شیوه‌نامه تفسیر موضوعی در قلمرو علوم‌انسانی چگونه است؟

برای تحقیق و تألیف تفسیر علمی، رعایت مراحل ذیل پیشنهاد می شود:1- محوریت آیات قرآن:قرآن به عنوان اولین و اطمینان‌ بخش‌ترین، منبع شناخت و محک داوری، جهت تبیین هر یک از عناصر ساختار مورد دقت و مطالعه قرار گیرد بدین منظور رعایت موارد ذیل لازم است:•استقصای آیات مرتبط [مشابه و مخالف در لفظ و محتوا[ در خصوص موضوع مورد بحث. • تبیین مفردات و مفاد آیات به مقدار مرتبط با عنوان تحقیق با حفظ اتقان؛ انسجام و چینش مناسب مطالب.• بهره‌مندی از روایات تفسیری(1) معتبر و مرتبط با ایات موضوع مورد تحقیق به مقدار لازم.• بهره‌مندی از اقوال مفسران و مشاهیر علوم دینی به مقدار لازم.تبصره: استظهارات تفسیری با مبانی، اعتقادات و احکام ضروری اسلام در تضاد نباشد.2- محوریت دانش مورد پژوهشعلوم انسانی برخاسته از تفکرات و تجربیات بشری چه بسا دارای لایه‌هایی از فطرت مشترک انسانی، خرد جمعی بشری و در راستای پاسخ به نیازهای فرد و جامعه به طور عام باشد، از اینرو لازم است آراء مشهور و مورد استقبال مجامع علمی و مدیریت‌های اجرایی مورد دقت و مطالعه قرار گیرد و به انحای ذیل در متن تفسیر موضوعی مورد استفاده قرار گیرد:• بکارگیری مطالبی که جهت تأیید ظواهر آیات و فهم بهتر آیات قابل بهره‌برداری است.• کشف زوایای جدید و شناسایی نیازها و مسائلی که علم مورد پژوهش در پی پاسخ‌یابی آن بوده و عرضه آن به قرآن جهت استنطاق و تعیین تکلیف، لازم باشد.• نقد و بررسی مطالبی که در مواجهه و تقابل با دیدگاه قرآن لازم است، تعیین تکلیف شودبراساس این رویکرد، محقق دیدگاه‌های دیگر را مردود و بی‌ثمر نمی‌انگارد بلکه با برنامه به مواجهه جدّی نسبت به آراء قابل اعتناء اقدام می‌کند و به طریقی پویا با تصرف و ترکیب، جایگاه و مقدار استفاده از آراء را مشخص می‌کند و یا به رد و انکار آراء می‌پردازد‍‍‍. 3- نظر قرآن و نظریه قرآنیانتظار اصلی در تألیف و تحقیق تفسیر علمی، بیان نظر و دیدگاه قرآن و یا دستیابی به یک نظریه قرآنی درخصوص موضوع مورد پژوهش است از اینرو رعایت موارد ذیل لازم است:• مطالب با صبغه حداکثری قرآن و مستند به قرآن بیان شود.• طرح دیدگاهها و نظریه‌های دیگر به مقدار شاهد مثال و نمونه ذکر شود.• معیار و توان مواجهه با نظریه‌های سکولار و غیرقرآنی را برای مخاطب فراهم کندبراساس رویکرد مذکور اهتمام محقق کشف و بیان مراد الهی و شارع مقدس است و آنچه مهم است «کشف و بیان معیار» است به طوری که علاوه بر گفته‌ها و نظریه‌های گذشته، گفته‌ها و نظریه‌های آینده نیز با بهره‌گیری از این تحقیق قابل تعیین تکلیف به صورت «تجویز، تصحیح، تکمیل و یا انکار» باشد.قواعد کلی تدوین و نگارشدر این بخش، برخی از قواعد کلی تدوین و نگارش تفسیر تخصصی بیان می شود. این قواعد، به منزله ارکان نگارش قلمداد می گردند، و فقدان هر کدام، از مطلوبیت متن می‌کاهد.1. پایبندی به چینش و نظم منطقی رعایت نظم منطقی در تفسیر تخصصی، از مختصات اصلی آن است. به گونه‌ای که از مجموع عنوان‌‌ها، نمای هندسی سازواری پدیدار می گردد، و هر مطلب با مطالب پس و پیش، ارتباطی روشن و مقبول داشته باشد، پیشنهاد می‌شودپس از عنوان اصلی، گویاترین آیه مرتبط با موضوع، محور اصلی بحث و بررسی قرار بگیرد و پس از مفهوم‌شناسی لغوی و اصطلاحی، پیشینه بحث و دسته‌بندی دیدگاههای مهم در ابتدا به طور اجمال طرح شود.2. عنوان‌گذاری و پاراگراف‌بندی:عنوان مطلب، تشکیل یافته از یک یا چند کلمه به صورت ترکیب اضافی، وصفی و یا عطفی می‌باشد که نمایه و حکایت کننده مطالب ذیل آن می باشد و اولویت با انتخاب واژه‌های قرآنی یا معادل فارسی آن است.3.ترجمه متون در ترجمه آیات قرآن شریف و نهج البلاغه، مطلوب آن است که در سراسر تحقیق، یکی از ترجمه های معتبرِ موجود مبنا قرار گیرد. 3. حفظ بیطرفی و داوری منصفانه آرای صاحب نظران، حتی مخالفان و معاندان، با کمال بیطرفی و امانت نقل می شود؛ اِعمال هرگونه تعصب مذهبی و قومی و نحله ای، آفتی مهم برای تحقیق است و از ارزش و ماندگاری آن، می کاهد. پرتوافشانی و روشنی بخشی عقیدتی که البته کاری ممدوح و لازم است، از جنس تعصب و غرض ورزی نیست و در ضمن بیان حقایق علمی، بدون دخالت دادن جهات دیگر، حاصل می شود.4. پرهیز از تفرقه افکنی و آشوب گری تفسیر تخصصی برای همه دانش پژوهان، در هر جا و با هر گرایش سیاسی و فکری، تدارک می شود؛ چندان که ترجمه مطالب آن به هر زبان، صلاحمند باشد. پس به هیچ روی، به تصریح یا تلویح، نباید آشوب و تنش مذهبی، سیاسی و اجتماعی از رهگذر مطالب آن پدید آید. هرگونه مطلبی که موجب هتک حرمت افراد یا نحله ها شود، خواه در قلمرو عقاید و خواه در حوزه سیاست و اجتماع، در شأن تفسیر تخصصی نیست و به سختی از آن پرهیز می شود. نقدهای عقیدتی و وارسی های اجتماعی ـ سیاسی با کمال نزاکت و ادب علمی، تنها بر اساس مدارک متقن و بدون پرخاش و تفرقه افکنی، مجال ظهور می یابد.5. پرهیز از تساهل علمیتنها ملاک مقبولیت، ارزش علمی و استنادی هر مطلب است. نویسنده وظیفه دارد در یکایک موضوعات، حتی در مواضیع بسیار مشهور، به بحث و فحص پرداخته، سره را از ناسره تشخیص دهد. 6. جمع مناسب میان نوآوری و بدعت گریزیرعایت هرگونه جانب احتیاط سیاسی ـ اجتماعی، مغایر با اصل تحقیق و تحرّی علمی است، همان گونه که هر نوع جنجال خواهی و هنجارشکنی بدون استناد به مبانی علمی نیز مطرود و محکوم به فنا و زوال است.نویسنده، نه باید از نتایج نوپدید و بدیع بهراسد و نه لزوماً در صدد مرزشکنی و طرح نظریه های هنجارگریز باشد. اگر میزان های ثابت و موّاج تحقیق رعایت گردد، به حکم صحت مقدمات، نتیجه نیز درخور تأمل است، هرچند تا روزِ بُروز، هیچ کس آن را عرضه نکرده و کاملاً به‌ِروز باشد. در برابر، اگر اندیشه ای بس نو و تازه جلوه کند، اما ریشه ای قویم و استوار نداشته باشد، اعتناکردنی نیست، هرچند دوـ سه صباح افکار و انظار را به خود مشغول گرداند. رعایت این اصل سبب می شود که تحقیق هم به طور نابجا حساسیت های سیاسی و اجتماعی را برنینگیزد و هم در بستر تقلید و سنت گراییِ محض نیفتد و در قید و بند مکرّرات گرفتار نیاید. برخورداری از ذهن پویا، قدرت ابتکار، شجاعت، و جهان بینی علمی، همراه با نقشه پژوهشِ بسامان و منسجم، رمز دستیابی به این توفیق است.پیش نویس:1- روایات: 1. بیانگر معانی و مصادیق واژگان آیات 2. بیانگر مفاد و مدلول آیات 3. بیانگر مصادیق آیات 4. بیانگر باطن و تأویل آیات 5. بیانگر فضای نزول آیات 6. بیانگر مطالب تاریخی مرتبط با آیات. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه