تقاضا دارم بطور مفصل درباره حجت بالغه که در قرآن آمده توضیح دهید که یک حجت بالغه چیست و بر چه پایه هایی استوار است از نظر خود قرآن؟

«الحجّة البالغة» تعبیری است که در آیه 149 سوره مبارکه أنعام آمده است. حجّت در اصل از ماده حجّ به معنى قصد مى باشد و به جاده و راه که مقصود و منظور انسان است، محجّه گفته مى شود، و به دلیل و برهان نیز حجّت، اطلاق مى گردد، زیرا گوینده قصد دارد به وسیله آن مطلب خود را براى دیگران ثابت کند. و با توجه به معنى بالغة (رسا) روشن مى شود که دلائل خداوند براى بشر از طریق عقل و نقل و بوسیله دانش و خرد، و همچنین فرستادن پیامبران، از هر نظر روشن و رسا است، به طورى که جاى هیچگونه تردید براى افراد باقى نماند، و به همین دلیل خدا پیامبران را معصوم از هر گونه خطا و اشتباه قرار داده تا هر گونه تردید و دودلى را از دعوت آنان دور سازد. آیه 149 سوره مبارکه انعام براى ابطال ادعاى مشرکان در مورد شرک و تحلیل برخی محرّمات دلیلی ذکر مى کند، و مى گوید: بگو خداوند دلائل صحیح و روشن در زمینه توحید و یگانگى خویش و همچنین احکام حلال و حرام اقامه کرده است هم به وسیله پیامبران خود و هم از طریق عقل، به طورى که هیچگونه عذرى براى هیچکس باقى نماند (قُلْ فَلِلَّهِ الْحُجَّةُ الْبالِغَةُ). بنا بر این مشرکان هرگز نمى توانند ادعا کنند که خدا با سکوت خویش، عقائد و اعمال ناروایشان را امضا کرده است، و نیز نمى توانند ادعا کنند که در اعمالشان مجبورند، زیرا اگر مجبور بودند، اقامه دلیل و فرستادن پیامبران و دعوت و تبلیغ آنان بیهوده بود، اقامه دلیل، دلیل بر آزادى اراده است. و در پایان آیه مى فرماید: خداوند اگر بخواهد، همه شما را از طریق اجبار هدایت خواهد کرد (فَلَوْ شاءَ لَهَداکُمْ أَجْمَعِینَ). در حقیقت این جمله اشاره به آن است که براى خدا کاملا امکان دارد، همه انسانها را اجبارا هدایت کند، آن چنان که هیچکس را یاراى مخالفت نباشد ولى در این صورت نه چنان ایمانى ارزش خواهد داشت و نه اعمالى که در پرتو این ایمان اجبارى انجام مى گردد، بلکه فضیلت و تکامل انسان در آن است که راه هدایت و پرهیزکارى را با پاى خود و به اراده و اختیار خویش بپیماید. بنا بر این اجبار کردن بندگان که مشرکان و جاهلان ادعا مى کنید، براى خدا امکان دارد، ولى هرگز چنین نخواهد کرد، چون بر خلاف حکمت و مصلحت آدمى است. در حقیقت مشرکان و جاهلان قدرت و مشیت خداوند را بهانه اى براى انتخاب مذهب جبر کرده بودند در حالى که قدرت و مشیت خدا حق است، ولى نتیجه آن جبر نیست او خواسته است که ما آزاد باشیم و راه حق را به اختیار خود بپیمائیم. در کتاب کافى از امام کاظم (ع) چنین نقل شده است که فرمود: «ان للَّه على الناس حجتین حجة ظاهرة و حجة باطنة فاما الظاهرة فالرسل و الانبیاء و الأئمة و اما الباطنة فالعقول : خداوند بر مردم دو حجت دارد، حجت آشکار و حجت پنهان، حجت آشکار، رسولان و انبیاء و امامانند، و حجت باطنه، عقول و افکارند»، (اصول کافی، ج1، کتاب العقل و الجهل، ص 16؛ تفسیر نور الثقلین، ج1، ص 776). و در امالى شیخ طوسى از امام صادق (ع) چنین نقل شده است که از تفسیر آیه فوق (فَلِلَّهِ الْحُجَّةُ الْبالِغَةُ) از آن حضرت سؤال کردند، حضرت فرمود: «ان اللَّه تعالى یقول للعبد یوم القیامة عبدى أ کنت عالما فان قال نعم، قال له أ فلا عملت بما علمت؟ و ان قال کنت جاهلا قال له أ فلا تعلمت حتى تعمل؟ فیخصمه فتلک الحجة البالغة: خداوند در روز رستاخیز به بنده خویش مى گوید بنده من! آیا مى دانستى (و گناه کردى) اگر بگوید آرى، مى فرماید چرا به آنچه مى دانستى عمل نکردى؟ و اگر بگوید نمى دانستم، مى گوید: چرا یاد نگرفتى تا عمل کنى؟ در این موقع فرو مى ماند، و این است معنى حجت بالغه »، (بحار الانوار، ج 2، ص 29، ح 10 - به نقل از امالی مفید- ؛ تفسیر نور الثقلین، ج1، ص 776). بدیهى است منظور از روایت فوق این نیست که حجت بالغه منحصر در گفتگوى خدا با بندگان در قیامت است، بلکه خداوند حجتهاى بالغه فراوانى دارد که یکى از مصداقهایش همان است که در حدیث فوق آمده است، زیرا دامنه حجتهاى بالغه خداوند وسیع است هم در دنیا و هم در آخرت. عیاشی از حضرت باقر(ع) روایت نموده فرمود: «نحن الحجّة البالغة علی من دون السّماء و فوق الارض؛ مائیم حجت بالغه بر کسانی که در آسمان و روی زمین هستند». و همو از حضرت صادق (ع) روایت کرده که فرمود ما ائمه حجت بالغه خدا بر مخلوقات زمین و آسمان هستیم». ( تفسیر عیاشی، ج1، ص 383، حدیث 122). و در تفسیر روشن، آمده است: روایتست از امام محمد باقر (ع) که سدیر صیرفی گفت: که گفتم او را: فدای تو شوم چه چیزید شما؟ به این معنی که مرتبه شما چیست، گفت ما خازنان علم خدائیم و ترجمانان وحی خدائیم که به رسل و انبیا کرده، مراد آنست که ما جمیع زبانها را میدانیم پس با هر کس بزبان آن کس تفسیر میکنیم و ما حجت تمام و برهان رساییم بر هر که در پائین آسمانست و هر که در بالای زمین است، مراد جن و انسند بنا بر این معنی «فَلِلَّهِ الْحُجَّةُ الْبالِغَةُ» اینست که پس مر خدای راست امامانی که آنها حجت تمامند بر انس و جن . (تفسیر روشن، ج 7، ص 160-161). جهت اطلاع بیشتر ر. ک: تفسیر نمونه، ج 6، ص21- 27؛ ترجمه المیزان، ج 7، ص 504 - 506 و 511؛ دائرة المعارف تشیع، زیر نظر: احمد صدر سید جوادی، کامران فانی، بهاءالدین خرمشاهی، حسن یوسفی اشکوری.       .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه