پرسش: فضائل و ثمرات معرفت نفس را بيان نماييد.

پاسخ: معرفت نفس در روایات دینی و بیان حکما و عرفای اسلامی جایگاه ویژه و دارای ابعاد و آثار مختلفی است. برخی از این آثار درکتاب «غرر الحکم و درر الکلم» که در آن سخنان امیرالمومنین(علیه السلام) جمع آوری شده است، آمده است. حضرت در یکی از این بیانات فرموده است: «من‏ عرف‏ نفسه‏ فقد انته إلى غاية كلّ معرفة و علم؛ کسی که خودش را بشناسد به نهایت هر معرفت و علمی دست پیدا کرده است.»(1) نفس از این جهت که محل کسب معرفت و علم است، احاطه و علم نسبت به آن به علم نسبت به معلوم منتهی می شود. در شرح این جمله آمده است: «هر كه بشناسد نفس خود را پس به تحقيق كه برسد به نهايت هر معرفتى و علمى، چنانكه مكرّر مذكور شد كه معرفت نفس خود و احوال او چنانكه بايد مبدأ معرفت أكثر احوال مبدأ و معاد می ‏تواند شد چنانكه از دلائل حكما و متكلّمين ظاهر می ‏شود، و مراد به «معرفت و علم» مطلق ادراك و دانش است، و تأكيدست، يا مراد به «معرفت» ادراك بسايط است، و به «علم» ادراك مركّبات، يا به «معرفت» علم تصوّرى و به «علم» علم تصديقى، يا به «معرفت» ادراك جزئى و به «علم» ادراك كلّى، چنانكه هر يك از اينها اصطلاح شده، و بر هر تقدير مراد به «معرفت و علم» در اينجا هر معرفت و علمي است كه در دين ضرور باشد، و اگر نه ظاهرست كه بسيارى از معارف و علوم باشد كه معرفت نفس باعث انتهاى به آنها نشود».(2) «من‏ عرف‏ نفسه‏ كان لغيره أعرف‏؛ هر کس خود را شناخت دیگران را بهتر خواهد شناخت.»(3) «هر كه بشناسد نفس خود را پس او از براى غير او شناسنده‏ تر است، مراد به «شناختن نفس خود» شناختن قدر و پايه نفس خودست يا عيوب و بديهاى او، و اين كه آن دشوارترست از شناختن غير خود و قدر و پايه او، يا عيوب و بديهاى او، زيرا كه غالب اين است كه آدمى متوجّه نفس خود نمی شود و از قدر و پايه خود تجاوز ميكند و به عيوب و بديهاى خود نمی ‏رسد و تجسّس و تفحصّ أحوال ديگران ميكند و به مرتبه هر كس و عيوب و بديهاى او شناسا می گردد، و غرض اين است كه كسى كه خواهد كه معرفت او كامل باشد بايد كه خود را بشناسد، خود را كه شناخت ديگران را بهتر خواهد شناخت.»(4) .

كانون گفتگوی قرآنی

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/27

لینک کوتاه