امام علي ـ عليه السلام ـ مي فرمايد: «از قسم خوردن بپرهيزيد چرا که کالا را تلف مي کند و برکت را از بين مي برد» در چه مواردي مي توانيم قسم یاد کنیم و در چه مواردي بايد اجتناب کنيم؟

سوگند ياد نمودن جز در مواردي که هدف مهمي در کار است، عمل نامطلوب است و اين موضوع در روايات زيادي به چشم مي خورد از جمله اينکه در حديثي از امام صادق ـ عليه السلام ـ آمده است که حضرت مي فرمايد: «هيچگاه سوگند به خدا ياد نکنيد چه در سوگند خود راستگو باشيد و چه دروغگو زيرا خداي سبحان مي فرمايد: «خدا را در معرض سوگندهاي خود قرار ندهيد.» ))/ بنابراين سوگند اگر بخاطر هدفهاي مهم تربيتي و اجتماعي و اصلاحي انجام بشود ممکن است واجب يا مستحب گردد و اگر براي انجام کار حرام يا مکروه، يا ترک واجب و مستحب باشد لغو و بي اثر است و بر مخالفت آن کفاره مترتب نيست بر اين اساس بايد اقسام سوگند و روايات مربوط به هر يک ذکر شود تا حقيقت مسأله روشن شود چون اين مسأله از نظر اينکه سوگند به نام چه کسي باشد فرق می کند و اينکه مورد سوگند چه چيز باشد نیز از نظر حکم فرق می کند : الف: سوگندي که انسان براي تأکيد مطلبي و يا اثبات آن ياد مي کند چهار قسم است: 1. سوگند در برخي موارد واجب است و آن جائي است که حفظ جان يا آبروي خود يا مسلماني و هم چنين حفظ مالي که نگهداريش واجب است، متوقف بر قسم خوردن باشد، در چنين مواردي قسم خوردن واجب است 2. سوگند مستحب و آن در جائي است که حفظ مال خود يا مسلماني از شر ستمگر موقوف بر سوگند باشد ولي مال واجب الحفظ نباشد. زراره مي گويد به امام محمد باقر ـ عليه السلام ـ عرض کردم با مأمورين مالياتي مواجه مي شويم و مال اندکي همراه داريم آنها ما را مجبور به سوگند مي کنند که بگوئيم اين مال مربوط به ما نيست و گرنه ما را رها نمي کنند حضرت فرمود: سوگند بخور که اين سوگند از خرما و کره شيرين تر است. امّا اگر مالي که براي حفظ آن سوگند ياد مي شود خيلي کم اهميت [کمتر از سي درهم] باشد مستحب آن است که سوگند ياد نشود. و نيز از جمله مواردي که سوگند در آن مستحب است آنجائي است که براي تاکيد و اثبات مطلب حق و مهمي و يا براي تعظيم و بزرگي آن سوگند ياد شود نظير فرمايش پيامبر ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ که فرموده است: «به خدا سوگند که تا شما از توبه دست برنداشته ايد خداوند هم مغفرت خود را از شما دريغ نمي فرمايد». و نيز مانند فرمودۀ آن حضرت که: «به خدا سوگند اگر آنچه را که من ميدانم شما مي دانستيد يقيناً کم مي خنديد و زياد گريه مي گرديد». نوعاً سوگندهاي که در قرآن و کلمات ائمه ـ عليهم السلام ـ ديده مي شود از همين قبيل است که مطلب حق و مهمي را تأکيد مي کند. 3. سوگند مکروه آنجايي است که بر امري که راست است سوگند ياد کند ولي آن مطلبي که راست است نه از اموري باشد که سوگند براي آن واجب است و نه از اموري است که سوگند بر آن استحباب دارد. حال آن مورد قسم مربوط به گذشته باشد يا حال يا آينده فرقي نمي کند مثلاً بگويد به خدا ديروز چنين شد و فردا چنان خواهد شد. هر چند اين قسم ها دروغ نيستند ولي لزومي ندارد که شخص بي جهت قسم بخورد. 4. سوگند حرام و آن در موردي است که انسان به دروغ سوگند ياد کند مثلاً بگويد والله چنين کاري کرده ام در حالي که نکرده است و يا بگويد به خدا فلان مال ملک من است در حالي که ملک او نيست و امثال اينها. از اين سوگند در روايات به (قسمي که صاحب آنرا در آتش فرو مي برد) ياد مي شود و هم چنين يمين کاذبه و يمين حالقه ياد شده است و گفته شده است که چنانکه تيغ، موي را از بدن مي کند، اين نوع سوگند دين صاحبش را از بين مي برد. امام صادق ـ عليه السلام ـ مي فرمايد: «سوگند دروغ فاسد کنندۀ ايمان است» و نيز در روايات اين نوع سوگند از جمله گناهان کبيره، (گناهاني که در قرآن عذاب برايش بيان شده)، شمرده شده است. امام صادق ـ عليه السلام ـ بر کبيره بودن آن به آيه 76 ال عمران استدلال نموده که مي فرمايد: «کساني که عهد خدائي و سوگندهاي خود را در مقابل قيمت ناچيزي از دست بدهند يقيناً براي ايشان بهرۀ پس از مرگ نيست و روز قيامت خدا با ايشان سخن نمي گويد و به نظر رحمت به ايشان نظر نمي کند و ايشان را پاک نمي کند و براي ايشان عذاب دردناکي است.» امام محمد باقر ـ عليه السلام ـ مي فرمايد :((از قسم دروغ بترسيد زيرا آباديها را خراب مي کند)). روايات فراواني از امام صادق ـ عليه السلام ـ به اين مضمون رسيده است که سوگند دروغ صاحبش را فقير مي سازد و اثر سوء و نکبت بار آن تا چهل روز به او مي رسد و نيز فرموده است: ((هر گاه بنده، خدا را بر دروغ خود شاهد بگيرد و بگويد خدا مي داند که راست مي گويم و مطلب همين است که گفتم در حالي که دروغ مي گويد خدا مي فرمايد آيا به غير از من کسي را نيافتي که بر او دروغ ببندي)). آري قسم دروغ حرام و گناه است چه به قصد تضييع حق ديگران صورت گيرد و بخواهد دعوائي را به ناحق ثابت کند و چه بخواهد با آن خبري را تأکيد نمايد. امّا سوگند به بيزاري از خدا، رسول، اهل بيت و دين اسلام هميشه حرام و گناه است و توضيح اين نوع سوگند اين است که کسي بگويد از خدا بيزارم اگر چنين کاري کرده باشيم، از دين اسلام بيرون باشم اگر چنين نباشد و يا چنين نکنم، از ولايت علي ـ عليه السلام ـ بيرون باشم اگر چنين نکنم يا نکرده باشم. پيامبر ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ شنيد مردي سوگند خورد «از دين محمد ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ بيزار باشم» پس رسول خدا فرمود:(( واي بر تو هرگاه از دين محمد ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ بيزار باشي بر چه ديني هستي؟)) امام صادق ـ عليه السلام ـ به يونس بن ظبيان فرمود :((هيچگاه ببرائت از ما اهل بيت سوگند مخور و هر کس چنين کند خواه راست باشد و خواه دروغ از ما جدا و بيزار خواهد بود)). ب: سوگند و قسم خوردن گاهي بخاطر تعهد و التزام به امري در آينده است و در حقيقت با سوگند يک نوع پيمان منعقد مي شود مثلاً سوگند ياد مي کند که فلان کار را در آينده انجام دهد و يا فلان کار را ترک کند اين نوع سوگند در صورتي معتبر و موافقتش لازم و مخالفتش حرام است که شرائط ذيل را دارا باشد: 1. متعلق قسم و آنچه براي آن سوگند ياد شده رجحان و اولويتي داشته باشد مثلاً بر انجام واجب يا مستحب و يا ترک کار حرام و يا مکروه قسم خورده باشد مثلاً سوگند ياد نموده است که نماز جماعت از او ترک نشود، سوگند ياد نموده است که دروغ نگويد و... . 2. قسم بر انجام واجب يا مستحب، ترک حرام يا مکروه و يا عمل مباحي که غرض عقلائي بر ترک يا انجام آن مترتب باشد انگاه صحيح و التزام آور است که به نام خداوند باشد. مخالفت اين نوع سوگند معصيت است و پس از پشيماني و استغفار بايد کفاره هم بدهد امّا خود سوگند ياد کردن جائز است. امّا سوگندي که به خاطر معاهده نيست و غرض از آن عقد و پيمان نبوده بلکه از روي عادت يا سبب ديگري بر زبان جاري شده مانند گفتن آري والله و يا نه والله که مخصوصا در داد و ستدها و صحبت هاي روزمره رواج دارد و نيز سوگند بر ترک حلال و يا انجام حرام مثل سوگند ياد نموده است که فلان کار حرام را مرتکب بشود و يا فلان کار حلال را ترک نمايد و بعد با سوگندش مخالفت نمايد، کفاره ندارد و اينگونه سوگندها لغو است و به آن ترتيب اثر نبايد داد و از اينگونه کارهاي لغو استغفار بايد کرد امام صادق ـ عليه السلام ـ مي فرمايد:(( قسم خوردن براي انجام حرام يا ترک حلال جائز نيست)). بنابراين قسم به اعتبار اينکه التزام آور هست يا نه مخالفت آن کفاره دارد يا نه به دو قسم تقسيم مي شود: 1. سوگندي که مخالفت آن موجب کفاره مي شود و آيه 89 مائده آن را بيان نموده است. 2. سوگند لغو که موجب کفاره نمي شود و آيه 225 بقره آن را بيان مي کند اين نوع سوگند هر چند موجب کفاره نمي شود ولي اصل سوگند لغو است. .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه