سوالی در مورد خطبه ی یک نهج البلاغه داشتم که در قسمتی از این خطبه حضرت علی (ع) در مورد قران میفرمایند برخی ایات وجوب چیزی را بیان میکند در حالی سنت پیامبر ان را نسخ کرده و یا در سنت وجوب چیزی مطرح شده در حالیکه قران به ترک ان دستور داده. سوالی که داشتم این است که ایا نمونه ای از این مسایل داریم که سنت با قران در تقابل باشند؟ و ایا وقتی روایات قابلیت جعل و تحریف دارند میشود به انها اعتماد کرد و خلاف قران که تحریف ناپذیر است عمل نمود؟

به نظر می رسد ضرورت دارد اشاره ای مختصر به بحث نسخ شود. این موضوع هم بحثی فقهی، و هم بحثی کلامی و تفسیری و هم موضوعی مربوط به علوم قرآن و حدیث می باشد.«نسخ» یعنی اینکه حکمی موقت از طرف خداوند برای بشر آمده است و بعد از تمام شدن موعد آن حکم، حکم دیگر جایگزین آن می شود و معمولاً احکامی که نسخ می شوند همراه خود قرینه ای دارند که دلالت بر موقت بودن آنان دارد. البته آیات قرآنی که نسخ می شوند نسخ مربوط به حکم آنان است ولی الفاظ آیات همچنان باقی می مانند. فلسفة نسخ و باقی ماندن آیاتی که حکم آنان منسوخ شده، این است که یک حکم تا وقت معینی دارای مصلحت می باشد و بعد از آن وقت دیگر مصلحت خود را از دست می دهد و باید حکمی دائمی که دارای مصلحت دائمی است جایگزین آن شود. حال این نسخ گاهی شامل آیاتی از قرآن می شود که بوسیله خود قرآن نسخ شده است و گاهی شامل آیاتی از قرآن کریم می باشد که بوسیله "سنت" نسخ شده اند.1.نسخ حکم قرآن به وسیله سنت:نسخ بوسیله سنت را تمام علماء اسلام (جز مذهب شافعی) جایز می دانند و نمونة آن این آیه از سوره نساء می باشد که در مورد زنان محصنة زانیه فرمود است: « وَ اللاّتی یَأْتینَ الْفاحِشَةَ مِنْ نِسائِکُمْ فَاسْتَشْهِدُوا عَلَیْهِنَّ أَرْبَعَةً مِنْکُمْ فَإِنْ شَهِدُوا فَأَمْسِکُوهُنَّ فِی الْبُیُوتِ حَتّی یَتَوَفّاهُنَّ الْمَوْتُ أَوْ یَجْعَلَ اللّهُ لَهُنَّ سَبیلاً » (1) و کسانی از زنان شما که مرتکب زنا شوند، چهار نفر از مسلمانان را بعنوان شاهد بر آنها بطلبید! اگر گواهی دادند، آنان [= زنان ] را در خانه ها(ی خود) نگاه دارید تا مرگشان فرارسد؛ یا اینکه خداوند، راهی برای آنها قرار دهد.بخش دوم آیه دلالت دارد بر این که حکم موقت است بعد حکم این آیه بوسیله سنت پیامبر (صل الله علیه و آله) نسخ شد و به جای زندانی ابدی حکم سنگسار زانی و زانیه محصنه آمد. البته لازم است بدانیم حکم سنگسار قبل از اسلام بوده است و بنا به اقتضائاتی اسلام آنرا برای برخی از موارد زنا که دارای شروط احصان هستند را امضا نمود.2. نسخ حکم سنت به وسیله قرآن:گاهی سنت حکمی را فرض و واجب می کند و به وسیله قرآن نسخ می شود مانند روزه روز عاشورا که در زمان پیامبر واجب بود و با توجه به آیه صوم شهر رمضان نسخ شد (2) یا مانند حکم نماز خواندنِ رو به بیت المقدس که سنت پیامبر (صل الله علیه و آله) بود با آیه «فَوَلّ وَجْهَکَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ» (3) نسخ شد همچنین حکم مباشرت با زنان در شبهای ماه مبارک رمضان که در دوران جاهیلت حرام و ممنوع بود که بوسیله آیه شریفه «فَاْلآنَ بَاشِرُوهُنَّ وَ ابْتَغُوا ما کَتَبَ اللّهُ لَکُمْ»(4) نسخ شد. نمونه های مورد دوم در زمان حضور پیامبر اسلام (صل الله علیه و آله) فراوان است. که احکامی از زمان جاهلیت حرام یا واجب بوده و خداوند متعال با نزول آیات، آنها را نسخ نموده است.درباره سوال دوم « اگر روایات جعلی در میان احادیث وجود داشته باشد آیا باید همه آنان را که در حقیقت «سنت» محسوب می شوند؛ دور ریخت و یا کنار گذاشت؟»، باید گفت: اگر چه در میان روایات، روایات و احادیث مجعول وجود دارد ولی علومی برای شناختن روایات جعلی، صحیح، موثق، غیر موثق و ضعیف و قوی و ... به نام علم رجال و علم داریة الحدیث وجود دارد و در این علوم راه های شناخت احادیث را از لحاظ سند، محتوا، متن و مدلول به ما معرفی می نماید. و مجتهدین و فقها به واسطه این علوم احادیث صحیح را شناخته و بر اساس آن حکم فرعی شرعی را استنباط می کنند و مردم هم وظیفه تقلید دارند یا آنکه مانند آنان مجاهده نموده و به درجه اجتهاد برسند.در این زمینه به کتاب های درایه الحدیث اثر کاظم مدیر شانه چی و کتاب آشنایی با کلیات علوم حدیث محمد نصیری و سایت های حوزه و علوم کامپیوتر اسلامی مراجعه نمایید.پاورقی:(1) سوره نساء آیه 15.(2) سوره بقره آیه 185.(3) سوره بقره آیه 144 .(4) سوره بقره آیه 187. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه