اگر خدا خلقتی انجام نمی داد، چه اتفاقی می افتاد؟ آیا باز هم اطلاق خدا بر او صحیح بود؟

امام صادق (ع) در وصف خداوند متعال فرمودند: «... عَالِمٌ إِذْ لَا مَعْلُومَ وَ خَالِقٌ إِذْ لَا مَخْلُوقَ وَ رَبٌّ إِذْ لَا مَرْبُوبَ وَ کَذَلِکَ یُوصَفُ رَبُّنَا وَ فَوْقَ مَا یَصِفُهُ الْوَاصِفُون ــــ خدا عالم بود آنگاه که معلومی نبود و خالق بوده آنگاه که مخلوقی نبود و پروردگاری داشت آنگاه که پرورده ای نبود ؛ پروردگار ما این چنین توصیف می شود و برتر از آن چیزی است که توصیف کنندگان توصیف می کنند.» ( بحار الأنوار ، ج 54، ص: 166)برخی افراد از این روایت و امثال آن چنین برداشت نموده اند که زمانی خدا بود ولی هیچ مخلوقی نداشت ، آنگاه خدا شروع به آفرینش نمود. امّا نه طبق براهین عقلی و نه طبق شواهد نقلی نمی توان چنین برداشتی از این روایت نمود ؛ چون لازمه ی چنین برداشتی این است که خداوند متعال زمانی خالق نبوده باشد یا دارای استعداد و قوّه ی خالقیّت بوده باشد و لازمه ی داشتن قوّه و استعداد ، مادّیّت است. همچنین اگر زمانی بوده که خدا خالق نبوده پس خود زمان هم نبوده ، پس چگونه گفته می شود: « زمانی بوده که خدا خالق نبوده » ؟!! از اینجا معلوم می شود که مراد امام (ع) این نبوده که خدا زمانی مخلوق نداشته است ؛ طبق براهین عقلی و شواهد نقلی نیز خدا همواره مخلوق داشته و همواره مخلوق خواهد داشت. منظور امام (ع) از این کلام این بوده که خدا در مرتبه ی خدایی خود ، تنها بوده و تنها هست و همواره تنها خواهد بود و جز او در رتبه ی خدایی هیچ نیست و او در همان مرتبه خالق مخلوقات است بی آنکه مخلوقی در آن رتبه باشد و عالم معلومات است بی آنکه معلومی در آن رتبه باشد. امّا در مرتبه ی پایین تر از رتبه ی واجب الوجود ، که رتبه ی ممکن الوجودهاست ، خالقیّت خدا همواره ظهور داشته از ازل تا ابد مخلوق داشته است. نتیجه اینکه:1ـ ذات خدایی همواره اقتضای خلق دارد و تعبیر «خدای غیر خالق» ، مثل تعابیر « بخشنده ی خسیس » و « عدد چهار فرد » ، تعبیری است متناقض ؛ لذا خدای غیر خالق لفظی است که نمی تواند محتوای صحیح داشته باشد کما اینکه « بخشنده ی خسیس » و « عدد چهار فرد » فرض ندارند.2ـ با وجود خدای ذاتاً خالق و ذاتاً علّت فاعلی تامّ ، وجود عالم نیز ازلاً و ابداً ضروری است ؛ چرا که محاتل است علّت تامّه موجود باشد ولی معلول آن تحقّق نیابد.3ـ بنا بر این ، قیامت پایان عالم فعلی ماست نه پیان خلقت ؛ بلکه به حکم عقل و نقل بعد از قیامت نیز باز عالم خواهد بود ، کما اینکه قبل از آن نیز عالم بوده است. « جابر بن یزید، گوید: از امام باقر(ع) تفسیر قول خدای عزّ و جلّ را پرسیدم که می فرماید:«آیا درمانده شدیم به آفرینش نخست ؟! بلکه آنان هر روز در پوششى از آفرینشى تازه اند » (ق: 15) ؛ امام پاسخ فرمودند: اى جابر تأویلش این است که چون خدای عزّ و جلّ این خلق و این عالم را پایان دهد ؛ و اهل بهشت در بهشت و اهل دوزخ در دوزخ جا کنند ، خدای عزّ و جلّ عالمی غیر این عالم را از نو بیافریند، و عالمی نو به پا می کند بدون نر و ماده ای ، که او را می پرستند و یگانه می شناسند، و زمینى جز این زمین براى آنها بیافریند که روى آن باشند، و آسمانى جز این آسمان که بر آنها سایه افکند. شاید تو پندارى که خدای عزّ و جلّ فقط این یک عالم را آفریده، یا اینکه خدای عزّ و جلّ آدمى جز شما نیافریده است؟! آرى به خدا سوگند البته خدای تبارک و تعالى هزار هزار عالم و هزار هزار آدم (ابو البشر) آفریده و تو دنبال این همه عالمها و این همه آدمیانى »( بحار الانوار ، ج8 ، ص 375 ) .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه