آيا تعدّد اديان دليل بر حقانيّت كثرت گرايى نيست؟

كثرت‏گرايى يا پلوراليسم، پاسخ اين پرسش است كه از ميان اين همه اديان كه همه ادعا مى‏كنند تنها نجات بخش بشر هستند، كدام يك نجات بخش بشر است و رستگارى او را تضمين مى‏كند؟ مى‏دانيم كه نمى‏توان همه‏ى اديان را برحق دانست و نمى‏توان همه را نيز تخطئه كرد؛ زيرا در ميان همه‏ى اديان، انسان‏هاى پاك و صادقى وجود دارند، هر چند از محتواى دينى كه ما آن را حق مى‏دانيم، بى‏خبر باشند. آيا مى‏توان گفت كه چنين افرادى، به رستگارى نمى‏رسند؟ فشرده‏ى اين نظريه كه جان هيك آن را كامل‏تر بيان كرد، چنين است: «...تنها يك راه و شيوه‏ى نجات و رستگارى وجود ندارد، بلكه راه‏هاى متعدد و متكثّرى در اين زمينه وجود دارند.»(مباحث پلوراليسم دينى، جان هيك، ص 96. ) يعنى همه‏ى اديان مى‏توانند بشر را به سعادت برسانند، نه تنها يك دين. بنابراين، اسلام و مسيحيت هيچ يك نمى‏توانند ادعا كنند كه تنها ما سعادت‏بخش هستيم. «بنابراين، تكثرگرايى، حقانيت و كمال و رستگارى را در همه‏ى اديان محقق مى شمارد.»( مجلّه‏ى معرفت، ش 23، ص 801. ) حتى اگر دينى از نظر آموزه‏هاى اسلام، شرك‏آلود و باطل باشد، باز هم كمال و رستگارى را در پى خواهد داشت! كثرت‏گرايى هم چنان كه از نامش پيداست، تعدّد و تفاوت اديان را درست مى‏داند و كاملاً آن‏ها را از هم جدا مى‏شمارد، ولى مى‏گويد: «هر چند اديان تفاوت دارند، ولى آن‏ها در راه رستگارى بشر، يك كار مشترك انجام مى‏دهند كه در اين صورت ما به بطلان يا ناحق بودن بسيارى از اديان، دچار نمى‏شويم يا فقط راه و دين خود را حق نمى‏دانيم». با اين حال، واقعيت جز اين است. در اديان آسمانى، دوگونه كثرت و تعدّد را مى‏توان تصور كرد. به عبارتى، «كثرت دينى را مى توان به دو گونه‏ى طولى و عرضى تقرير كرد... كثرت عرضى اديان و شرايع آسمانى بدين صورت است كه همه يا عده‏اى از پيروان دينى و شريعت پيشين، از پذيرش شريعت آسمانى جديد سرباز زده و بر شريعت پيشين باقى بمانند. مثال اين گونه كثرت، اديان ابراهيمى يهود، مسيحيّت و اسلام است. كثرت طولى عبارت است از اديان يا شرايع آسمانى كه در طول تاريخ بشر ظهور نموده و به دين يا شريعت اسلام ختم گرديده است. چنين كثرتى نه با حقانيت همگانى دين‏ها منافات دارد و نه از جنبه‏ى عملى مشكل آفرين است؛ زيرا فرض اين است كه همه‏ى اديان، الهى و توحيدى‏اند و تغيير و تحريفى در آن‏ها راه نيافته است. بنابراين، از جنبه‏ى نظرى، همگى برحق‏اند و پيروان آن‏ها نيز به نجات و رستگارى نايل آمده‏اند. از جنبه‏ى عملى نيز چون در زمان‏هاى مختلف و متوالى ظهور كرده‏اند مشكلى پيش رو نيست. در اين جا با پديده‏ى نسخ رو به رو هستيم؛ يعنى با آمدن شريعت الهى جديد، برخى از احكام شريعت پيشين، نسخ شده و عمل به آن‏ها مايه‏ى سعادت و رشد و كمال نفسانى نخواهد بود».( قرآن كريم. ) پس اديان، كثرت طولى دارند و اين كثرت طولى هيچ گونه مشكل نظرى و عملى ايجاد نمى‏كند. به عبارتى، هر چند در ظاهر كثرت عرضى وجود دارد، ولى از وجود يك چيز نمى‏توان حقانيت آن را نتيجه گرفت. پس در باطن و حقيقت، كثرت عرضى وجود ندارد و تنها يكى از اديان، حق است، نه بيشتر. كثرتى كه در ظاهر مى‏بينيم در شريعت‏هاى اديان است وگرنه اديان در روح كلّى خود، وحدت و يگانگى دارند. توحيد، نبوت، وحى و معاد، روح كلى و مشترك همه‏ى اديان آسمانى است. همه از يك خدا و يك معاد سخن مى‏گويند و هدف كلى آن‏ها توجه دادن به حق، پيروى از پروردگار و بندگى او و حركت به سوى رستگارى است. البته در احكام و فروع جزيى، اختلاف دارند كه يك امر طبيعى است. «و دستورات جزيى و فروعات (احكام) عملى متناسب با ابعاد طبيعى و مادّى آدمى و خصوصيات فردى و قومى به مقتضاى زمان‏ها و مكان‏ها تغيير مى‏يابند. اين فروع جزيى (مثل نماز و روزه و...) كه دليل پيدايش مذاهب گوناگون هستند، نه تنها موجب كثرت در اصل دين نمى‏باشند، بلكه نتيجه‏ى همان فطرت ثابت و واحد هستند.»( تحليل و نقد پلوراليسم، على ربانى گلپايگانى، نشر فرهنگى دانش و انديشه معاصر، چ 1، 8731 ش. ) بنابراين، دين در اصل، يكى است و اديان، تفاوت دارند نه تعدّد. در صورتى مى‏توان گفت اديان تعدد دارند كه هر يك، ديگرى را نفى كند. قرآن مجيد، پيامبران و شريعت‏هاى پيش از خود را نه تنها ردّ نمى‏كند، بلكه تصديق مى‏كند. اديان آسمانى پيشين نيز آمدن دين اسلام را بشارت داده و حتى از با اشاره به نام پيامبر خاتم از او ياد كرده‏اند: وَ اِذ قالَ عيسَى ابنُ مَريم يا بَنى اسرائيل انّى رَسُولُ الله اليكُم مُصَدِّقاً لِما بينَ يَدَيَّ مِن التَّوراتِ وَ مُبَشِّراً بِرَسولٍ يأتى مِن بَعدِى اسمُهُ اَحمَدُ فَلَمّا جَاءَهُم بِالبَيِّناتِ قالُوا هذا سِحرٌ مُبينٌ. (شريعت در آينه‏ى معرفت، عبدالله جوادى آملى، مركز نشر فرهنگى رجاء، چ 1، 2731 ش. ) اى پيامبر! به ياد آر هنگامى را كه عيسى پسر مريم به بنى اسراييل گفت: همانا من فرستاده‏ى خدا به سوى شما هستم و به حقانيت كتاب تورات (كه پيش از من نازل شده) و در برابر من است، ايمان دارم. هم‏چنين شما را به آمدن رسولى كه نامش (در انجيل من) اَحمد است، مژده مى‏دهم... . بنابراين، اديان، كثرت عرضى و به ديگر سخن، تنافى ندارند، بلكه كثرت اديان، طولى است. در غير اين صورت، بايد همديگر را نفى مى‏كردند، نه تصديق. در پايان، سخنى از شهيد گران‏قدر استاد مطهرى‏رحمت الله علیه را در اين زمينه مى‏آوريم: «دين حق در هر زمانى، يكى بيش نيست و بر همه كس لازم است كه از آن پيروى كند. اين انديشه كه اخيراً درميان برخى از مدعيان روشن‏فكرى رايج شده است كه مى‏گويند همه‏ى اديان آسمانى از لحاظ اعتبار در همه وقت يكسانند، انديشه‏ى نادرستى است. درست است كه پيامبران خدا همگى به سوى يك هدف و يك خدا دعوت كرده اند، ولى اين سخن به اين معنا نيست كه در هر زمانى، چندين دين حق وجود دارد و انسان مى تواند هر دينى را كه مى خواهد بپذيرد، بلكه معناى آن، اين است كه انسان بايد همه‏ى پيامبران را قبول داشته باشد و بداند كه پيامبران سابق، مبشّر پيامبران لاحق، خصوصاً خاتم و افضل آنان بوده‏اند و پيامبران لاحق، مصدّقِ پيامبران سابق بوده‏اند. پس لازمه‏ى ايمان به همه پيامبران، اين است كه در هر زمانى، تسليم شريعت همان پيامبرى باشيم كه دوره‏ى اوست و قهراً لازم است در دوره‏ى ختميّه به آخرين دستورهايى كه از جانب خدا به وسيله‏ى آخرين پيامبر رسيده است، عمل كنيم. اين لازم اسلام، يعنى تسليم شدن به خدا و پذيرفتن رسالت هاى فرستادگان اوست. در اين زمان اگر كسى بخواهد به سوى خدا راهى بجويد، بايد از دستورات دين او (پيامبراسلام‏صلَّى الل.ه عليه وآله وسلَّم) راهنمايى بجويد. قرآن كريم مى‏فرمايد: وَ مَنْ يَبْتَغِ غَيْرَ الْإِسْلامِ دِيناً فَلَنْ يُقْبَلَ مِنْهُ وَ هُوَ فِى الآخِرَةِ مِنَ الْخاسِرِينَ؛( مجله‏ى معرفت، مؤسسه‏ى امام خمينى‏رحمت الله علیه، ش 23. ) هر كس غيراز اسلام دينى را بجويد، هرگز از او پذيرفته نشود و او در جهان آخرت از زيان‏كاران خواهد بود».( عدل الهى، مرتضى مطهرى‏رحمت الله علیه، نشر صدرا، چ 4، 8631 ش. )منبع: فصلنامه صباح ، مرکز مطالعات و پژوهشهای فرهنگی حوزه علمیه .

راسخون

مرجع:

ایجاد شده در سه روز پیش

لینک کوتاه