دروغ مصلحت آمیز چیست و چه حکمی دارد؟ دروغ مصلحت آمیز در اسلام چه حکمی دارد و آیا پیامبران و پیشوایان بزرگ چنین دروغی می گفته اند؟

دروغ ذاتاً کار فوق العاده بدی است و بسیاری از مشکلات و بدبختی ها و نابسامانی های اجتماع کنونی ما بر اثر همین دروغ است. در بعضی از بیاناتی که از ائمّه اهل بیت (علیهم السلام) رسیده، دروغ را کلید سایر گناهان شمرده اند! ولی در عین حال در پاره ای از موارد استثنایی، پیش آمدهایی می کند که اگر انسان در آن جا راست بگوید فتنه و فساد بزرگی برپا می شود در حالی که اگر راست نگوید آتش فتنه خاموش می گردد؛ مثلا، هرگاه میان دو نفر اختلاف شدیدی باشد و یکی از آنها پشت سر دیگری بدگویی کند و ما هم بشنویم و بدانیم که اگر در برابر سؤالاتی که می شود راست بگوییم و بدگویی های او را فاش کنیم، آتش فتنه ای برپا می شود که ممکن است تلفات و خسارات مهمّی به بار آورد؛ بدیهی است در چنین موردی راست گفتن کار غلطی است و هیچ عاقلی نمی تواند بگوید در چنین موردی هم باید راست گفت. این یک قانون مسلّم عقلی است که هرگاه فساد چیزی از اصلاح آن بیشتر باشد، ما باید از آن چیز بپرهیزیم. قوانین اسلامی نیز این حکم عقلی را تأیید نموده و در چنین موارد استثنایی، از روی ضرورت دروغ گفتن را تجویز می کند. ولی به دو موضوع باید مؤکّداً توجه داشت: نخست این که این موضوع کاملا جنبه استثنایی دارد و جز در شرایط خاصّی دروغ گفتن جایز نیست و نباید عدّه ای موضوع «دروغ مصلحت آمیز» را دستاویز کرده و بدون جهت و یا برای به دست آوردن منافع شخصی دروغ بگویند و این عمل زشت را به نام این که مصلحت ایجاب کرده، مرتکب شوند! دوّم این که اسلام بقدری به موضوع دروغ اهمیت داده که حتّی در مواردی که ضرورت ایجاب می کند که انسان دروغ بگوید، دستور «توریه» (1) داده است و در میان دانشمندان و فقهای ما این فتوا مشهور است. «توریه» بر وزن «توصیه» سخنی است که دو معنا دارد، گوینده از آن معنا خاصّی را که حقیقت است اراده کرده و شنونده معنا دیگری می فهمد. به عبارت دیگر منظور از «توریه» این است که در موارد ضروری به جای دروغ گفتن، جمله ای گفته شود که شنونده به گمان خود از آن مطلبی استفاده کند در حالی که منظور گوینده چیز دیگری بوده است؛ مثلا: کسی از ما بپرسد آیا فلان کس درباره من چنین حرف بدی زده؟ ما در جواب می گوییم: نه و منظورمان این باشد که به این عبارت نگفته - اگر چه همان مطلب را به عبارت دیگر گفته است - ولی شنونده از کلمه «نه» چنین می پندارد که اصلا آن حرف درباره او گفته نشده است. اگر در کلمات پیشوایان دین - به مقتضای ضرورت و حفظ جان و مال مردم و جلوگیری از اختلافات و فتنه ها - دروغ مصلحت آمیزی بوده باشد، حتماً از قبیل توریه است که دروغ محسوب نمی گردد. این نکته هم ناگفته نماند، در مواردی که وظیفه انسان توریه یا دروغ مصلحت آمیز باشد، اگر راست بگوید گناه کرده و هر فسادی به وجود بیاید او مسؤول است! البته روشن است که در آیات قرآن هیچ گونه دروغ مصلحت آمیز و توریه وجود ندارد، یعنی درباره آیات و احکام الهی اصولا چنین ضرورتی مفهوم ندارد.   .

پایگاه اطلاع رسانی حوزه

مرجع:

ایجاد شده در 1401/04/17

لینک کوتاه