چرا امام(ره) در زمان آقای بروجردی(ره) در مسائل سیاسی به طور قوی پیگیری نمی کرد؟

بررسی دقیق فعالیت های حضرت امام (ره) در دوران زعامت آیت الله بروجردی ، مبین این واقعیت است که هر چند حضرت امام ( ره) در این مقطع زمانی جایگاهی ممتاز و برجسته همانند نقش رهبری بعد از وفات آیت الله بروجردی و سالهای 1341 به بعد تاپیروزی انقلاب در حوزه و جامعه ندارند ، اما در همان دوران نیز مسائل سیاسی را پیگیری نموده به صورت بسیار جدی به دنبال زمینه سازی و تهیه مقدمات و شرایط لازم برای ایجاد یک تحول اساسی در حوزه های علمیه ، جامعه و تغییر نظام سیاسی بودند . تبیین این موضوع نیازمند توجه به مطالب ذیل می باشد :یکم . نگاهی به آثار و اندیشه های حضرت امام (ره) حتی در دوران جوانی بیانگر اعتقاد راسخ ایشان به پیوند دین و سیاست و لزوم توجه به مسائل سیاسی و اجتماعی جامعه اسلامی و جهان می باشد . امام از سنین جوانی و دوران طلبگی علاقه خاصی به پیگیری مسایل سیاسی و اجتماعی داشت و بر همین اساس با حضور در متن جریان از نزدیک با مسائل مبارزه و چگونگی ستیز روحانیت و رضا خان آشنا می شد در این میان مبارزات روحانی مجاهد آیت الله مدرس تأثیر خود را بر روح پرشور امام بر جای می نهاد . ایشان از طریق تماس مداوم با علما و روحانیونی که در پی نهضت ضد انگلیسی مردم عراق به ایران می‌آمدند و از طریق تماس با شخصیتهای روحانی عصر مشروطیت و بالاخره پیگیری دائمی اخبار و حوادث روز از طریق وسایل ارتباط جمعی همواره تلاش می‌کرد تا در متن تحولات سیاسی و اجتماعی ایران و جهان اسلام قرار گیرد. امام از نادرترین روحانیون حوزه علمیه قم بود که در 1299 ش در عین جوانی و در حالی که تنها 18 سال داشت کودتای رضاخان را محکوم کرد. او در تمام طول دو دهه حکومت رضاخان در برابر برنامه‌های ضد اسلامی وی از قبیل کشف حجاب‌، جدایی دین از سیاست‌، رواج فرهنگ اروپایی در ایران‌، اهانت به روحانیت وغیره‌، علناً موضعگیری می‌کرد. کتاب کشف الاسرار وی که دو سال پس از فرار رضاخان از ایران و در 1322 ش نوشته شد، مواضع ایشان را در سالهای اختناق رضاخانی نشان می‌دهد. این در شرائطی بود که در حوزه علمیه قم و در سایر مجامع مذهبی و اسلامی در ایران، کمتر کسی جرأت اعتراض به اقدامات رضاخان را داشت‌. امام در «کشف الاسرار» فجایع سلطنت 20 ساله پهلوی را افشا کرد و با دفاع از اسلام و روحانیت به پاسخگویی به شبهات و حملات تبلیغاتی منحرفین پرداخت و برای نخستین بار ایده حکومت اسلامی و ضرورت قیام برای تشکیل آن را مطرح ساخت‌. در اردیبهشت 1323 اولین بیانیه سیاسی امام که در آن علمای اسلام و جامعه اسلامی به قیام عمومی دعوت شده بودند، صادر شد. لحن و محتوی بیانیه و مخاطب آن به روشنی گواهی می‌دهد که امام در آن شرایط اسفبار حوزه‌ها، انتظار انقلاب نداشت، بلکه انگیزه وی صرفاً به صدا درآوردن زنگ خطر برای طلاب جوان بود.دوم . در بررسی میزان فعالیت های سیاسی علما، باید به این مهم توجه داشت که این موضوع، با عوامل مختلفی نظیرتوانایی های اشخاص، شرایط محیطی و میزان نیاز جامعه و ...در ارتباط است . در دوران مرجعیت آیت الله بروجری برخی از ویژگی ها و توانایی اجتماعی حضرت امام (ره) و زمینه های لازم برای حضور فعال و موثرتر ایشان در صحنه سیاسی وجود نداشت ؛ زیرا از یکسو زعامت دینی و ریاست آیت الله بروجردی (ره) بر حوزه های علمیه و جامعه اسلامی ایران پذیرفته شده بود و اکثریت حوزه های علمیه و جامعه متدینین خط و مش و روش فکری ایشان (آیت الله بروجردی ) را به عنوان رهبر دینی و اجتماعی قبول داشتند . و از سوی دیگر حضرت امام علی رغم توانایی های علمی و اخلاقی بالا هنوز به عنوان مرجع تقلید یا رهبر سیاسی شناخته شده در سطح حوزه یا جامعه نبودند . از این رو برخی فعالیت های سیاسی ایشان در سطح جامعه از تاثیر گذاری چشم گیری برخوردار نبود . اما علی رغم این دو نکته حضرت امام (ره) تمام تلاش خویش را برای ایجاد تحول در حوزه و جامعه به کار گرفت تا زمینه های لازم را برای اصلاح ساختار سیاسی فاسد آن روز به وجود آورد .در این راستا امام خمینی(ره) که با دقت شرایط سیاسی جامعه و وضعیت حوزه‌ها را زیر نظر داشت، دریافت که تنها نقطه امید به رهایی و نجات از شرایط ذلت باری که پس از شکست مشروطیت و به خصوص پس از روی کار آمدن رضاخان پدید آمده است، بیداری حوزه‌های علمیه و پیش از آن تضمین حیات حوزه و ارتباط معنوی مردم با روحانیت است. متاسفانه در این ایام روحانیت ایران در پی تبلیغات وسیع رسانه های دولتی و شرایط پیش آمده بعد از نهضت مشروطیت دچار انزواگرایی شده بود به گونه ای که تدریس و تدرس رشته هائی چون عرفان و فلسفه از سوی بعضی کج اندیشان و راحت طلبان مقدس مآب مهجور و مطرود معرفی شد و امام خمینی (س) ناگزیر به تغییر مکان درس وتدریس در خفا گردید . امام خمینی(ره) در تعقیب هدف‌های ارزشمند خود، در سال ‪ ۱۳۲۸‬هجری شمسی طرح اصلاح ساختار حوزه علمیه را با همکاری آیت‌الله مرتضی حائری تهیه کرد و این طرح از سوی شاگردان امام(ره) و طلاب روشن ضمیر حوزه مورد استقبال و حمایت قرار گرفت. همچنین ایشان از آیت الله بروجردی برای هجرت به قم و پذیرش مسئولیت خطیر زعامت حوزه مجدانه تلاش کرد . امام در سالهای مرجعیت آیت الله العظمی بروجردی، در ایجاد نظم وانضباط در امر تعلیم و تربیت و شهریه و سایر امور طلاب حوزه علمیه قم با ایشان همکاری نزدیک داشت‌. در آن اوقات امام سعی داشت تا مسائل حوزه و جامعه و جریانات سیاسی کشور را به اطلاع ایشان برساند. برای ایجاد تحول در برنامه دروس حوزه و ارتقاء علمی طلاب و به پیشنهاد امام، جمعی از علمای حوزه، مسئول این کار شدند و خود امام نیز با آنها همکاری می‌کرد. به پاس این خدمات‌، آیت الله بروجردی نیز احترام و اعتماد خاصی برای امام قائل بود؛ تا جائی که در موارد زیادی ایشان را به نمایندگی تام الاختیار خود در اداره حوزه می‌گماشت‌. آیت الله بروجردی امام را «چشم و چراغ حوزه‌» می‌دانست و در بسیاری موارد هنگام تصمیم‌گیری‌، با ایشان به مشورت و گفتگو می‌پرداخت‌. براساس اسناد و اطلاعات و خاطرات موجود، امام در دوران زعامت آیت الله بروجردی سعی خویش را صرفنظر از تحقیق و درس و بحث در رشته‌های مختلف، تدریس فلسفه، عرفان و فقه و اصول، همچنین تربیت شاگردان، مصروف حمایت از اقتدار مرجعیت و حوزه‌های علمیه از یکسو و انتقال اطلاعات سیاسی و اجتماعی و ارزیابی‌های خویش از مسائل روز و هشدارهای به موقع در مورد هدفهای رژیم شاه و جلوگیری از نفوذ عناصر کج فهم و راحت طلب به داخل حوزه نموده است‌. او در همین حال ارتباط خویش را با عناصر سیاسی موجه در تهران و شخصیتهایی چون آیت‌الله کاشانی ادامه می‌داد و از طرق مختلف از جمله پیگیری مستمر مذاکرات مجلس شورای ملی و نشریات معتبر وقت‌، تحولات جاری را به دقت زیر نظر داشت و آنها را به اطلاع آیت الله بروجردی می‌رساند.در هر صورت زندگی امام در سالهای 1320 تا وفات آیت الله بروجردی در 1340 عمدتا در نقش فعال ایشان در حوزه علمیه قم و در ارتباط نزدیک با مرجعیت تقلید و تقویت هرچه بیشتر رشته‌های تماس حوزه با حوادث و مسائل سیاسی روز و فراهم نمودن زمینه ها و شرایط لازم برای تحولات اساسی قابل تحلیل و ارزیابی است .جهت مطالعه بیشتر ر.ک :1 . اندیشه سیاسی امام خمینی (ره) ، یحیی فوزی ، قم : معارف ، 1384 .2. اندیشه های فقهی سیاسی امام خمینی (ره) ، کاظم قاضی زاده ، مرکز تحقیقات استراتژیک ریاست جمهوری ، 1377 .3 . نهضت روحانیون ایران، علی دوانی.4 . بررسی و تحلیلی از نهضت امام خمینی، سید حمید روحانی.5 . زندگینامه سیاسی امام خمینی، محمد رجبی مرکز اسناد انقلاب اسلامی.6 . حدیث بیداری، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، حمید انصاری.7 . تاریخ شفاهی انقلاب اسلامی (از مرجعیت امام خمینی تا تبعید)، عبدالوهاب فراتی، مرکز اسناد انقلاب اسلامی. 8 .ادوار پنج‌گانه زندگانی امام خمینی ، موسسه مطالعات و پژوهشها ی سیاسی.9 . مبارزات و قیام 15 خرداد ، پایگاه اطلاع رسانی موسسه تنظیم و نشرآثار امام خمینی (ره) .10 . گذری بر زندگی امام خمینی (ره) از طلوع تا غروب ، خبرگزاری جمهوری اسلامی . .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه