آیا دربارۀ انسان می توان گفت که « نوعي حيوان است که فقط قدرت تعقلش از حيوانات ديگر بالاتر است؟» آیا می توان اثبات کرد که انسان با حیوانات تفاوت دارد؟

در ابتدا لازم است عقل تعریف شود: «عقل قوه اي از نفس انسان است که به وسيله آن حق را از باطل و خير از شر و نفع از ضرر و حسن از قبح تشخيص داده مي شود و عقل است که کليات را درک کرده و تجزيه و تحليل مي کند. اين عقل مخصوص انسان است و حيوانات ديگر از آن بي بهره اند و خداوند به وسيله عقل است که انسان را بر ديگر حيوانات کرامت بخشيده است و مي فرمايد: و لقد کرّمنا بني آدم که علامه طباطبائي در ذيل اين آيه مي فرمايد: «مقصود از تکريم اختصاص دادن به عنايت و شرافت به خصوصيتي است که در ديگران نباشد( درادامه مي فرمايد) و آن داشتن عقل است». تمام کمالاتي که انسان دارد توسط عقل کسب مي شود شهيد مطهري ملاک امتياز انسان را از ديگر حيوانات علم و ايمان مي داند که اين دو از آثار عقلند. ایشان مي فرمايد: «انسان خود نوعي حيوان است از اين رو با ديگر حيوانات مشترکات بسياري دارد اما يک سلسله تفاوت ها با همجنسان خود دارد که او را از ديگر جانداران متمايز ساخته و به او مزيت و تعالي بخشيده است و او را بي رقيب ساخته است (در ادامه مي فرمايد) انسان با ديگر موجودات از دو ناحيه متفاوت است 1ـ بينشها (علم) 2ـ گرايشها (ايمان) ... انسان هم مانند ساير موجودات يک سلسله مطلوبها دارد که در پرتو آگاهي خويش براي رسيدن به آن خواسته و مطلوبها در تلاش است با اين تفاوت که شعاع وسعت آگاهي و شناخت و هم چنين سطح آگاهي و خواسته هايش از ديگران بيشتر است. البته قدرت عقل در همه انسان ها مساوي نيست که در روايات هم آمده که ميزان ثواب و عقاب با عقل محاسبه مي شود و هر کس به مقدار عقلش باز خواست مي شود حضرت علي ـ عليه السلام ـ مي فرمايد: «خداوند متعال مردم را به مقدار عقلي که در دنيا به آنها داده است محاسبه مي کند». پس اين نظريه که ديگر حيوانات هم عقل دارند اما عقل انسان از آنها بالاتر است صحيح نبوده و بايد گفت انسان حيواني است که خداوند عقل را به او اختصاص داده تا در پرتو آن به کمال برسد و حتي از ملائک هم پيشي بگيرد. اما افعال و حرکاتي که ديگر حيوانات از خود بروز مي دهند به صورت غريزي بوده، و از روي عقل نمي باشد اما تفاوت هائي که بين انسان و ديگر حيوانات مي باشد بسيار است که ما به چند نمونه بارز اشاره مي کنيم هر چند اين امور از عقل نشأت گرفته و به برکت وجود عقل است که اين تفاوت ها و امتيازات براي انسان حاصل شده، تفاوت هايي را که مي توان بيان کرد از جمله: 1. علم و بينش. 2. ايمان (گرايش) که شهیدمطهري به اين دو اشاره کرده و مي فرمايد: تفاوت عمده و اساسي انسان با ساير جانداران که ملاک انسانيت اوست و منشأ چيزي بنام تمدن گشته در دو ناحيه است: بينشها و گرايش ها». 3. جهان بيني داشتن انسان (شناخت) که از مختصات انسان است و به نيروي انديشه و تفکر و قدرت ارزيابي انسان از مجموع هستي بستگي دارد بر خلاف جهان احساسي که مشترک ميان انسان و حيوان است. 4. فرق ديگر اينکه انسان زندگي اجتماعي مختار و بدون جبر را دارا است اما حيواناتي که زندگي اجتماعي دارند به صورت غريزي بوده و به اجبار، اجتماعي زندگي مي کنند. شهيد مطهري مي فرمايد: «بشر، موجود خاصي است که زندگيش بايد زندگي اجتماعي باشد... برخلاف ساير موجودات اجتماعي که به حکم غريزه و اجبار زندگيشان اجتماعي است... بر عکس بشر که بايد زندگي اجتماعي داشته باشد و به حکم اينکه يک موجود مختار و عاقل و آزاد آفريده شده است تمام اينها را بايد خودش انجام دهد به اختيار». 5. قدرت ابتکار و پيشرفت و آينده نگري، شهيد مطهري مي فرمايد: «حيوانات در زندگي خود ابتکار و خلاقيت ندارند و نمي توانند وضع و طرز زندگي خود را عوض کنند و شکل تازه اي به آن بدهند بر خلاف انسان که داراي چنين قدرت خلاق و ابتکاري هست». 6. وجود عشق در انسان، عشق از محبت بالاتر است که انسان را از حالت عادي خارج مي کند که در حيوانات چنين حالتي مشاهده نشده است. (تفاوت هاي ديگري هم هست که مجال بيان همه آنها در اینجا نيست). .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه