علت کشورگشایی مسمانان چه بود و چرا برخی از امامان(ع) در این جنگها شرکت می کردند؟ با توجه به اینکه گاها جنگهای صلیبی علیه مسلمان را که ۲۰۰ سال تمدن مسلمانان را در هم ریخت واکنش صلیبیون به کشورگشایی مسلمانان قلمداد می کنند؟

پیامبر اسلام(ص) یک دین جهانی را به ارمغان آورد و از همان آغاز بعثت، جهان شمولی تعلیمات دین اسلام در ایاتی که در مکه نازل شد نیز آشکار است. به این دو آیه دقت کنید:«إن هو ألا ذکر للعالمین؛ نیست این، مگر یک تذکر و بیدار باش برای تمام جهانیان ... .»(1)«و ما أرسلناک إلا کافه للناس بشیرا و نذیرا؛ تو را نفرستادیم مگر آن که بشارت دهنده و باز دارنده مردم باشی.»(2)اسلام هم چون ادیان دیگر، آن اندازه که در سرزمین های دیگر مورد استقبال قرار گرفت در سرزمین اصلی که از آنجا ظهور کرد -یعنی در شهر مکه- مورد استقبال قرار نگرفت، ولی مدینه و بعد سایر نقاط جزیره العرب از آن استقبال کرد و امروزه در آسیا، آفریقا، اروپا و آمریکا و در میان نژادهای مختلف دنیا پیروانی دارد. سرعت گسترش اسلام یک خصوصیت ممتاز تلقی می شود به گونه ای که «لا مارتین» شاعر معروف فرانسوی می گوید: «اگر سه چیز را در نظر بگیریم احدی به پایه پیامبر اسلام(ص) نمی رسد؛ فقدان وسایل مادی، سرعت پیشرفت و بزرگی هدف.»بی شک عوامل فراوانی در گسترش سریع اسلام نقش داشت که می توان به خلق و خوی پیامبر(ص)، دلبستگی و عشق یاران، نقش قرآن، شخصیت پیامبر(ص)، عنصر تبلیغ، همگامی خدیجه و علی(ع) و پرهیز از خشونت اشاره کرد.(3)طبیعی است اسلام به مثابه یک دین جامع و جهانی نمی تواند فاقد برنامه دفاعی باشد و جهاد نیز نوعی دفع شر، دفاع از اسلام، حمایت از مسلمانان و دفع تهاجم اشکار و پنهان دشمنان تلقی می شود. از این رو جنگ های پیامبر(ص) یا به سبب نقض عهد از سوی دشمن بود، چون فتح مکه، یا برای جلوگیری از تجاوز بود، چون نبرد احد و احزاب، یا به سبب محاصره اقتصادی بود چون پیکار بدر، یا یک اقدام پیشگیرانه و پیش دستی از وقوع یک تجاوز و جنگ بزرگتر مانند نبرد با روم.(4)بنابراین، آنگونه که دکتر مصطفی رافعی می نویسد، انگیزه جنگ در اسلام یا دفاع از عقیده به معنی مهمترین آرمان سعادت بخش است یا دفاع از مال وجان و نوامیس و وطن اسلامی است یا برای تأدیب خائنان و زورگویان.(5)در این باره، سخن جورج سیل، مترجم انگلیسی قرآن، قابل توجه و دقت است که می گوید: «آنها که می پندارند این شریعت با زور شمشیر پیشرفته است، خیانت و خدعه بزرگی مرتکب شده اند.»(6)اما درباره لشکر کشی مسلمانان به سرزمین های دیگر ... بدیهی است که این پرسش ناظر به بعد از وفات پیامبر اسلام(ص) و فتوحات صورت گرفته در عهد خلفای نخست می باشد. در این باره نکاتی به عرض می رسد:1. اگر حرکت ترسیمی از سوی رسول خدا(ص)، پس از فوت ایشان ادامه می یافت و زمام امامت و خلافت به دست وصی ایشان امیرمؤمنان(ع) می افتاد، بی شک دعوت اسلامی پیامبر(ص) به میدان وسیع تری گسترش می یافت و همسایگان دولت اسلامی و سایر ملل خود به پذیرش این دین الهی پیشقدم می شدند و فتوحات خونین و لشکرکشی های دوران خلفا، به گونه ای دیگر رقم می خورد.2. لازمه هر فتح و پیروزی، توسعه فرهنگ اسلامی است، یعنی به موازات فتح شهرها می باید مردم آن سامان به حقایق، اصول و اهداف اسلام آشنا شوند و هسته و پوسته اسلام را بشناسند، مع الاسف در غالب لشکرکشی های صورت گرفته در عهد ابوبکر، عمر و عثمان این نکته مهم مدنظر حاکمان وقت نبود، آنان اهتمامی در ارشاد مردم، تعلیم، فرهنگ سازی و تربیت ایشان نداشتند! چه در منطقه شام و چه در ایران. آنان فقط در برابر اقبال مردم، شهادتین را بر زبان ایشان جاری می ساختند و به برخی از حرکات و شعائر آنان را تمرین می دادند بدون آن که عقیده باطلی را از ذهن ایشان بزدایند و فکر صحیحی را بر ایشان ترسیم نمایند. نتیجه این فتوحات نیز آن بود که:بسیاری از کشورها و مناطقی که دوره خلفا فتح می شدند، به سمت کفر و نافرمانی بر می گشتند و سپس دوباره به دست مسلمانان فتح می شدند!(7) این نتیجه اکتفا به ظاهر اسلام بود در صورتی که پیامبر اسلام(ص) از مردم اسلام و ایمان را به طور توأم خواستار بود: «و قالت الاعراب آمنا، قل لم تؤمنوا و لکن قولوا أسلمنا و لما یدخل الایمان؛ عرب های بادیه نشین گفتند: ایمان آوردیم بگو: شما ایمان نیاورده اید ولی بگویید اسلام آورده ایم اما هنوز ایمان وارد قلب شما نشده است.»(8)این نقیصه بزرگ، ریشه در ضعف اعتقادی حاکمان وقت داشت طبیعی است حاکم و یاران وی که اسلام در نهاد ایشان رسوخ نکرده و آنان در بسیاری از وهمیات و انحرافات گذشته خود باقی اند نمی توانستند سکان دار هدایت مردمی باشند که در اثر این لشکر کشی ها با آئین هدایت بخش چون اسلام مواجه می شوند.(9)3. فتوحات خلفای سه گانه، پیامدهای ناهنجار بسیاری را در صف پیکار جویان مسلمان بر جای گذاشت از جمله:الف. پیدایش طبقه جاهل مسلک مقدس مأب که خوارج جزیی از آن ها بود.ب. انحطاط اخلاق امت اسلام، در پی سرازیر شدن مال و ثروت فراوان به درون سرزمین اسلامی.ج. کاشت بذر تشتت و اختلاف در جامعه اسلامی بر اثر مستی نعمت ثروت های بی حد و حصر.(10)4. فتوحات بزرگ و پیروزی مسلمانان در گرو عوامل چندی بود شما وقتی به پیروزی مسلمانان در ایران دقت کنید می توانید به ناخشنودی مردم از حکومت ساسانی، وجود امتیازات طبقاتی بسیار خشن در جامعه، بی روح شدن آئین زرتشتی و آشفتگی نظام حکومتی ساسانی دقت کنید. ایمان و اعتقاد شخصی بسیاری از جهادگران مسلمان را نیز باید مدنظر داشت که در سرعت فتوحات مؤثر بود.5. حضور برخی از چهره های نامی و پیرو امیرمؤمنان(ع) در میان مدت و دراز مدت توانست بن مایه هایی از اصول و مبانی اسلام را در برخی از مناطق فراهم آورد. از این رو حضور و تلاش شخصیت هایی چون سلمان فارسی، حذیفه بن یمان، هاشم مرقال و عمار یاسر ستودنی است.در مجموع، اسلام یک دین جهانی بوده و هست و نمی توانست هدایت خود را در مهد اسلام و شهر مکه و یا نهایتا جزیره العرب محصور کند، اما لشکر کشی های انجام شده در عهد خلفای نخست کاستی ها بسیاری را در پی داشت. آثار این ضعف هم در کشورهای مفتوحه و هم در مرکز و گستره دولت اسلامی آشکار بود البته در هر یک به نوعی این کاستی ها مورد مطالعه و دقت قرار می گیرد. اما در دراز مدت، به دلیل آشنایی ملل و کشورهایی که اسلام به آنجا راه یافته بود با حقیقت و روح دین اسلام، تاریخ شکل گیری تمدنی یاد می کند که آثار و ثمرات آن، قرن ها جهان را برخوردار کرده بود.توجه داشته باشید که نه علی علیه السلام ونه حسن و حسین هیچکدام در فتوحات شرکت نداشتند.برای مطالعه بیشتر به آثار مندرج در پانوشت رجوع کنید و همچنین ر.ک:- تاریخ خلفا، رسول جعفریان، انتشارات دلیل ما.- تاریخ اسلام در آثار استاد مطهری، انتشارات معارف.پی نوشت ها:1. سوره تکویر، آیه 27.2. سوره سبأ، آیه 28.3. سیری در سیره نبوی، مرتضی مطهری، صص 240-254.4. تاریخ تحلیلی سیاسی اسلام، علی اکبر حسنی، ص 214.5 و 6. الوعده الی الاسلام، ص 5.7. الفتوح، ابن اعثم کوفی (ترجمه فارسی)، ص 85.8. سوره حجرات، آیه 14.9. زندگی سیاسی امام حسن مجتبی(ع)، جعفر مرتضی عاملی، ص 122.در این کتاب بررسیهای خوبی در باره عدم شرکت امامان در فتوحات آورده است .10. سیری در سیره ائمه اطهار(ع)، مطهری، ص 50؛ جاذبه و دافعه امام علی(ع)، مطهری، 153؛ سیری در نهج البلاغه، مطهری، 258.توجه داشته باشید که جنگ مسلمانان با ایران، پس از وفات پیامبر(ص) بود. پیامبر در سال یازدهم هجری وفات کرد و ابوبکر را بر سر کار آوردند. پس از پایان گرفتن مشکلات اولیه نصب خلیفه، دستگاه خلافت به فکر حمله به ایران و روم افتاد. حمله نیروهای دستگاه خلافت، از سال دوازدهم هجری شروع شد و ابوبکر در سال سیزدهم هجری درگذشت و پس از او عمر بن خطاب دنباله این حمله ها را گرفت. پس از عمر بن خطاب عثمان بن عفان فتوحات را ادامه داد و در سال 31 هجری قمری حکومت ایران ساقط شد. بنابراین پیامبر اسلام در این جنگ ها شرکت نداشت چون این جنگ ها پس از وفات آن حضرت راه اندازی شد. در این جنگ ها امامان شیعه هم حضور نداشتند نه علی(ع) حضور داشت، نه امام حسن و امام حسین(ع). بر این اساس، پیامبر و امامان در این جنگ ها حضور نداشتند. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه