویسد: این سیرکنندگان همان کسانی هستند که از آثار بر جای ‌مانده از گذشتگان عبرت ‌گرفته و از آن بهره ‌می‌جویند.شاید از مقاصد مهم گردشگری در اسلام دعوت به وحدانیت خدا باشد که توسط پیامبران و صحابه انجام ‌می‌گرفت و در چارچوبی کوچک‌تر در جهان اسلام به ‌صورت عام، دعوت به وحدت کلمه و به ‌صورت خاص دعوت به اتحاد و یکپارچگی فرق و مذاهب اسلامی باشد. کشورهای اسلامی با جغرافیای بسیار وسیع خود شامل کشورهای منطقه خاورمیانه، حاشیه دریای سیاه، آسیا و چند کشور آفریقایی است که این کشورها با ویژگی‌های غنی فرهنگی‌ خود همواره در چارچوب مرزهای خود شاهد بروز و ثبوت بسیاری از مذاهب دنیا بوده‌اند. به همین سبب این کشورها به ‌عنوان مرکز «گردشگری دینی» با مناظری زیبا و دیدنی، توجه همگان را به خود جلب کرده‌اند.گردشگری دینی گردشگری دینی مبتنی بر ادای فریضه‌های دینی در زمان‌های مشخص از طریق زیارت اماکن مذهبی و بقاع متبرکه است که موجب افزایش ایمان و ازدیاد گرایش مسلمانان به آثار اسلامی می‌شود. چنانچه خداوند متعال نیز در آیه 97 سوره مبارکه آل عمران این مطلب را یادآوری ‌می‌کند: «در آن نشانه‌هایی روشن [ازجمله] مقام ابراهیم است و هر که در آن درآید در امان است و برای خدا حج آن خانه بر عهده مردم است [البته بر] کسی که بتواند به سوی آن راه یابد و هر که کفر ورزد یقینا خداوند از جهانیان بی‌نیاز است».پایگاه اطلاع‌رسانی «موسسه الابرار الاسلامیه» با ارائه گزارشی درباره گردشگری دینی آورده ‌است: عتبات عالیات و مزارهای انبیا و مساجد تاریخی، ماده خام گردشگری و طبیعت جوشان برخاسته از اعتقادات ملت‌های اسلامی است. روزانه هزاران مسلمان به قصد زیارت به سمت این اماکن مقدس سفر ‌می‌کنند، در حالی ‌که این اماکن مقدس نظیر منطقه «سینا» در مصر و بارگاه‌های امامان معصوم‌ع در عراق هیچ ‌گونه رقابتی برای جذب زائران با یکدیگر ندارند. در کشور ایران علاوه بر حضور پرفیض حرم‌ امام رضاع و شمار زیادی از امامزادگان در شهرها و مناطق متعدد، معابد و کلیساهای بی‌بدیلی نیز به ‌چشم ‌می‌خورد، به ‌‌عنوان مثال قدیمی‌ترین کلیسای جهان «اسپاخور» در شهر ارومیه ایران قرار دارد؛ و آنچه اهمیت‌ دارد این مساله ‌است که همزیستی اقلیت‌های دینی در ایران می‌تواند به عنوان ظرفیت توسعه گردشگری تلقی ‌شود. گردشگری متدبرانه این نوع گردشگری از انواع موکد در قرآن کریم است که بر تامل و تدبر انسان نسبت به آنچه که با حواس خود درک می‌کند، استوار است. چنانچه در سوره مبارکه انعام آیه 38 آمده ‌است: «و هیچ جنبنده‌ای در زمین نیست و نه هیچ پرنده‌ای که با دو بال خود پرواز می‌کند مگر آن که آنها [نیز] گروه‌هایی مانند شما هستند. ما هیچ چیزی را در کتاب [لوح محفوظ] فروگذار نکرده‌ایم. سپس [همه] به سوی پروردگارشان محشور خواهند شد».پایگاه اطلاع‌رسانی اسلامی «حنونه» نیز گردشگری متدبرانه را قائم بر لذت ‌بردن از آفریده‌های الهی و پی ‌بردن به قدرت الهی موجود در کوه‌ها، دره‌ها، صحراها، جنگل‌ها، آسمان‌ها، دریاها و اقیانوس‌ها توصیف‌ می‌کند. روزنامه بین‌المللی «الشرق‌الاوسط» در بخش مقالات خود از گردشگری طبی یاد کرده و در این ‌باره می‌نویسد: گردشگری طبی نوعی گردشگری سنتی است که با سفر ‌کردن از مکانی به مکان دیگر به منظور درمان و بازیابی انرژی تحلیل ‌رفته و استفاده از انرژی خورشید جهت معالجه صورت ‌می‌گیرد و همچنین به‌کارگیری آب‌های معدنی و شن‌های ساحلی برای درمان بیماری‌های پوستی و رماتیسم و بهره ‌جستن از طبیعت سبز برای درمان بیماری‌های جسمانی و روانی و نمونه آن حمام‌های طبی «عفرا» در اردن و حمام «العلیل» در عراق است. در دین اسلام، خواص روحی و جسمی سنگ‌ها همواره مد‌نظر بوده‌اند. در این میان سنگ‌درمانی در جلب گردشگران جایگاه ویژه‌ای‌ دارد، چراکه سنگ‌ها در کنار قابلیت‌هایی نظیر زیبایی، گرانبهایی و درمانی بودنشان، جاذبه‌‌ای خاص برای گردشگران دارد. به عنوان مثال، استفاده از انگشترهایی با نگین‌های عقیق، فیروزه و حجرالشمس توصیه شده ‌است. دانشمندان ایرانی دوره پس از اسلام نیز توجه و عنایت ویژه‌ای به گوهرها و سنگ‌های شفابخش داشته‌اند که از میان آنها می‌توان به صباح ‌بن ‌عمران از جواهرشناسان عهد هارون‌الرشید (خلیفه عباسی) و عطار بن محمد منجم و مولف کتاب منافع‌الاحجار اشاره کرد. ابن‌سینا، حکیم و فیلسوف عالیقدر نیز در درمان تمایل به خودکشی از ستیرین استفاده می‌کرده‌ است. همه مخلوقات الهی در سیر و سفر از مکانی به مکان دیگر و از زمانی به زمان دیگر، در جهت کمال حرکت می‌کنند.قرآن که برای هدایت بشر نازل شده است، در آیه‌های بسیاری بر سیر و سفر تأکید داشته و در خطاب‌های مختلف از انسان دعوت می‌کند به مسافرت و زمین‌گردی بپردازند.(1) هدفدار بودن جهان هستی و خلقت موجودات و انسانها و نیز بیهوده و عبث خلق نشدن پدیده‌ها و هستی، به نحوی صریح و گویا در قرآن کریم اشاره شده است: اَفَحَسِبتُم اَنما خَلَقنا کُم عَبَثا (آیا پنداشته‌اید که شما را بیهوده آفریده‌ایم).بنابراین چون همه پدیده‌های جهان و روابط بین آنها قانونمند و مبتنی بر اصول علمی و حساب شده است، نوعاً سیر و سیاحت و سفر نمودن انسانها نیز هدفدار بوده و نقش سازنده و هدایتگر و تکامل‌بخش بودن آن در قرآن مجید به صراحت بیان شده است.در احادیث نیز همین مضمون مطرح گردیده است؛ سیر و سفر در زمین، خود سبب پند گرفتن و عبرت آموختن بشر و به تبع آن رشد یافتن انسان خواهد شد.در بررسی آیات قرآن کریم 7 آیه تحت عنوان سیروا فی الارض و 7 آیه با عنوان افلم یسیروا فی الارض در مورد سیر و سیاحت بیان شده است.7 آیه اول در سوره‌های آل عمران 37 – انعام 11 – نحل 36 و 69 – عنکبوت 20 – روم 42 – سبأ 18- و 7 آیه دوم در سوره‌های یوسف 11- نجم 46 – روم 9- فاطر 46 – مؤمن (غافر) 82 و 21 و محمد(ص)10 - آمده است.با بررسی آیات بیان شده روشن می‌شود که قرآن کریم برای مسائل تربیتی اهمیت خاصی قائل است، بخصوص که به مسلمانان دستور می‌دهد از محیط محدود زندگی خود بیرون آمده و به سیر و سیاحت در این جهان پهناور بپردازند و در حال و رفتار اقوام دیگر و پایان کار آنها بیندیشند و از این رهگذر، اندوخته‌ی پرارزشی از آگاهی فراهم سازند.با جمع‌بندی دیدگاه‌های قرآن در مورد سیر و سیاحت مشخص می‌شود که به مصداق آیه ربنا ماخلقت هذا باطلا همان طوری که خلقت و جهان هستی بیهوده نبوده، سیر و سیاحت در زمین نیز باید هدفدار و حساب شده باشد.انواع دیگر گردشگری نوع دیگر گردشگری، گردشگری علمی است که توریست به منظور فراگیری دانش و معرفت به سرزمین‌های دور و نزدیک سفر‌ یا در کنفرانس‌هایی که معمولا در پایتخت کشورها برگزار ‌می‌شود،‌ شرکت‌ می‌کند. گردشگری تفریحی نیز نوعی سفر به اماکن گردشگری و رفاهی مشهور در سطح جهان است که مستلزم داشتن آب و هوای مناسب و ساحل‌های زیباست و 80 درصد سیاحت را به خود اختصاص داده است. سواحل دریای مدیترانه و کشورهای ساحلی مجاور دریای مدیترانه از بیشترین جذابیت برخوردار هستند. توریسم «عشایر» و توریسم «روستایی» از شاخه‌های دیگر آن به شمار می‌رود. در بخش دیگر با گردشگری تجارتی مواجه ‌هستیم.‌ این سفر به‌ منظور تجارت یا بازاریابی به کشورهایی که دارای شرایط بازرگانی مناسب و همچنین دارا ‌بودن مراکز خرید و فروش معتبر با قیمت‌های مناسب مثل دبی، لندن و پاریس هستند، انجام ‌می‌شود. گردشگری ورزشی از دیگر انواع توریسم است که پایگاه فیدو در این ‌باره می‌‌نویسد: گردشگری ورزشی به زبان یا فرهنگی خاص محدود نیست، بلکه طبیعت پیچیده‌ای است و کلیه فرهنگ‌ها را در خود جای می‌دهد و شامل افرادی ‌می‌شود که هم برای انجام مسابقات و هم برای تماشای آن سفر می‌کنند. شرکت در مسابقات جهانی و المپیک یا شرکت در مسابقات منطقه‌ای از این نوع گردشگری هستند. گردشگری ماجراجویانه نیز نوع دیگری از صنعت توریسم است و به تجربه امور شگفت‌انگیز به منظور آشنایی با فرهنگ‌های ملل مختلف اطلاق‌ می‌‌شود که می‌تواند توریسم فرهنگی و توریسم آداب و رسوم باشد. این بخش نیاز به زیرساخت‌های زیادی ندارد.فواید گردش گری و سفرمسافرت، دنیای جدیدی را به روی مسافر می گشاید، دنیایی که پیش از آن، چیزی درباره آن نمی دانست و یا هر چه داشت ساخته و پرداخته ذهن و خیال او بود، با سفر کردن این ذهنیت به عینیت و آن خیال به واقع تبدیل می شود.سفر; شناخت انسان را از جهان توسعه می دهد.سفر; انسان را از محیط بسته و محدودش به محیطی وسیعتر و گسترده تر می برد.سفر; به زندگی معنایی دیگر می دهد و به آن عمق می بخشد.سفر; انسان را جهاندیده و با تجربه می سازد.سفر; معلّم و پندآموزی قوی و مؤثر است که دانشجویش مسافر و کتابش جهانِ طبیعت و صفحه آثار هستی و درسش آینده نگری و هدفش حرکت در مسیر زندگانی بهتر است.سفر; نشان از حس کنجکاوی انسان برای کشف و شناسایی مجهولات دارد.سفر; از سه عنصر سلامتی، فراست و روشنایی ترکیب یافته و این کلمه رمزی است از این سه و آن سه ارمغانی است برای مسافر.در سفر است که با اقوام و ملتها و فرهنگهای گوناگون آشنایی بدست می آید.در سفر با گذشته تاریخ پیوند می خوریم.در سفر با قدرت و عظمت جهان که از آثار صنع صانع قدیر و عظیم و حکیم و علیم است بیشتر آشنا می شویم.در سفر به تواناییهای خود و نقاط قوت و ضعف خویش، آگاهی می یابیم.در سفر همراهان را به خوبی می توان شناخت.و در سفر است که...تا سفر چه باشد و به چه مقصود و به کدام مقصد.فواید گردشگری در سخنان معصومین(ع)همچنین در سخنان معصومین (ع) به فواید گوناگون مسافرت اشاره شده است که از جمله می‌توان به تحصیل سلامتی و نشاط جسم و روح، دانش‌اندوزی و کسب علم، آشنایی با بزرگان و آداب و اخلاق اجتماعی سایر ملت‌ها، پندگیری و عبرت‌آموزی، از بین رفتن غمها و رنجها، تامین معیشت و کسب شغل، تفکر در نعمات الهی، تفریحات سالم و گذراندن اوقات فراغت، اشاره کرد.(2)در خصوص اهمیت و ارزش مسافرت از حضرت رسول اکرم (ص) نقل شده است که فرموده‌اند: سافِروا تصّحوا و جاهِدوا تغنموا (مسافرت کنید تا صحیح و سالم باشید). که از آن استنباط می‌شود مسافرت از دیاری به دیار دیگر موجب می‌گردد با تغییرات جوی، آب و هوا، غذا و... تغییرات روحی در انسان به وجود آید که خود شایان توجه است. در درباره فواید مسافرت از حضرت علی (ع) چنین روایت شده است: برای نیل به تعالی و ترقی، از وطن‌های خود دور شوید و مسافرت کنید که در سفر پنج فائده است:1ـ سفر باعث تفریح و انبساط روح است و اندوه و آزردگی‌ها را برطرف می‌کند،2ـ مسافرت یکی از راههای تحصیل درآمد و تأمین معاش است،3ـ مسافرت وسیله فرا گرفتن علم و تجربه است،4ـ مسافرت به انسان آداب زندگی می‌آموزد.5ـ آدمی در سفر با افراد بافضیلت و خلیق برخورد می‌کند و با آنان دوست می‌شود.(3)لذا در بینش اسلامی و قرآن کریم سیر و سیاحت صرفاً به معنای وقت‌گذرانی، استراحت و تفریح و تماشای ظاهری نیست، بلکه در امور ظاهری و دنیایی از آنها دیدار می‌شود و مسائل عمیق، پیچیده و هدفدار نیز وجود دارد که باید در طی این مسافرتها به آنها دست یافت.منابع:1 و 2- رحیم پور، دکتر علی، سید داوود سید حسینی، «سیمای جهانگردی اسلامی»، محیا، چاپ اول، تهران 1379، ص 13 و 27.3- فرید تنکابنی، مرتضی، «الحدیث (روایات ترتیبی از مکتب اهل بیت(ع))»، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ یازدهم 1377،جلد دوم، ص146. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه