آیا می توان اخلاق شایسته راکسب کرد؟ چگونه؟

اجمالا اینکه باید نگرش خود را نسبت به بندگان خدا عوض کنید و بدانید که همه انسان ها به خصوص مومنان بندگان و مظاهر خداوند هستند و در حقیقت همه اعضای یک پیکرند و مهربانی با بندگان خداوند در حقیقت محبت به خداوند است و به او باز می گردد. ریشه خوش اخلاقی در نگرش توحیدی به بندگان خداوند است. پاسخ درباره خوش اخلاقی کمی مفصل است:اگر منظورتان از اخلاق خوب داشتن خوش اخلاق بودن است برای کسب اخلاق خوش باید در دو بعد نظری و عملی تلاش کرد.*بعد نظری: باید در آثار سوء اخلاق بد و نتایج نامطلوب و زیانبار فردی و اجتماعی و دنیوی و اخروی اندیشه کرد و به اصطلاح باید عاقبت اندیشی نمود. «مرد آخر بین مبارک بنده ای است».اگر انسان به ارزش های وجودی خود پی ببرد و متوجه گوهرهای ارزنده درون خود گردد و بفهمد تا چه مرحله ای می تواند پیش رود و درک کند، جایگاه او از فرشتگان مقرب الاهی نیز می تواند فراتر باشد، آن گاه خود را رایگان نمی فروشد و کشور وجودش را تسلیم سپاه صفات بد و اخلاق ناپسند نخواهد کرد.اگر فردی درک کند، عادات و اخلاق بد، اراده او را ضعیف و روح ملکوتی او را آلوده می سازد و سعادت جاوید و ابدی را از او سلب می کند و با این اخلاق و اعمال در واقع وجود خود و شخصیت حقیقی خود را می سازد و سپس با همین اخلاق بد محشور می گردد و بداند که این اخلاق و رفتار هرگز از او جدا نمی شود و همنشین دایمی او است، مسلما در اخلاق و اعمالش تجدید نظر می کند و به فکر اصلاح می افتد.پس مرحله اول، شناخت درست و واقعی آثار اخلاق و اعمال است. فهم این آثار به منزله نیمی از درمان و اصلاح آنها است. *بعد عملی: در این زمینه باید دانست: چون اخلاق بد به تدریج و به طور نامحسوس کشور ارزنده وجود انسان را اشغال کرده اند، نمی توان این مهمانان نامبارک و بد قدم را یک دفعه و ناگهانی از خانه بیرون کرد؛ بلکه باید به تدریج و با مدارا و دقت به این کار اقدام نمود.مراقبت از اعمال و اخلاق به طور پیوسته و محاسبه نفس و حساب کشیدن از فرد، در کم رنگ شدن و ریشه کنی صفات و اخلاق بد و جایگزین کردن اخلاق خوش، نقش اساسی دارند. هر اقدامی در این راه ، گامی به سوی پیروزی و رسیدن به هدف است. بهترین راه موجود برای کسب اخلاق خوش، مطالعه ى روایات و آیاتى است که در زمینه حسن خلق و سوء اخلاق وارد شده است. پیرامون روایات و آثار زیر تأمل کنید: الف- توجه و تأمل به ارزش خوش اخلاقى و آثار نیک آن و هم چنین تفکر و اندیشه بر آثار نا مطلوب دنیوی و آخروی بد اخلاقى برای ایجاد انگیزه ،بسیار موثر است. براى این منظور بهترین راه موجود، مطالعه ى روایات و آیاتى است که در زمینه حسن خلق و سوء اخلاق وارد شده است. برخى از آیات و روایات را بیان می کنیم:قرآن کریم علت پیروزی و موفقیت پیامبر عظیمُ شأن اسلام را در تسخیر قلوب اعراب جاهلی بد اخلاق و خُشک که به فرزندان خود نیز رحم نمی کردند و آنان را زنده بگور می کردند،چنین می فرماید:« فَبِما رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَ لَوْ کُنْتَ فَظًّا غَلیظَ الْقَلْبِ لاَنْفَضُّوا مِنْ حَوْلِکَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَ اسْتَغْفِرْ لَهُمْ؛ رحمت خدا تو را با خلق، مهربان و خوش خوى گردانید، و اگر تند خو و سخت دل بودى مردم از پیرامون تو متفرق مى شدند، پس چون امت به نادانى در باره تو بد کنند از آنان درگذر و از خدا بر آنها طلب آمرزش کن./ آل عمران/ 159.اخلاق خوب پیامبر بود که خداوند نیز آن را می ستاید و چه زیبا است که خداوند چنین سخنی را به بنده اش بگوید:«انک لعلى خلق عظیم؛ همانا تو ( ای پیامبر) دارای خلق عظیم هستی». / قلم/4. - یکی از خویشان امام سجاد –علیه السلام- نزد حضرت آمد و سخنان تند و ناسزا به آن بزرگوار گفت. امام سکوت فرمودند، تا او رفت. در این هنگام، امام به حاضران فرمود: شنیدید این مرد چگونه با من بر خورد کرد. اکنون دوست دارم همراه من بیاید تا نزد او برویم و پاسخ مرا بشنوید. امام حرکت کرد و در راه این آیه را می خواند:« و الکاظمین الغیظ و العافین عن الناس و الله یحب المحسنین؛ پرهیز گاران، خشم خود را فرو می برند و نسبت به مردم عفو و گذشت دارند. خداوند نیکوکاران را دوست دارد»./ آل عمران/134.امام به خانه ی مرد ناسزا گو رسید و او را صدا زد. او به گمان این که امام برای تلافی آمده، خود را آمده ی ستیز ساخت و بیرون آمد. امام فرمود: برادرم؛ ساعتی قبل نزد من آمدی و آن چه خواستی گفتی، اگر آن چه گفتی، در من هست، از درگاه خدا طلب آمرزش می کنم و اگر نیست خدا تو را بیامرزد. مرد گستاخ چنان در برابر سخنان مهر انگیز امام تحت تاثیر قرار گرفت، که بین چشمان حضرت را بوسید و گفت: آن چه گفتم، در شما نبود و اعتراف می کنم خودم به آن چه گفتم، سزاوارترم. / آموزه های اخلاقی- رفتاری امامان شیعه -علیهم السلام-، محمد تقی عبدوس و محمد محمدی ری شهری، بوستان کتاب، ص623. -پیامبر خدا - صلی الله علیه وآله- می فرماید : آن که اخلاق خویش را نیکو گرداند، خداوند او را به مقام روزه گیرِ شب زنده دار رساند./ میزان الحکمه، ج٣، ص٤٦٧ -پیامبر خدا صلی الله علیه وآله می فرماید: بنده ، هر چند در عبادت ضعیف باشد ، با اخلاق نیک خود در آخرت به درجات بزرگ ومنزلت های والایی دست می یابد./ همان،ج٣، ص٤٦٧ . -پیامبر خدا - صلی الله علیه وآله- می فرماید : همانا نزدیکترین شما به من در فردا [ی قیامت] وسزاوارترین شما به شفاعت من ، راست گوترین ، امانتدارترین ، خوش اخلاق ترین، ونزدیکترین شما به مردم است./ همان، ج 5، ص ٥٩٣ .این روایات بیان می دارد که برای رسیدن به اخلاق شایسته باید تمرین کرد و پشتکار داشت؛ امام علی -علیه السلام- می فرماید : در راه کسب مکارم اخلاق پشتکار و پایداری ورزید. همان،ج٣، ص ٤٧٢ -همچنین آن حضرت فرمود: نفْسهای خود را بر اخلاق نیکو تمرین دهید ؛ زیرا که بنده مسلمان، با حُسنِ خُلقِ خود به درجه روزه گیرِ شب زنده دار می رسد. / همان،ج3 ، ص ٤٧٠ . -درحدیث دیگری از آن حضرت آمده است: اخلاق نیکو روزیها را زیاد می کند ومیان دوستان اُنس واُلفت پدید می آورد./ همان، ج ٣، ص ٤٨٠ . *در مورد آثار دنیوی خوش اخلاقی همین بس که فرد خوش اخلاق و نرم خو را همگان دوست دارند و دوستان چنین افرادی بسیار زیاد است و از حمایت های مادی و معنوی و اجتماعی این افراد بهره مند می شود. -امام علی -علیه السلام- می فرماید: آن که بد اخلاق باشد خانواده اش(و دیگران) از او دلتنگ و بیزار می شوند. /همان،٣ ص ٤٨٤ .-امام علی علیه السلام می فرماید: کسی که بد اخلاق باشد، از پیدا کردن دوست وهمراه درمانَد. / همان،٣ ص ٤٨٤ .-امام صادق علیه السلام : هر که بد اخلاق باشد، خودش را عذاب دهد. /همان،ج3، ص ٤٨٥ . ب. یکى از ابعاد مهم وجودى انسان عواطف طبیعى، انسانى و ایمانى او است. ایجاد رابطه عاطفى با سایر انسانها قابل رشد و تربیت است. قسمت بزرگى از لذت و شادى زندگى انسان از طریق ایجاد ارتباط عاطفى با دیگران تأمین مى شود. باید توجه نمود که این شادى و لذت از طریق خوش اخلاقى یعنى ایجاد رابطه ى عاطفى مثبت بدست مى آید و بد اخلاقى که در واقع همان رابطه ى عاطفى منفى است، موجب کدورت و عذاب زندگى مى باشد و دیگران را از گرد انسان دور می کند. آدمی هر گاه که کار خوب انجام می دهد، خودش حس خوبی را در درون خود احساس می کند، بنابراین بیاید با آگاهی، تلاش و توجه بیشتر حسهای خوش آیند را همواره تجربه کنیم. ج. از راههاى دیگر تحصیل خوش اخلاقى و رفع بد اخلاقى تمرین عملى خوش اخلاقى هنگام برخورد با دیگران است. اگر مدتی خود را به خوش برخوردی بزنید، بعد از مدتی خوش رفتاری جزء شخصیت شما می شود. هر کس قادر است با یک تصمیم قوى عزم را جزم و با رعایت اصل تدریج و گام به گام، به تمرین عملى در این زمینه بپردازد. اگر کسى تصمیم بگیرد حداقل به مدت چهل روز در برخورد خود نسبت به اطرافیان تجدید نظر نماید و در این مدت باروئى گشاده دیگران را میهمان کند، لبى خندان و رابطه اى صمیمى برخورد نماید، قطعاً نتایج خوبى خواهد گرفت. با رعایت موضوعات اخلاقی و داشتن خلق نکو می توان زندگی را هم برای خود و هم برای دیگران خوشایند نماییم.مهمترین نکته برای رسیدن به این هدف توجه به فرمایش گوهر بار امام علی علیه السلام است که ایشان می فرمایند هرآنچه برای خود می پسندی برای دیگران هم بپسند و آنچه را برای خود نمی پسندی برای دیگران نپسند.توجه و رعایت این نکته در زندگی باعث می گردد رفتار و برخورد با دیگران تغییر نماید زیرا همه انسانها خواستار احترام و محبت کردن دیگران و... هستند لذا اگر خودشان هم این امور را رعایت کنند دیگران هم از این رفتار احساس رضایت می کنند. امام صادق علیه السلام فرمود:«هیچ زندگانى گواراتر از خوش اخلاقى نیست».کسیکه خوش اخلاق باشد،با مردم خوشرفتارى کند،با لب خندان سخن بگوید،در مقابل حوادث و مشکلات بردبار باشد،محبوب همه است،دوستانش زیادند،همه دوست دارند با او معاشرت و رفت و آمد کنند،عزیزو محترم است،به ضعف اعصاب و بیماریهاى روانى مبتلا نمیشود،برمشکلات و دشواریهاى زندگى پیروز میگردد،از زندگى لذت میبرد،و برمعاشرانش خوش میگذرد.برای رسیدن به این هدف زیبا باید به این نکات توجه نمود که خوش اخلاقی و ایجاد فضای صمیمی و شیرین خواه در زندگی شخصی خودمان و خواه در زندگی اجتماعی و شغل خود محصول منش ماست ، نه ثمره قواعد و فنون. برای خوش اخلاق بودن لازم است نخست فرد احترام به خود و اعتماد به نفس را در مورد خود رعایت نموده و دارای خویشتن داری باشد. اگر نسبت به فرمایش امام علی علیه سلام به باور رسیده باشید در نحوه رفتار با دیگران، مراعات رفتار را نموده و در نتیجه فضای زندگی آمیخته به لطف و خوش رفتاری و جاذبه بین یکدیگر می شود. برای خوش اخلاق بودن نیاز است برخی نکات را رعایت نمایید.1. با یادگیری مهارت های ارتباطی(نظیر:به حرفهای یکدیگر گوش دادن،احترام به نظرها و عقاید یکدیگر و تشریک مساعی و مشورت کردن)روابط خود را بهبود بخشید.2. هنگام اختلاف نظر یا سوء تفاهم ،به جای سرزنش کردن یا تفسیر نادرست،به شناسایی مسأله و یافتن راه حل آن بپردازید و در صورت لزوم از کمک و مشاوره افراد با تجربه و متخصص بهره ببرید. در صورت به وجود آمدن هر گونه سوءتفاهم و سوء برداشت،در نخستین فرصت ممکن به حل و فصل قضیه بپردازید ؛تا به فرایندی مخرب و پیشرونده تبدیل نشود.3. برای رسیدن به امنیت روانی و عاطفی در روابط با دیگران ،داشتن صداقت،پذیرش،سعة صدر،انصاف و اعتماد متقابل را اصل اول قرار دهید.4. خشونت را با خشونت پاسخ ندهید.خشونت را با سکوت پاسخ گویید و در موقعیتی مناسب،دربارة مسأله مورد نظر به بحث و گفت و گو بپردازید.5. بکوشید در سراسر زندگی و در روابط بین خود و دیگران به جای هر گونه پیش داوری یا مشاهده اشکالات و ضعف ها ،نقاط مثبت و قوت را ببینید؛به عبارت دیگر،به جای توجه به نیمه خالی لیوان ،به نیمه پر آن توجه کنید. همیشه در رویارویی با مسائل و مشکلات ،خود ا در وضعیت طرف مقابل قرار دهید و با قبول مسؤولیت خود و شناخت انتظارات متقابل ،به حل و فصل اختلافات رو آورید.6. از رفتارهایی نظیر متلک،تحقیر،سرزنش و به رخ کشیدن یکدیگر،که موجب افزایش مقاومت های روانی در طرف مقابل است،بجد پرهیز شود.7. از خطاهای یکدیگر بسرعت بگذرید و خطاهای همدیگر را تحمل کنید.8. از نسبت دادن القاب و زدن برچسب های ناگوار و نامطلوب(مانند:بدقول،زرنگ،شلخته،کله شوق،یک دنده،لجباز و خود خواه)به یکدیگر پرهیز کنید.9. برای داشتن یک اخلاق خوب و زندگی با نشاط و موفق،خوب بیندیشید،وقت بگذارید،احساس مسئولیت کنید،موانع ارتباط سالم را از میان بردارید و به عوامل ایجاد کننده روابط سالم توجه کنید. 10. در مواردی که عصبانیت شما شدت می یابد و احتمال اختلال در کار سیستم عصبی یا غدد درون ریز(بویژه غدد تیروئید)وجود دارد،در نخستین فرصت به پزشک متخصص مراجعه کنید؛تا از عادی بودن ترشح غدد(از جمله غده تیروئید)مطمئن شوید.*در زمینه موضوعات مطرح شده بهتر است به کتاب معراج السعاده و اخلاق اسلامی مراجعه کنید. کتاب های بیشتری جهت مطالعه معرفی می شود.-راه روشن, ترجمه مهجه البیضاء فیض کاشانی- اخلاق اسلامی, ترجمه جامع السعادات ملا مهدی نراقی- معراج السعاده، ملا احمد نراقی- نقطه های آغاز در اخلاق عملی آیت الله مهدوی کنی - اخلاق در قرآن (3 جلد) مصباح یزدی- اخلاق در قرآن، آیت الله جوادی آملیمنابع بیشتر:- خودشناسی برای خودسازی، مصباح یزدی- تهذیب نفس، ابراهیم امینی- مقالات استاد محمد شجاعی- خودسازى، شهید باهنر- خودسازى، محمد یزدى- جهاد با نفس، ج 3، حسین مظاهرى در این زمینه به مفاتیح الجنان دعای مکارم الاخلاق مراجعه شود. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه