ایا معاد جسمانی است یا روحانی؟

براساس آیات قرآنى، مسئله معاد، کلى و عمومى بوده و تمام موجودات - از جمله انسان به سوى خداوند متعال بازخواهند گشت روم (30 )، آیه 11 ؛ عنکبوت (29 )، آیه 19 و 20 ؛ یونس (10 )، آیه 34؛ انشقاق (84 )، آیات 6 12 . معاد، براساس آیات و روایات، هم جسمانى است و هم روحانى ؛ یعنى، هم جسم انسان و هم روح آدمى به سوى خدا باز گشته و در محضر او، حاضر خواهد شد . از این رو، پس از مرگ نه جسم آدمى معدوم مى شود و نه روح او . براساس آیات قرآن، انسان در مقام یک موجود و قطعه اى از هستى، هیچ گاه معدوم نمى شود ؛ بلکه متحوّل و دگرگون مى شود و براساس حرکتى که از آغاز پیدایش داشته، نتیجه آن را مى بیند . در یکى از آیات مى فرماید: «أَوَ لَمْ یَرَ الْإِنْسانُ أَنَّا خَلَقْناهُ مِنْ نُطْفَةٍ فَإِذا هُوَ خَصِیمٌ مُبِینٌ * وَ ضَرَبَ لَنا مَثَلاً وَ نَسِیَ خَلْقَهُ قالَ مَنْ یُحْیِ الْعِظامَ وَ هِیَ رَمِیمٌ * قُلْ یُحْیِیهَا الَّذِی أَنْشَأَها أَوَّلَ مَرَّةٍ وَ هُوَ بِکُلِّ خَلْقٍ عَلِیمٌ * الَّذِی جَعَلَ لَکُمْ مِنَ الشَّجَرِ الْأَخْضَرِ ناراً فَإِذا أَنْتُمْ مِنْهُ تُوقِدُونَ * أَوَ لَیْسَ الَّذِی خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ بِقادِرٍ عَلى أَنْ یَخْلُقَ مِثْلَهُمْ بَلى وَ هُوَ الْخَلاَّقُ الْعَلِیمُ * إِنَّما أَمْرُهُ إِذا أَرادَ شَیْئاً أَنْ یَقُولَ لَهُ کُنْ فَیَکُونُ » یس (36 )، آیات 77 - 82 . ؛ «مگر آدمى ندانسته است که ما او را از نطفه اى آفریده ایم . پس به ناگاه وى ستیزه جویى آشکار شده است و براى ما مثلى آورد و آفرینش خود را فراموش کرد، گفت: چه کسى این استخوان ها را - که چنین پوسیده است زندگى مى بخشد؟ بگو: همان کسى که نخستین بار آن را پدید آورد و او است که به هرگونه آفرینشى دانا است . همو که برایتان در درخت سبز فام اخگر که از آن (-( چون نیازتان افتد )-)آتش مى افروزید . آیا کسى که آسمان ها و زمین را آفریده، توانا نیست که (-( باز)-) مانند آنها را بیافریند؟ آرى او است آفریننده دانا ؛ چون به چیزى اراده فرماید، کارش این بس که مى گوید: باش، پس (-( بى درنگ )-)موجود مى شود» . این آیات، به روشنى حکایت دارد که جسم انسان نیز معاد خواهد داشت . از این رو در پاسخ به کسانى که منکر معاد بوده و با لحن انکار و استبعاد مى گویند: چه کسى به استخوان هاى پوسیده حیات مى بخشد و آن را در قیامت زنده مى کند ؛ مى فرماید: آنکه استخوان ها را به وجود آورده و به آنها حیات داده است، استخوان هاى پوسیده را نیز زنده مى کند حج (22 )، آیه 5 و 6 ؛ ق (50 )، آیات 9 - 11. البته روح و جسمى که در قیامت در محضر الهى حاضر خواهند گشت، روح و جسم تحوّل یافته و متکامل شده اند ؛ نه همین روح و جسمى که در این دنیا بوده اند . توضیح آنکه انسان، یکى از سرفصل هاى حرکت خود را در مسیر حرکت و سیر عام خود، با مرگ آغاز مى کند . در این مرحله - که در ظاهر جدایى میان جسم و روح پیش مى آید روح با قبض و اخذ الهى توسط مَلَک یا مَلَک ها، قبض شده، در نظام دیگرى - که مخصوص به روح است وارد مى گردد . در آن نظام و عالم باقى و براساس مسیر انتخابى خود در دنیا، به سیر و حرکت خویش ادامه مى دهد . بدن هم در این نظام، باقى بوده و در شرایط دیگر، وارد مسیر جدیدى مى شود و با تحوّل و تبدّل خاصى، به حرکت خود ادامه مى دهد ؛ انسان اگر بخواهد در سیر خود به سوى خدا و لقاى حضرت حق، به عوالم دیگر وارد شود و آن مراحل را طى کند ؛ باید هم «روح» او متحول گشته و خصوصیات جدیدى را کسب کند و یک سلسله رنگ ها و معیارها را از دست دهد و تکامل یابد تا متناسب با آن عوالم و موازین آنها شود و هم «جسم» او با حرکت و تحوّل خود، خصوصیات و آثار عالم مادى را رها ساخته، با کسب یک سلسله از احکام و قوانین عالم بالا، با آنها متناسب گردد . از این رو، مرگ و انقطاع از دنیا، خود یک مرحله و تحول و یک نوع حرکت و تبدّل و پشت سر گذاشتن یکى از عوالم در برگشت به سوى حضرت حق و لقاى او است و براى ورود به مرحله و مراتب بعدى نظام ها و عوالم دیگر ضرورى و بایسته است . در بعضى از روایات درباره اوصاف، احکام و آثار عوالم دیگر آمده است که انسان در بهشت پیر نمى شود، مریض نمى گردد، غذایش غیر از غذاى اینجا است و مشیتش غیر از مشیت این دنیایى است . براساس بعضى از آیات، انسان در جهنم مى سوزد ؛ ولى خاکستر نمى شود . بدن باید چگونه باشد که بسوزد ولى خاکستر نشود؟ این گونه آیات و روایات به روشنى حاکى از این سنت الهى است که هم روح و هم جسم، باید متحوّل و متکامل شوند تا قابلیت احکام و آثار آن عوالم را بیابند . «منِ» آنجا همان «منِ» اینجا است ؛ ولى این «منِ» تکامل یافته و متحوّل شده و قابلیت ورود به عالم قیامت را پیدا کرده است . «من» عوض نمى شود و همان است که بود ؛ ولى این «من» منازل و مراحلى را طى کرده، نواقصى را پاک نموده، احکام این عالم را از دست داده و آماده ورود به عالم قیامت گشته است . به هر حال، این تحولات در سیر حرکت انسان ها به سوى خداوند، براساس سنت و قانون الهى در نظام هستى لازم و بایسته است. این واقعیت تکوینى است که آیات قرآن نیز بر آن مهر تأیید گذاشته است: «أَ فَعَیِینا بِالْخَلْقِ الْأَوَّلِ بَلْ هُمْ فِى لَبْسٍ مِنْ خَلْقٍ جَدِیدٍ » ق (50 )، آیه 15 . ؛ «مگر از آفرینش نخستین (-( خود )-)به تنگ آمدیم؟ (-( نه )-) بلکه آنها از خلق جدید در شبهه اند» . خداوند متعال در این آیه مى فرماید: آیا شما (-( منکران معاد)-) فکر مى کنید همان یک بار خاک به صورت بدن انسان درآمد، و دیگر عاجز شدیم؟! اینها که این شبهه را مطرح مى کنند، نمى دانند که مرتّب در حال آفرینش هستیم و جسم و روح را که مفارق از بدن است، به سوى خلق جدید در حرکت مى بریم . اینها دایم در حال خلق جدیدند ؛ ولى خودشان خبر ندارند . بنا بر آنچه گفته شد پس از مرگ، روح وارد عالم برزخى شده، حرکت خود را در مسیرى که در دنیا انتخاب کرده، ادامه مى دهد و با تحوّلات و تبدلاتى که در این حرکت دارد، کامل تر شده، متناسب با احکام و آثار عوالم بالاتر مى گردد ؛ این حرکت و تحول براى روح و جسم، بایسته و ضرورى است . پس از آنکه روح و بدن، مراتب، مراحل و منازل لازم را براى سنخیت یافتن با عوالم بالا طى کردند ؛ به هم مى پیوندند و وارد عالمى مى شوند که باید وارد شوند نگا: محمد شجاعى، بازگشت به هستى، صص 114 - 130 . .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه