مفسران و دانشمندان شیعه و اهل سنت آیات فراوانى درباره فضایل و مناقب امیرالمؤمنین(ع) و اهل بیت(ع) ذکر کرده اند که نقل همه آنها از عهده این پاسخ خارج است. یکى از علماى اهل سنت، معروف به حاکم حسکانى، در کتاب شواهد التنزیل بیش از دویست آیه از این آیات را جمع آورى کرده است. در این جا به دو نمونه از این آیات که درباره ولایت و امامت حضرت على(ع) مى باشد، اشاره مى کنیم: ۱. آیه تبلیغ: A}«یَا أَیهَا الرسُولُ بَلغ مَا أُنزِلَ إِلَیکَ مِن رَبکَ وَ إِن لَم تَفعَل فَمَا بَلغتَ رَسَالَتَهُ و اللَّهُ یَعصِمُکَ مِنَ الناسِ»{A؛ V}سوره مائده، آیه ۶۷.{V اى رسول!

مفسران و دانشمندان شیعه و اهل سنت آیات فراوانى درباره فضایل و مناقب امیرالمؤمنین(ع) و اهل بیت(ع) ذکر کرده اند که نقل همه آنها از عهده این پاسخ خارج است. یکى از علماى اهل سنت، معروف به حاکم حسکانى، در کتاب شواهد التنزیل بیش از دویست آیه از این آیات را جمع آورى کرده است. در این جا به دو نمونه از این آیات که درباره ولایت و امامت حضرت على(ع) مى باشد، اشاره مى کنیم: 1. آیه تبلیغ: «یَا أَیهَا الرسُولُ بَلغ مَا أُنزِلَ إِلَیکَ مِن رَبکَ وَ إِن لَم تَفعَل فَمَا بَلغتَ رَسَالَتَهُ و اللَّهُ یَعصِمُکَ مِنَ الناسِ»؛ سوره مائده، آیه 67. اى رسول! آن چه را از سوى پروردگارت بر تو نازل شده ابلاغ کن و اگر چنین نکنى، رسالت الهى را نرسانده اى - نترس - خداوند تو را از - شر - مردم - و کسانى که تحمل شنیدن این پیام مهم را ندارند - حفظ مى کند. همه مفسران شیعه با تکیه بر روایات اهل بیت(ع) و نیز برخى از مفسران اهل سنت، ر.ک: شواهد التنزیل، حاکم حسکانى، ج 1، ص 249، ش 35، (مجمع احیاء الثقافة الاسلامیة، 1411 ه ق)؛ الدرالمنثور، جلال الدین سیوطى، ج 2، ص 298، (دارالمعرفة، 1365 ه ق)؛ اسباب النزول الآیات، الواحدى نیشابورى، ص 135، مؤسسة الحلبى و شرکاه - القاهره؛ تفسیر الکبیر، فخررازى، ج 11 - 12، ص 53، (المسألة الثالثه)، (نشردارالفکر، بیروت)؛ تفسیر المنار، محمدرشیدرضا، ج 6، ص 436 - 464، ذیل آیه 67 سوره مائده، (دارالفکر، بیروت). گفته اند که این آیه درباره على بن ابى طالب(ع) و مسأله غدیرخم است. لحن و خطاب این آیه، آن را از آیات قبل و بعد متمایز مى کند. پیامبر اکرم(ص) تنها در این آیه، نسبت به کتمان پیام، تهدید شده است که اگر نگویى، تمام آن چه را که در 23 سال رسالت گفته اى، هدر مى رود: «وَ إِن لَم تَفعَل فَمَا بَلغتَ رِسَالَتَهُ». بنابراین باید دید چه پیام مهمى است که این گونه بیان مى شود؟ توجه به نکات ذیل، جهت گیرى محتوایى آیه را روشن مى کند: 1. سوره مائده، در اواخر عمر شریف پیامبر نازل شده است؛ 2. در این آیه به جاى «یَا أَیها النبِى»؛ تعبیر «یَا أَیهَا الرسُولُ» است که خود نشانه یک رسالت مهم است؛ 3. در این آیه به پیامبر هشدار داده شده است که اگر پیام الهى را ابلاغ نکند همه زحماتش هدر مى رود؛ 4. رسول خدا از جریانى هراس دارد و از این روى خداوند به او دلدارى مى دهد که ما تو را از شر مردم نگه مى داریم. پیامبر هیچ گاه از جان خود نمى ترسد؛ چرا که آن حضرت در روزگار تنهایى سنگ باران شد، یاران شکنجه شدند، و با مشرکان وارد درگیرى هاى نظامىِ طاقت فرسا شد، اما هرگز در هیچ میدانى نهراسید. حال در اواخر عمر در میان این همه یار و یاور ترس و نگرانى پیامبر از چیست؟ 5. در این آیه، پیامى است که به لحاظ اهمیت با همه پیام هاى دوران نبوت و رسالت برابر است: «وَ إِن لَم تَفعَل فَمَا بَلغتَ رِسَالَتَهُ»؛ 6. محتواى پیام، باید مسأله اى اساسى باشد، وگر نه در مسایل جزیى و فردى، این همه تأکید و دلدارى لازم نیست؛ 7. پیام آیه، درباره توحید، نبوت و معاد نیست؛ چون این اصول، در روزهاى اول بعثت در مکه بیان شده و نیازى به این همه سفارش در اواخر عمر حضرت نداشته است؛ 8. پیام آیه، درباره نماز، روزه، حج، زکات، خمس و جهاد و... هم نیست؛ چرا که پیامبر اینها را در طول 23 سال دعوت خویش بیان فرموده و مردم نیز به آن عمل کرده اند و هراسى از ابلاغ آن در بین نبوده است. پس محتواى این پیام چیست که در این آخرین سوره نازل شده بر پیامبر آمده است؟ روایاتى که از شیعه و اهل سنت نقل شده است، ر.ک: الغدیر، علامه امینى، ج 1، ص 214، (نشردارالکتاب العربى، بیروت)؛ شواهد التنزیل، حاکم حسکانى، ج 1، ص 249، ش 35، ذیل آیه 67 مائده، (نشر مجمع احیاء الثقافه الاسلامیه). ما را از تحیر نجات مى دهد و راهنمایى مى کند. روایاتِ فراونى زمان نزول این آیه را هجدهم ذى الحجه سال دهم هجرى در سفر حجةالوداعِ پیامبر اسلام دانسته است که آن حضرت در بازگشت به سوى مدینه، در منطقه غدیرخم، به امر الهى فرمان توقف داد، و همه در غدیرخم جمع شدند. در آن جا پیامبر خدا در انبوه یاران، بر فراز جهاز شتران رفت و خطبه اى طولانى خواند. از این جا معلوم مى شود که مسأله بسیار مهمى مطرح بوده که خطابه اى طولانى لازم داشته است تا مردم در آن گرماى سوزان و زمین داغ، بایستند و آن را بشنوند. ابتداى خطبه در بردارنده توحید و نبوت و معاد بود و تازگى نداشت.سخن تازه و مهم حضرت آن بود که خبر از رحلت خود داد و نظر آنان را نسبت به خود جویا شد. همه به کرامت، عظمت، خدمت و رسالت آن حضرت در حد اعلا اقرار کردند. وقتى پیامبر مطمئن شد که صدایش به همه در چهار طرف مى رسد، پیام مهم الهى را ابلاغ فرمود. آن جا بود که دست حضرت على(ع) را گرفت و بلند کرد و فرمود: «مَن کُنتُ مَولاهُ فَعَلِىٌّ مَولاهُ...»، هر که من مولا و رهبر اویم، على بن ابى طالب مولا و رهبر اوست.اقتباس از تفسیر نور، محسن قرائتى، ج 3، ص 137، ذیل آیه 67 مائده، ش 33، (نشر مؤسسه در راه حق، قم 1376 ه ش). بنابراین محتواى این پیام مهم، امامت، ولایت و رهبرى حضرت على(ع) بوده است. 2. آیه ولایت: «إِنمَا وَلِیکُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الذیِنَ آمَنُوا الذینَ یُقیمُؤنَ الصلاةَ وَ یُؤتُونَ الزکاةَ وَ هُمْ راکِعُونَ»؛ سوره مائده، آیه 55.در روایات شیعه و اهل سنت آمده است که روزى فقیرى در مسجد از مردم کمک خواست و کسى به او چیزى نداد. حضرت على(ع) که مشغول نماز و در حال رکوع بود با انگشت دست راست به سائل اشاره نمود و سائل متوجه شد و انگشتر حضرت را از دستشان خارج ساخت. در این هنگام این آیه نازل شد: ولى شما تنها خداوند و پیامبرش و کسانى اند که ایمان آورده اند و نماز بر پا مى دارند و در حال رکوع، زکات مى دهند.ر.ک: شواهد التنزیل، حاکم حسکانى، ج 1، ص 209، ش 33، (مجمع احیاءالثقافة الاسلامیه)؛ تفسیر، قرطبى، ج 6، ص 221، (داراحیاءالتراث العربى، بیروت)؛ اسباب النزول، الواحدى نیشابورى، ص 133، (مؤسسة الحلبى و شرکا، قاهره). کلمه ولى به معناى دوست یا ناصر و یاور در این آیه مناسبت ندارد؛ زیرا ولایت به معناى دوستى و یارى کردن مخصوص کسانى نیست که نماز مى خوانند، و در حال رکوع زکات مى دهند، بلکه یک حکم عمومى است که همه مسلمانان را در برمى گیرد.همه مسلمین باید یکدیگر را دوست بدارند و یارى کنند؛ حتى آنهایى که زکات بر آنها واجب نیست و اصولاً چیزى ندارند که زکات بدهند، تا چه رسد به این که بخواهند در حال رکوع زکاتى بپردازند. آیا دوستى و یارى کردن مسلمانان اختصاص به کسانى دارد که در رکوع انفاق مى کنند؟! از این جا روشن مى شود که منظور از ولى در آیه فوق ولایت به معناى امامت و رهبرى است؛ بویژه این که این ولایت در ردیف ولایت پیامبر و ولایت خدا قرار گرفته و هر سه با یک جمله ادا شده است. بنابراین این آیه از آیاتى است که دلالت بر ولایت و امامت حضرت على(ع) مى کند. اقتباس از تفسیر نمونه، آیت اللَّه مکارم شیرازى، ج 4، ص 424 - 423، (دارالکتب الاسلامیه). آیات دیگرى مانند، آیه «اولى الامر»، سوره نسا، آیه 59. «اکمال دین»،سوره مائده، آیه 3. «صادقین»، سوره توبه، آیه 119. «اطعام»، سوره انسان، آیه 8. «مودت»، سوره شورى، آیه 23. «تطهیر»، سوره احزاب، آیه 33. و... نیز درباره حضرت على(ع) و اهل بیت(ع) مى باشد.جهت آگاهى بیش تر از این آیات، کیفیت استدلال به آنها و جواب اشکالات ر.ک: آیات ولایت در قرآن، آیت اللَّه مکارم شیرازى، تهیه و تنظیم ابوالقاسم علیان نژادى، (انتشارات نسل جوان، قم، 1382 ه ش). به نقل از مؤسسه آموزشی پژوهشی مذاهب اسلامی (لوح فشرده پرسمان، اداره مشاوره نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها، کد: 10/100112438) .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه