آيا ولايت فقيه قبلاً نيز در جوامع اسلامي پياده شده، يا فقط بعد از انقلاب در جمهوري اسلامي عملي شده است؟

پيشينه عملي ولايت فقيه را مي‏توان در موارد بسيار زيادي -حتي در عصر پيامبر اكرم(ص) و ائمه اطهار(ع) اثبات كرد؛ زيرا مسلمانان از همان صدر اسلام، با دو مسأله اساسي روبه‏رو بوده‏اند: 1. غيبت پيامبر(ص) و حضور نداشتن ايشان در بسياري از شهرها؛ 2. نياز مبرم مسلمانان به احكام و دستورهاي سياسي و فردي. بنابراين پيامبر گرامي(ص) به افرادي نياز داشت تا در غيبت ايشان، احكام را براي مردم تبيين و جامعه اسلامي را اداره كنند. اين مسأله در دوران امامان معصوم(ع) نيز وجود داشت. لذا علاوه بر اينكه در سيره نظري آن بزرگواران مشاهده مي‏كنيم كه با الهام از قرآن، به حلّ اين مسأله پرداخته‏اند؛ در سيره عملي خود نيز -در مواردي كه نياز بوده با تكيه بر شرايط مهم رهبري (قدرت و توانمندي، امانت‏داري، علم و آگاهي به احكام و دستورات الهي و...) اقدام به تعيين افراد واجد شرايط مي‏كردند؛ مانند: حذيفه بن يمان به عنوان ولي فقيه اول مدائن، سلمان فارسي به عنوان ولي‏فقيه دوم مدائن، عمار بن ياسر به عنوان ولي فقيه كوفه، مالك اشتر به عنوان حاكم و ولي فقيه مصر. در زمان غيبت هم فقهاي بزرگوار اسلام، با تكيه بر آيات و روايات و ادله عقلي -كه فقيه واجد شرايط را در غيبت معصوم(ع) براي اداره و رهبري جامعه اسلامي منصوب نموده‏اند همواره در صدد تشكيل حكومت اسلامي و اجراي احكام و تعاليم آن در جامعه و تحقق آرمان‏هاي آن بوده‏اند. البته زماني كه زمينه‏ها و شرايط دست‏يابي بدين مهم به طور كامل فراهم نبود، آنان به مرتبه‏اي مناسب با اقتضاي شرايط محيطي بسنده كرده و در پي تحقق زمينه لازم براي تشكيل حكومت اسلامي بوده‏اند. اينك به طور مختصر به تجلّي اعمال ولايت فقيه در حد مقدور از سوي برخي از مشهورترين فقها مي‏پردازيم: 1. شيخ مفيد در ابتداي غيبت كبري به عنوان ولي فقيه آن زمان مطرح بود. 2. سيد رضي و سيد مرتضي يكي پس از ديگري، به مدت 33 سال امارت حاجيان و نقابت سادات (اهل بيت) و منصب قاضي‏القضاتي را در زمان القادر بالله و بهاء الدوله ديلمي بر عهده داشتند. 3. خواجه نصير الدين طوسي با ورود به دربار هلاكوخان، زمينه‏ساز خدمات ارزنده‏اي به دين و تشيع شد. 4. سيد بن طاووس در زمان خود طبق مقتضيات زمان، در مسائل سياسي دخالت مي‏كرد و در صورت نياز و امكان، تصدّي بعضي از آنها را بر عهده مي‏گرفت. 5. محقق كركي با نزديك شدن به دربار پادشاهان صفوي، نقطه عطفي در عملي ساختن نظريه «ولايت فقيه» به وجود آورد؛ تا جايي كه شاه طهماسب ضمن اذعان به ولايت محقق كركي به عنوان نايب امام زمان، رياست عالي مملكتي را به او تقديم كرد و محقق از اين راه گام‏هاي ارزنده‏اي در بسط و اجراي احكام عالي اسلام، در سطح كشور برداشت.موسوي بهبهاني، علي، حكيم استرآباد، ميرداماد، ص 11 - 10. 6. علامه مجلسي، منصب شيخ الاسلامي را پذيرفت و از اين راه خدمات شاياني به اسلام كرد. وي از نفوذ صوفيه كاست و تشيع را ترويج داده، دربار را بدان سو كشاند. 7. شيخ بهائي با تكيه بر ولايت فقيه، سمت شيخ الاسلامي شاه عباس را پذيرفت تا مردم را طبق نگرش ائمه معصومين(ع) تربيت و فقه جعفري را اجرا كند. 8. شيخ جعفر كاشف الغطاء ولايت بر جامعه را حق خود مي‏دانست و بر اين اساس، مقام فرماندهي جنگ (ايران و روس) را در اختيار فتحعلي شاه قرار داد.كشف الغطاء، ج 2، ص 394. 9. مولا احمد نراقي، ولايت‏فقيه را در همه زمينه‏هاي سياسي، اجتماعي، اقتصادي و... مبسوطاليد مي‏دانست و حاكميّتي غير از حاكميت فقيه در جامعه را به رسميت نمي‏شناخت. وي ضمن برقراري رابطه نزديك با فتحعلي شاه، سعي مي‏كرد از او يك سلطان عادل بسازد؛ ولي هيچ گاه ولايت بالاستقلال وي را به رسميّت نشناخت. 10. شيخ فضل الله نوري -كه «ولايت در زعامت سياسي» را از آن فقيهان آل محمد(ص) مي‏دانست همواره در مسائل سياسي پيشگام بود. وي توانست حاكميت احكام اسلامي را بر نظام حقوقي و سياسي مملكت از طريق نظارت شرعي فقيهان تثبيت كند. 11. آيت‏الله بروجردي با تكيه بر ولايت فقيه -تا آنجا كه شرايط محيطي اجازه داد در مسائل سياسي و اجتماعي مداخله كرده، جلوي بسياري از انحرافات رژيم پهلوي را گرفت. نتيجه: از بررسي پيشينه تاريخي «ولايت فقيه» چند انگاره مشخص مي‏شود: يكم. اصل ولايت فقيه نه تنها به زمان غيبت كبرا؛ بلكه به نزول وحي و زمان صدر اسلام و عصر حضور ائمه اطهار(ع) باز مي‏گردد. بنابراين مسأله ياد شده، از لحاظ نظري و عملي، بسيار متقدم بر زمان وقوع انقلاب اسلامي است و در زمان ما در عرصه عمل، عينيت و تجلّي و جايگاه مناسب خويش را به دست آورده است. دوّم. هر يك از صاحب نظران، بر اثر مهيا نبودن زمينه كامل، به عملي شدن ناقص ولايت فقيه بسنده مي‏كردند. راز نزديك شدن علماي تراز اول شيعه به دربار برخي از سلاطين را مي‏توان در راستاي اميد به تجلي عملي ولايت فقيه -هر چند در عرصه‏اي محدود ارزيابي كرد. سوّم. آنچه امروزه به صورت يك نظريه، از سوي حضرت امام(ره) و بسياري از فقهاي بزرگوار ارائه شده و مبناي نظام جمهوري اسلامي قرار گرفته است؛ تطورات و ادوار مختلفي داشته است. اين انديشه در خط سير تاريخي - تدريجي خود، مراحل تكوين و تكامل را پيموده است تا اينكه در قرون اخير -به ويژه از قرن سيزدهم به بعد صورت توسعه‏يافته آن، به عنوان يك نظريه سياسي كامل آشكار شده است.براي آگاهي بيشتر ر.ك: الف. جهان‏بزرگي، احمد، درآمدي بر تحول نظريه دولت در اسلام؛ ب. پيشينه و دلايل ولايت‏فقيه، امام خميني و حكومت اسلامي؛ پ. جهان بزرگي، احمد، پيشينه تاريخي ولايت‏فقيه.velaiatefaghih.com .

راسخون

مرجع:

ایجاد شده در سه روز پیش

لینک کوتاه