نقش ابی بن کعب در قضیه سقیفه و حوادث بعد از آن چه بود؟

پس از رحلت پیامبر اسلام ( ص ) ، گردانندگان حوادث « سقیفه » با نقشه سریع و حساب شده‌اى ، زمام امور را به دست گرفتند و ابوبکر را به عنوان خلیفه و جانشین پیامبر اسلام ( ص ) بر مسند حکومت اسلامى نشاندند ! و در اثر این حوادث ، على ( ع ) مرد شایسته جهان اسلام ، از رهبرى مسلمانان ، بر کنار ماند ! این مسئله ، شکاف عمیقى در جامعه اسلامى ، به وجود آورد گروهى جانب ابوبکر را گرفتند و گروهى به دستور پیامبر اسلام ( ص ) از پیشوائى على ( ع ) پیروى نمودند . ابى بن کعب که شاهد انحراف مردم از قطب اصلى رهبرى اسلامى بود و از این وضع رنج مى‌برد مى‌گفت : روزى که پیامبر اسلام ( ص ) زنده بود ، همه متوجه یک نقطه بودند ، ولى پس از وفات پیامبر ( ص ) ، صورت‌ها به چپ و راست منحرف گردید . ( حلیه الولیاء / 254 ) . ابى از علاقمندان صمیمى خاندان پیامبر ( ص ) بود و از ستم‌هائى که بعضى مسلمان نمایان پس از وفات حضرت ، بر خاندان رسالت روا داشتند ، سخت اندوهگین بود . او عصر روزى که حادثه سقیفه با نقشه خاصى به نفع ابوبکر خاتمه یافت از میان حلقه انصار مى‌گذشت ، یکى از انصار از او پرسید : ابى ! از کجا مى‌آئى ؟ پاسخ داد : از منزل خاندان پیامبر ( ص ) . گفتند : وضع آنان چگونه بود ؟ گفت‌د : چگونه مى‌شود وضع کسانى که خانه آنها تا دیروز محل رفت و آمد فرشته وحى ، و کاشانه پیامبر خدا بود ، ولى امروز جنب و جوشى در آنجا به چشم نمى‌خورد و از وجود پیامبر ( ص ) خالى مانده است ، این را گفت در حالى که بغض گلویش را مى‌فشرد و گریه مجال سخن را به او نمى‌داد بطورى که وضع او حضار را نیز به گریه انداخت ! ( الدرجات الرفیعه / 325 ) . او هرگز با ابوبکر بیعت نکرد و شوراى به اصطلاح سقیفه را بى‌ارزش خواند . ( الفصول‌المهمه / 180 ) ابوبکر و دارو دسته او گمان مى‌کردند گذشت زمان به نفع آنها تمام شده و از فرداى روز سقیفه ، کم کم گذشته‌ها فراموش خواهد شد و مردم پیرامون مسئله خلافت کمتر بحث خواهند کرد ، ولى حوادث آینده ، نشان داد که نه تنها این مسئله فراموش نشده ، بلکه هر چه زمان پیش رفت ، این شکاف عمیق‌تر و بزرگتر شد ، و آثار آن روشن‌تر گشت . در همان روزهاى اول حکومت ابوبکر ، دوازده نفر از یاران پیامبر اسلام ( ص ) تصمیم گرفتند متفقاُ نزد وى رفته او را استیضاح نمایند . ( احتجاح طبرسى / 47 ط قدیم نجف ) . به دنبال این تصمیم ، هنگامى که ابوبکر در مسجد پیامبر ( ص ) بر فراز منبر نشسته بود ، این عده وارد شدند و طى سخنرانى‌هاى مستدل و مهیجى به ابوبکر اعتراض نموده ، خلافت او را غیر قانونى اعلام کردند و از او خواستند از خلافت کناره گیرى نموده ، آن را به على ( ع ) واگذار کند ، یکى از این دوازده نفر ابى بن کعب بود . هنگامى که نوبت سخن به ابى رسید ، رشته سخن را به دست گرفته ، در برابر هزاران نفر از مسلمانان ، حق خلافت را از آن على ( ع ) معرفى نموده ، چنین گفت : « ابوبکر ! حقى را که خدا آن را به دیگرى داده ، انکار مکن و نخستین کسى مباش که با فرمایش پیامبر ( ص ) در مورد جانشین و برگزیده او مخالفت نموده ، از اجراى فرمان حضرت جلوگیرى کند دست از گمراهى بکش و حق را به صاحبش واگذار تا اعمالت تباه نشود ، از عاقبت گناهى که مرتکب شده‌اى بترس و در پیشگاه الهى توبه کن و منصبى را که به تو نمى‌رسد ، به خود اختصاص مده تا آثار شوم عمل ناروایت ، گریبان گیرت نشود ! یقین بدان که به زودى از این جهان رخت برخواهى بست و با پرونده سیاه به پیشگاه الهى خواهى شتافت‌أ » ( احتجاح طبرسى / / 50 / 1 طبع قدیم نجف اشرف ) . مى‌توان حدس زد که گفتار ابى ، که طى آن خلافت ابوبکر را بر خلاف هدف پیامبر ( ص ) معرفى کرد ، در آن محیط متشنج ، تا چه حد اثر گذاشت و موقعیت حکومت ابوبکر را تا چه اندازه متزلزل ساخت ! ابى بن کعب تنها به این مقدار اکتفا نکرد ، بلکه در یک اجتماع بزرگ دیگرى نیز که روز اول ماه رمضان ، با شرکت تعداد انبوهى از مهاجران و انصار تشکیل شده بود پس از خطبه ابوبکر ، بپا خاست و طى سخنرانى مبسوط و مهیجى ، روش ابوبکر را مورد انتقاد قرار داد و مردم را به واسطه سستى و کوتاهى در پشتیبانى از امیرمؤمنان ( ع ) ، به شدت توبیخ نمود . ابى بن کعب در سخنرانى خود چنین گفت : « اى گروه مهاجران که خشنودى خدا را به جان خریدید و مورد ستایش خدا در قرآن قرار گرفتید اى گروه انصار که با پیامبر ( ص ) همکارى کردید و در پرتو این خدمات ، خدا شما را در قرآن ستود . آیا دستور پیامبر ( ص ) را فراموش کردید یا خود را به فراموشکارى زدید ؟ آیا وصیت پیامبر ( ص ) را دستخوش تبدیل و تغییر قرار دادید ؟ یا از اجراى آن عاجز وزبون گشتید ؟ آیا نمى‌دانید که پیامبر ( ص ) فرمود : یا على تو نسبت به من بسان هارون ( برادر حضرت موسى ) نسبت .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه