چرا به شب بیشتر اهمیت داده شده است؟

علت تاکید بر شب در اخلاق اسلامی و آموزه های دینی تاثیر فوق العاده بیداری شب و تهجد در رشد انسان و تعالی روح او است. علاوه بر آیات و روایاتی که به عبادت در شب و نماز شب تشویق مى کند، اگر از آیات ، جز آیه ذیل نبود، در بیان اهمیت آن کافى بود؛ خطاب به پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله مى فرماید: و من اللیل فتهجد به نافله لک عسى ان یبعثک ربک مقاما محمودا) بخشى از شب را به تهجد و عبادت بپرداز که نافله اى براى توست . باشد که پروردگارت تو را به مقام محمود برساند. در شان و ارزش نماز شب همین بس که پاداش آن مقام محمود قرار داده شده است .نقش شب زنده دارى و نماز شب ، در سازندگى روحى انسان بسیار است و از این رو در روایات ، از کسانى که آن را نمى خوانند یا سبک مى شمارند، نکوهش ‍ شده است . شیعه اهل بیت سزاوار است این برنامه را داشته باشد و از حضرت صادق علیه السلام روایت است که هر کس نماز شب نخواند، از ما نیست . در سخن دیگرى از آن حضرت آمده است : منفورترین خلایق نزد پروردگار، آنانند، که در شب مثل لاشه اى فتاده و در روز هم سرگرم بطاعت و بیهودگى اند! کسى که تمام شب را بخوابد و هیچ بخشى را به عبادت و خلوت با خدا نپردازد، شیطان بر او مسلط مى شود. به مقتضاى حدیث ، هر کس فرشته مخصوص دارد که هر شب او را دو بار براى نماز بیدار مى کند و خطاب به او مى گوید: اى بنده خدا! برخیز تا پروردگارت را یاد کنى . اگر در بار سوم از خواب بیدار نشوى ، شیطان در گوش او ادرار مى کند؛ یعنى توفیق شنیدن سروش بیدارگر غیبى براى سحرخیزى و شب زنده دارى را از او سلب مى کند. کسى که از اهل تهجد و نماز شب را مى شناسم صدایى که او را بیدار مى کرد، مى شنید، در اوائل کار، وقت تهجدش که مى رسید، او را با کلمه آقا بیدار مى کرد، او هم بر مى خواست و به ذکر و دعایش مى پرداخت . این توفیق الهى نصیب هر کسى نمى شود. گاهى اعمال روزانه از انسان توفیق نماز شب را مى گیرد و شخصى به حضرت على علیه السلام عرض کرد: دیشب خواب ماندم و براى نماز شب و تهجد بیدار نگشتم . حضرت فرمود گناهانت تو را به بند کشیده است براى بیدار دلان ، غفلت و خواب از این نماز، ممکن نیست . دیه اى که افراد دنیا طلب اگر دعوت شوند در نیمه شب ، با پادشاه عصر خود ملاقات خصوصى داشته باشند، در آن وقت معین نمى خوابند، بلکه از اول شب خوابشان نمى برد و پیوسته فکرشان به همنشینى و صحبت با پادشاه است . به حالات خود اگر مراجعه کنى ، مى بینى ، مثلا اگر یقین داشته باشى کسى در دل شب سراغ تو مى آید و پول هنگفتى به تو مى دهد، از شوق آن مال بخوابى و از ترس آنکه مبادا از دستت برود، خوابت نمى برد! به هر حال ، خفتن و غافل شدن از این خبر، محرومیت بزرگى است که قابل مقایسه با چیزهاى دیگر نیست . آنان که محروم از این فیض مى شود و مى خوابد، چند گروهند: بعضى از اول شب تا نصف شب به حرف زدن و کارهاى بیهوده و شب نشینى و گاهى صحبت هاى حرام و غیبت مسلمانان مشغول مى شوند و توفیق بیدارى پیدا نمى کنند. برخى ها مفصلا به خوردن و نوشیدن و پر کردن شکم مى پردازند، آنگاه در جایى نرم و گرم و راحت مى خوابند. طبیعى است چنین کسى براى نماز صبح شب بلند نمى شوند زیرا از اول شب با اختیار خود، اسباب و مقدمات خواب را فرا هم آورده است . مى توان گفت از اول ، به قصد بیدار شدن و به امید آن نخوابیده است ، زیرا زیاد خوردن و نوشیدن ، بخار معده را زیاد مى کند و مغز را مست مى سازد و موجب پرخوابى مى شود. بیدار ماندن اول شب ، پرخورى ، بستر نرم و راحت ، جاى خوب و... همه سبب خواب زیاد و سنگینى چشم و گوش و بیدار نشدن براى نماز شب مى شود، عذر چنین اشخاصى پذیرفته نیست . گاهى بعضى از مردم از راه دیگرى محروم مى شوند و شیطان از در دیگرى وارد شده و آنان را از این نعمت محروم مى سازد و در گوش آنان مى خواند؛ مطالعه علمى بهتر از نماز و عبادت است ! گاهى از اول شب تا آخر شب به مطالعه کتاب مشغول مى سازد و حتى نماز صبح را نمى خواند. به خیال اینکه مطالعه او بهتر از نماز