ممکن است توضیحی در مورد عقل معاد و معاش بفرمایید؟

قبل از بیان عقل معاش و عقل معاد باید دانست که عقل وجودی یگانه است و این تقسیمات ( عقل نظری، عملی، مستفاد بالملکه، معاش و معاد و...) ناظر به حوزه کار عقل می باشد و نه تقسیم ذاتی آن، هرگاه عقل در اموری که دانستن آن سزاوار است قدم نهد به آن عقل نظری و هر گاه در اموری که عمل کردن به آن شایسته است گام نهد بدان عقل عملی ... می گویند و گاهی هم مراحل و مراتب آن را نامگذاری می کنند که در یک مرحله عقل بالملکه و در مرتبه دیگر عقل بالفعل و در شأن دیگر عقل بالمستفاد نامیده می شود. هر گاه عقل آدمی عمدتاً اندیشه های مربوط به امور ماورائی و متافیزیکی (امور دینی، معنوی) را دارا بوده و در آن مسیر باشد؛ این عقل را عقل معاد گویند که امام صادق (ع) در تعریف آن فرموده است: " العقل ما عبد به الرحمن و اکتسب به الجنان " [i]  ، یعنی عقل آن نیرو و موجودی است که خداوند به وسیله آن عبادت می شود و بوسیله آن بهشت بدست می آید. و هر گاه عقل آدمی و اندیشه های عقلانی او مربوط به زندگی این دنیا و چاره اندیشی درباره معضلات و مشکلات زندگی و تدابیر امور جاری حیات مادی و هماهنگ با قوانین شرعی و سازگار با آنها باشد تا آدمی را به حیات معقول رهنمون کند این نوع عقل را عقل معاش گویند. حضرت امیر(ع) فرمود: " لاعقل کالتدبیر" [ii]  که اشاره به عقل معاش است. عقل معاش را در حوزه سیاست و اجتماع و حکومت، عقل مصلحت اندیش هم می گویند و در میان غربیان به آن عقل مدرن، عقل حسابگر، تجربه­گرا، عقل عملی و وجدان اخلاقی هم می گویند که در روش یکی هستند؛ اما در هدف عقل معاش با عقل مدرن متفاوت است. در عقل مدرن تنها سود و نفع مد نظر است در حالی که در عقل معاش حیات معقول مورد نظر خواهد بود. هرگاه عقل معاش از مسیر صحیح خارج گشته و مورد سوء استفاده قرار بگیرد نام آن دیگر عقل نیست بلکه شیطنت است امام صادق(ع) درباره عقل و زیرکی معاویه فرمود: " تلک النکراء تلک الشیطنه و هی شبیهه بالعقل و لیست بالعقل" [iii]   یعنی این امر مذموم و ناپسند و این شیطنت است. چیزی که شبیه عقل است و عقل نیست. و به تعبیر شاعر: عقلشان در کشک دنیا پیچ پیچ                          عقلشان در امر أخری هیچ هیچ حضرت امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب علیه السلام تصویری زیبا از عقل معاش و معاد به دست داده اند. که اشارت به آن راهگشای فهم بیشتر و عمیق تر این دو عقل است. چرا که خرابی معاش گاهی خرابی معاد را بدنبال خواهد داشت و "کاد الفقر أن یکون کفراً " [iv] امام (ع) فرمود: " لِلْمُؤْمِنِ ثَلَاثُ سَاعَاتٍ فَسَاعَةٌ یُنَاجِی فِیهَا رَبَّهُ وَ سَاعَةٌ یَرُمُّ مَعَاشَهُ وَ سَاعَةٌ یُخَلِّی بَیْنَ نَفْسِهِ وَ بَیْنَ لَذَّتِهَا فِیمَا یَحِلُّ وَ یَجْمُلُ وَ لَیْسَ لِلْعَاقِلِ أَنْ یَکُونَ شَاخِصاً إِلَّا فِی ثَلَاثٍ مَرَمَّةٍ لِمَعَاشٍ أَوْ خُطْوَةٍ فِی مَعَادٍ أَوْ لَذَّةٍ فِی غَیْرِ مُحَرَّم‏" [v]   مؤمن را سه ساعت است: 1. ساعتی که در آن با پروردگارش به راز و نیاز است (عقل معاد) 2. ساعتی که در آن زندگانی خود را کارساز است (عقل معاش) 3. ساعتی که در حلال و نیکو با لذّت نفس دمساز است و خردمند و عاقل را نسزد که جز در پی سه چیز رود: الف. زندگی را سرو سامان دادن ب. یا در کار معاد گام نهادن ج. یا گرفتن کام از چیزهای غیر حرام. .

پایگاه اطلاع رسانی حوزه

مرجع:

ایجاد شده در 1401/04/17

لینک کوتاه