است . اغلب این حالات به غرور و غفلت شخص بر مى گردد، زیرا فراگیرى دانش ، گرچه از بهترین عبادت است ولى شرایطى دارد، از جمله : علمى که مى آموزد، از علوم سودمند باشد؛ با روش مشروع و جایز درس بخواند و علم بیاموزد؛ هدفش خدایى و به قصد تقرب به پروردگار باشد و این مشکل ترین شرایط است . این که آموختن علم ، مورد رضاى خدا باشد و عبادت محسوب گردد، بسیار کمیاب است . این نوعى غرور و خودفریبى است که طالب علم بپندارد تحصیل ، بهتر و بافضیلت تر از تهجد و نماز شب است . اهل تقوا، حتى یافتن نیت صالح در آموختن دانش ‍ را مدیون نماز شب و تهجد و نالیدن به درگاه خدا و استغاثه در دل شب هستند. نماز شب در تصحیح نیت و انگیزه بسیار موثر است . استاد من در علوم و معارف راستین برایم کفت که هیچ کس از آخرت جویان ، به مقامات بالاى دینى نرسیده اند مگر در سایه تهجد و راز و نیاز. این نکته در احادیث آمده است ء روایتى مى گوید: هر که نماز شب نخواند، از پیروان ما نیست ، که براى زدودن این وسوسه شیطانى کافى است . مومن نماز شب را در تقویت بنیه علمى از مطالعه موثرتر مى یابد. استاد ما سفارش مى کرد هر گاه در مطالب علمى دچار تحیر و سر در گمى شدید به خدا روى آورید و به درگاه او بنالید. ما ثمره این توصیه را تجربه کردیم ! راز آن روشن است . علم ، فقط با آموختن زیاد و مطالعه نیست ، بلکه نورى است مه خداوند در دل کسى که بخواهد مى افکند. تهجد دل را روشن مى سازد و نورانیت قلب مومن را پایدار مى کند. مناجات در نیمه شب چنین است و نماز شب ، ضد تحصیل علم نیست ، بلکه از عوامل و اسباب آن است . بسیارى از محصلان نماز شب خوان را شناخته ایم که تهجد، سبب تیز فهمى ، خوب فهمى ، و درست فهمى آنان شده است و در مسائل علمى به آراى استوارى دست یافته اند، بر خلاف آنان که گرفتار انحرافات فکرى شده اند. به هر حال ، مومن باید از آغاز روز و اول شب به فکر تهجد باشد و مقدمات و زمینه هاى آن را فراهم کند. در روز بخوابد، اول شب زود بخوابد، جاى مناسب ، کتاب دعا، آب وضو، مسواک ، چراغ و... را فراهم سازد و هنگام خواب ، آیه قل انما انا بشر مثلکم ... را بخواند که براى بیدار شدن ، مفید مى باشد و تجربه شده است . حال اول شب در توفیق آخر شب موثر است . کسى که در پى نماز شب است ، باید آداب خوابیدن را آنگونه که مورد رضاى خداست ، مراعات کند، تا خواب توفیق سحر خیزى و شب زنده دارى را به او عنایت کند.خانه هایى که در آنها نماز شب خوانده مى شود و قران تلاوت مى شود، براى آسمانیان نور مى دهد، آن گونه که ستارگان براى زمینیان فروزان است . روایات ، در فضیلت نماز شب بسیار است ،از نوافلى که بسیار مورد تاکید است ، نماز شب است ، و چه مى دانى که نماز شب چیست ؟! فروغ در ظلمت و انس در وحشت و خلوت از کثرت است . امام صادق علیه السلام فرمود: نماز شب موجب رضاى خدا و محبت فرشتگان مى شود. سنت پیامبران و نور معرفت و ریشه ایمان و آسایش تن و ناراحت ساختن شیطان است . نماز شب ، سلاحى است بر ضد دشمنان و مایه قبولى دعا و اعمال و موجب برکت در رزق و روزى و واسطه میان نمازگزار و ملکوت خداست . نماز شب ، چراغ در قبر و بستر وزیر پهلوى نمازگزار و پاسخ نکیر و منکر و همدم زائر در قبر است . تا روز قیامت . در روز رستاخیز هم سایبان و تاج سر او و اندام اوست و پرده اى میان او و آتش است و حجتى میان او و خداست و مایه سنگینى اعمال و عبور از صراط و کلید بهشت است . برای مطالعه بیشتر:http://salat.nahad.ir/attachments/manshorat/book/143/index.htm#topمنابع اصلی اخلاق اسلامی:-راه روشن, ترجمه مهجه البیضاء فیض کاشانی- اخلاق اسلامی, ترجمه جامع السعادات ملا مهدی نراقی- معراج السعاده، ملا احمد نراقی- نقطه های آغاز در اخلاق عملی آیت الله مهدوی کنی - اخلاق در قرآن (3 جلد) مصباح یزدیمنابع بیشتر:- خودسازی برای خودشناسی، مصباح یزدی- تهذیب نفس، ابراهیم امینی- مقالات استاد محمد شجاعی- خودسازی، شهید باهنر- خودسازی، محمد یزدی- جهاد با نفس، ج 3، حسین مظاهری .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه