معنای امر به معروف و نهی از منکر چیست؟ لطفا در این باره و همچنین احکام امر به معروف و نهی از منکر و شرایط آن توضیح دهید

معناى‏ امر به‏ معروف‏ و نهى از منكر معروف يعنى شناخته‏شده و منكر يعنى ناشناس؛ آنچه را كه دين به رسميت مى‏شناسد و قبول دارد، اين‏ها معروف است؛ آنچه را كه دين به رسميت نمى‏شناسد و انكار مى‏كند و نهى مى‏كند، اين‏ها منكر است؛ و به تعبير ساده‏تر، همه خوبى‏ها در حوزه دين، اين‏ها معروف است و تمام زشتى‏ها و بدى‏ها منكر است؛ و در اصطلاح فقهى به مجموعه واجبات و مستحبات، معروف گفته مى‏شود و محرمات و مكروهات، منكر است. گرچه در مرحله اول، امر به واجبات و نهى از محرمات و معاصى و گناهان مطرح است؛ اما امر به مستحبات و نهى از اعمال مكروه، آن هم مستحب و خوب است.[1] جايگاه و اهميت امر به معروف‏ امر به معروف و نهى از منكر در ميان فرائض اسلام، از جهت موقعيت و اهميت داراى امتياز مخصوصى مى‏باشد و آثار و بركات اجتماعى و فردى زيادى دارد اصل امر به معروف و نهى از منكر در اسلام اصلى است كه به تعبير امام باقر (عليه السلام) پايه و استوانه ساير فرائض اسلامى است. اين اصل مسلمان را در حال يك انقلاب فكرى مداوم و اصلاح‏جويى جاودان و مبارزه پيگير و ناآرام با فسادها و تباهى‏ها نگاه مى‏دارد (يعنى اصلاح‏جويى و مبارزه دائم با فساد) امر به معروف و نهى از منكر جزء بالاترين و شريف‏ترين فرائض اسلام است كه ساير فرايض به‏وسيله آن دو اقامه مى‏شود و لازمه امر به معروف و نهى از منكر زنده شدن همه دستورهاى دينى است و وجوب آن دو از ضروريات دين است، آيات زيادى كه در قرآن مجيد در اين باب است و اخبار بسيارى كه از رسول اكرم (صلى الله عليه و آله) و يا ائمه طاهرين (عليهم السلام) در اين باب رسيده (به قول شهيد ثانى كمر را مى‏شكند) كه با بيان‏هايى مختلف مسلمين را به اقامه آن دو ترغيب و تحريض نموده از آن جمله: (كُنْتُمْ خَيْرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ تَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ)[2]؛ «شما باارزش‏ترين ملت‏ها و امت‏هايى هستيد كه براى مردم به وجود آمده‏اند به اين دليل كه امر به معروف و نهى از منكر مى‏كنيد». (وَ لْتَكُنْ مِنْكُمْ أُمَّةٌ يَدْعُونَ إِلَى الْخَيْرِ وَ يَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ يَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَ أُولئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ)[3]؛ «بايد از ميان شما، جمعى دعوت به نيكى، و امر به معروف و نهى از منكر كنند و آنها همان رستگارانند». (الْمُؤْمِنُونَ وَ الْمُؤْمِناتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِياءُ بَعْضٍ يَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ يَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَ يُقِيمُونَ الصَّلاةَ وَ يُؤْتُونَ الزَّكاةَ وَ يُطِيعُونَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ أُولئِكَ سَيَرْحَمُهُمُ اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ)[4]؛ «مردان و زنان با ايمان، ولى (و يار و ياور) يكديگرند؛ امر به معروف و نهى از منكر مى‏كنند، و نماز را برپا مى‏كنند، و زكات مى‏پردازند، و از خدا و پيامبرش اطاعت مى‏نمايند، خدا آنان را مورد رحمت قرار مى‏دهد؛ خداوند توانا و حكيم است». پيامبر خدا (صلى الله عليه و آله) مى‏فرمايند: «لتأمرن بالمعروف و لتنهن عن المنكر أو ليسلطان الله شراراكم على خياركم فيدعو خياركم فلا يستجاب لهم»[5]؛ «بايد امر به معروف و نهى از منكر كنيد، وگرنه خداوند بدان شما را بر شما مسلط مى‏گرداند؛ آن‏گاه نيكانتان دست به دعا برمى‏دارند ولى مستجاب نمى‏شود». حضرت على (عليه السلام) مى‏فرمايد: «وَ ما اعْمالُ الْبِرٌّ كُلُّها وَ الْجهادُ فى سَبيلِ اللَّهِ عِنْدَ الْامْرِ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْىِ عَنِ الْمُنْكَرِ الَّا كَنْفثة فِى بَحْرٍ لُجّى»[6]؛ «تمام كارهاى نيك و (حتى) جهاد در راه خدا در برابر امر به معروف و نهى از منكر، همچون قطره‏اى (آب دهان) در برابر درياى پهناورى است». امام باقر (عليه السلام) مى‏فرمايد: «بِها تُقامُ الْفَرائِضُ وَ تَأْمَنُ الْمَذاهِبُ وَ تَحِلُّ الْمَكاسِبُ وَ تُرَدُّ الْمَظالِمُ وَ تُعْمَرُ الْارْضُ وَ ينْتَصَفُ مِنَ الْاعْداءِ وَ يسْتَقيمُ الْامْرُ»[7]؛ «به وسيله اين اصل ساير دستورها زنده مى‏شود، راه‏ها امن مى‏گردد، كسب‏ها حلال مى‏شود، مظالم به صاحبان اصلى برگردانده مى‏شود، زمين آباد مى‏گردد، از دشمنان انتقام گرفته مى‏شود، كارها رو به راه مى‏شود».[8] فريضه امر به معروف و نهى از منكر، در همه اديان مطرح بوده است و وجوب آن اختصاص به مسلمانان ندارد. اين حكم در ميان بنى‏اسرائيل به چشم مى‏خورد. خداوند در قرآن مى‏فرمايد: «اهل كتاب همه يكسان نيستند؛ بلكه پاره‏اى از آنان به انجام اين فريضه مى‏پردازند و از نيكان به شمار مى‏روند».[9] «لقمان اجراى اين فريضه را به فرزندش سفارش مى‏كند».[10] «خداوند به حضرت موسى و هارون دستور مى‏دهد كه با زبان نرم، فرعون را نصيحت كنند».[11] وجوب امر به معروف‏ همه مراجع: اگر موضوع و شرايط امر به معروف و نهى از منكر محقق باشد، تكليف شرعى و وظيفه واجب اجتماعى و انسانى همه مكلفين است و ترك آن معصيت است.[12] دخالت در امور خصوصى ديگران‏ همه مراجع: تجسس در كار ديگران حرام است و ورود به حريم خصوصى اشخاص بدون اجازه، شرعاً جايز نيست، و جايز نيست شما برويد تجسس كنيد كه آيا فردى حرام مرتكب مى‏شود. اما اگر فردى در ملاء عام دست به گناه زد لازم است نهى از منكر كنيد همچنين اگر بدون تجسس گناه غير علنى و پنهان از فردى ديديد كه بناى تكرار دارد، واجب است نهى از منكر كنيد و اگر بناى تكرار ندارد، نهى از منكر معنا ندارد و جايز نيست.[13] تبصره. تجسس از عيوب مسلمانان حرام است مگر اين‏كه ضوابط حكومت اسلامى براى افراد مخصوص اقتضا كند. ياد گرفتن امر به معروف‏ همه مراجع: آموختن شرايط امر به معروف و نهى از منكر و موارد وجوب و عدم وجوب آن، واجب است، تا اينكه شخص در انجام اين دو وظيفه الهى خويش دچار منكر و خلاف شرع نگردد.[14] ياد دادن امر به معروف‏ همه مراجع: بله، اگر حكم مسئله را نمى‏داند و جاهل به وظيفه خويش است بر مكلف واجب است جهل او را برطرف ساخته حكم واقعه را بيان كند و او را از ارتكاب حرام باز دارد.[15] شرايط امر به معروف‏ همه مراجع: در صورت تحقق شرايط ذيل امر به معروف و نهى از منكر واجب مى‏شود:[16] علم و معرفت‏ امر كننده به معروف و نهى كننده از منكر بايد عالم به معروف و منكر باشد، و همچنين بداند كه فاعل منكر هم به آن علم دارد، البته لازم نيست اين شناخت به تفصيل و با جزئيات باشد بلكه اگر اجمالًا بدانيم كارى كه شخص ترك كرده است، واجب و معروف بوده بر ما واجب و لازم مى‏شود تا او را امر كنيم به انجام آن؛ يا اينكه بايد بدانيم كارى را شخص قصد دارد انجام دهد حرام است بايد او را از انجام آن كار نهى كنيم. عذر شرعى يا عقلى‏ بداند كه فاعل منكر عمدا و بدون عذر شرعى مرتكب آن مى‏شود بنابراين اگر كسى كه حرامى را مرتكب مى‏شود و يا واجبى را ترك مى‏كند در ارتكاب آن و ترك اين عذرى شرعى يا عقلى داشته باشد امر به معروف ونهى از منكرش واجب نيست. احتمال تأثير احتمال دهد كه امر و نهى او در شخص خلافكار اثر دارد، خواه اثر فورى داشته باشد يا غير فورى، كامل يا ناقص، بنابراين اگر بداند هيچ اثر نمى‏كند واجب نيست. اصرار بر گناه‏ شخص معصيت‏كار قصد ادامه منكر و يا تكرار منكر را داشته باشد ولى اگر بداند يا احتمال صحيح بدهد كه فرد خاطى قصد ندارد گناه خود را تكرار كند، نهى از منكر واجب نيست. نبودن ضرر (عدم مفسده) در امر و نهى ضرر جانى، آبرويى و مالى (ضرر مالى قابل توجه نه جزئى) نباشد، پس اگر بداند يا خوف اين باشد كه امر يا نهى او، ضرر جانى يا آبرويى يا مالى نسبت به او يا بعضى از مؤمنين مى‏رساند، امر به معروف و نهى از منكر واجب نيست. تبصره. نظر آيت‏الله سيستانى در شرط احتمال تأثير اين‏گونه است: اگر كسى مى‏داند كه امر و نهى او اثر ندارد، احتياط واجب آن است كه كراهت و ناراحتى خود را از كارهاى ناشايسته خلافكار به هر طورى كه ممكن است (با گفتار يا رفتار يا نوشتار و مانند آن) اظهار نمايد؛ هرچند بداند كه در او اثر نخواهد داشت. نظر آيت‏الله بهجت در شرط احتمال تأثير اين‏گونه است: در صورتى كه انسان مى‏داند سخن او تأثيرى در ديگرى ندارد، بر او لازم نيست امر به معروف و يا نهى از منكر بنمايد، اما جواز بلكه رجحان آن در صورت عدم خوف ضرر، خالى از وجه نيست. تشخيص امر به معروف‏ همه مراجع: امر به معروف و نهى از منكر متوقف بر تشخيص موضوع و تحقق شرايط آن است و در صورت عدم تشخيص موضوع، لازم نيست امر به معروف و نهى از منكر كرد.[17] تبصره. همه مراجع (به جز آيت‏الله صافى و بهجت) گوش دادن به آهنگ و موسيقى‏هاى مشكوك، اشكال ندارد ولى طبق نظر آيت‏الله صافى و بهجت گوش دادن به آهنگ‏هايى كه با آلات موسيقى نواخته مى‏شود، جايز نيست (هر چند مشكوك باشد).[18] تأثير امر به معروف‏ همه مراجع: منظور از تأثير انجام واجب و ترك منكر است و اين تأثير شامل تأثير فورى و تأثير درآينده و تدريجى، تأثير كامل و ناقص مى‏گردد.[19] اصرار بر گناه‏ همه مراجع: منظور از اصرار بر گناه يعنى شخص قصد ارتكاب منكر و يا قصد تكرار منكر را داشته يا مشغول انجام آن باشد بنابراين اگر فرد اطمينان داشته باشد كه شخصى قصد دارد گناهى را مرتكب شود يا واجبى را ترك نمايد، امر به معروف و نهى از منكر نسبت به وى، قبل از به وقوع پيوستن عمل، واجب است.[20] تبصره. اگر بداند يا گمان كند يا احتمال صحيح بدهد كه فرد خاطى قصد ندارد گناه خود را تكرار كند، نهى از منكر واجب نيست. خطاكار و امر به معروف‏ همه مراجع: آرى، بر او هم واجب است كه با تحقّق شرايط، امر به معروف و نهى از منكر كند. البته بايد بداند كه اگر بخواهد سخنش در قلب ديگران جاى گيرد و تأثير بگذارد، با عمل و رفتار خود مى‏تواند، به اين هدف دست يابد.[21] قدرت و امر به معروف‏ همه مراجع: هر تكليفى مشروط به عقل و بلوغ و قدرت است و در امر به‏ معروف هر فردى وظيفه دارد به اندازه قدرت و توانايى خود علاوه بر بيان امر به معروف، در اصلاح امور مسلمين نيز شركت كند.[22] امر به معروف و ضرر به ديگران‏ همه مراجع: در صورتى كه ضرر جانى يا آبرويى و يا مالى، آمر به معروف يا افراد ديگر از مسلمانان را تهديد كند، امر به معروف و نهى از منكر واجب نيست.[23] تشخيص ضرر امر به معروف‏ همه مراجع: ملاك ضرر، ترسى است كه منشأ عقلايى داشته باشد و اين از ظواهر حال مشخص است مثلًا شخصى كه به علت استفاده از شراب يا داروهاى روان‏گردان حالت مستى و جنون به او دست داده، احتمال دارد به ديگران حمله كند، لذا در اين موارد امر به معروف واجب نيست.[24] تبصره 2. اگر معروف و منكر از امورى باشد كه شارع مقدس اسلام اهميت زيادى به آن مى‏دهد مانند حفظ اسلام و مذهب و قرآن و يا حفظ احكام ضرورى اسلام، بايد اعتنا به ضرر نكند و با بذل جان و مال در حفظ آنها بكوشد. انزجار قلبى و امر به معروف‏ همه مراجع: بله، به اين مقدار هميشه واجب است.[25] تبصره. لازمه ايمان به خداوند متعال و ايمان به انبيا عظام (صلوات اللّه عليهم اجمعين) و ايمان به احكام الهى آن است كه شخص مؤمن قلباً از منكر و معصيت خداوند متعال منزجر باشد و منكر را قلباً انكار كند لذا به هيچ شرطى مشروط نيست، بلكه مطلق و در همه احوال است. سختى امر به معروف‏ همه مراجع: عسر و حرج يعنى سختى و مشقت داراى زحمت فوق العاده و دشوار، در صورتى كه امر به معروف و نهى از منكر موجب مشقّت و دشوارى غيرقابل تحمّل گردد، امر به معروف و نهى از منكر واجب نيست، اما اگر نمى‏دانيم موجب عسر و حرج مى‏شود يا نه، واجب است امر و نهى بشود.[26] ضرر مالى امر به معروف‏ همه مراجع: منظور از ضرر مالى در امر به معروف، ضرر قابل اعتناء و به مقدار قابل توجه است نه ضرر جزئى و كم.[27] توضيح المسائل، ج 1، م 2211؛ مكارم، توضيح المسائل، م 2414؛ نورى، توضيح المسائل، م 2789؛ فاضل، توضيح المسائل، م 2124؛ دفتر مراجع. امر به معروف غير مسلمانان‏ همه مراجع: امر به معروف كافران ساكن در كشور كفر واجب نيست و نسبت به كافران ساكن در كشور اسلامى، واجب است كه آنان را از خوردن علنى مشروبات الكلى و گوشت‏هاى حرام و تظاهر به اين امور منع نمايند و به هيچ وجه نبايد به آنان اجازه انجام امورى كه با عفت عمومى منافات دارد، داده شود.[28] مراتب و مراحل امر به معروف‏ همه مراجع: امر به معروف و نهى از منكر داراى سه مرتبه است كه هر مرتبه نيز مراحلى دارد:[29] مراتب امر به معروف و نهى از منكر: مرتبه اول: اظهار انزجار قلبى و ناراحتى درونى. مرتبه دوم: امر به معروف و نهى از منكر زبانى. مرتبه سوم: انكار عملى و به كارگيرى دست. مراحل مرتبه اول: - چشم خود را ببندد. - چهره خود را عبوس كرده خود را گرفته خاطر نشان دهد. - صورت و يا همه بدن خود را از او بگرداند. - با او قهر كند و با او مراوده و معاشرت نكند. مراحل مرتبه دوم: - ارشاد و موعظه با كلام و بيان نرم و روى گشاده. - با تحكم (ولى بدون خشونت) او را امر به معروف و نهى از منكر كند. - با سخن درشت و شدت و تهديد بر مخالفت امر و نهى كند. مراحل مرتبه سوم: - ايجاد حائل و فاصله بين شخص و وسيله منكر. - ضرب (كتك زدن) و سخت گرفتن‏ - جرح و قتل. تبصره 1. اگر موعظه و ارشاد با بيان نرم و روى گشاده مؤثر و يا محتمل التأثير است و كمتر از اعراض و قهر كردن و امثال آن طرف را آزار مى‏دهد، بايد موعظه و نصيحت كند و نبايد از اعراض و قهر كردن استفاده كند، چون اشخاص از نظر اخلاق و احوال بسيار مختلفند، بسيارى هستند كه اعراض و قهر كردنشان طرف را بيشتر آزار مى‏دهد و براى او سنگين تر واهانت آميزتر است تا امر به معروف و نهى از منكر زبانى، بنابراين بر امر كننده و نهى كننده لازم است رعايت مراتب و اشخاص را بنمايد و وظيفه خود را به مناسب‏ترين و آسان‏ترين راه انجام دهد. تبصره 2. در زمان حاكميت و اقتدار حكومت اسلامى وظيفه عموم مردم اكتفا كردن به امر و نهى زبانى است و انجام مرتبه سوم و مراحل آن وظيفه مسئولين ذيربط در نيروى انتظامى و قوه قضائيه است. ضمن این که این مرحله اختصاص به منکراتی دارد که امنیت عمومی جامعه را نشانه رفته است نه این که در هر منکری بتوان در صورت نتیجهخ ندادن مراحل قبل ، از این مرحله استفاده کرد تبصره 3. در انجام مراحل واجب است از آسان‏ترين و نرم‏ترين آغاز كند و درجه‏اى را انتخاب كند كه اذيت و توهين آن كمتر و تأثير آن بيشتر است و اگر نتيجه نگرفت با احتمال تأثير و حصول ساير شرايط مى‏توان وارد درجه بالاتر شد. تبصره 4. سزاوار آن است كه آمر به معروف و ناهى از منكر در امر و نهيش و مراتب انكارش چون طبيبى باشد كه با مهربانى بيمار خود را معالجه مى‏كند و چون پدرى مشفق باشد كه همواره مصلحت فرزند را رعايت مى‏كند، و اينكه نيت خود را براى رضاى خداى عزوجل خالص كند اين عمل خود را از شوائب هواها و از اظهار علو پاك بدارد. امر به معروف و تجسس‏ همه مراجع: تجسس در امور مخفى ديگران حرام است و در امر به معروف و نهى از منكر ما مجاز نيستيم كه جستجو و تفحص كنيم و ببينيم كه آيا شخص گناه مرتكب مى‏شود يا نه.[30] امر به معروف و گوشى همراه‏ همه مراجع: ورود به حريم خصوصى اشخاص بدون اجازه، شرعاً جايز نيست و نمى‏توان به دليل امر به معروف و نهى از منكر در امور شخصى و حريم خصوصى افراد تجسّس كرد.[31] امر به معروف و شبكه‏هاى اجتماعى‏ آيا مى‏توان به قصد امر به معروف و نهى از منكر در شبكه‏هاى اجتماعى جستجو كرد تا اگر افرادى عكس و فيلم و مطالب منفى گذاشته بودند به آنها تذكر داد و اين افراد را با مفاهيم دين آشنا كرد؟ همه مراجع: شبكه‏هاى اجتماعى حريم خصوصى محسوب نمى‏شود و جستجو مشروع در آن اشكال ندارد ولى اگر فساد بر آن مترتّب مى‏شود يا موجب تحريك و تهييج شهوت و وقوع انسان در معصيت گردد، جايز نيست.[32] تبصره. افرادى كه اقدام به اين كار مى‏كنند بايد از قصد لذت و ريبه احتراز كنند از جهت فكرى و روحى مصون از افتادن به حرام باشند. تأثير منفى امر به معروف‏ همه مراجع: اگر در موردى بداند يا احتمال عقلايى بدهد كه امر به معروف تأثيرى نمى‏گذارد بلكه نتيجه عكس مى‏دهد و باعث اصرار آن فرد بر گناه مى‏شود، امر به معروف و نهى از منكر واجب نيست.[33] امر به معروف و زمينه گناه‏ اگر فردى كه عضو يك گروه از آمرين به معروف شده، بفهمد امر به و معروف و نهى از منكر به‏خاطر نگاه كردن و شنيدن منكرات در او اثر بدى مى‏گذارد و خود او را به فساد مى‏كشد، اگر فرد تشخيص دهد و يقين دارد كه امر به معروف و نهى از منكر برايش ضرر و مفسده دارد، تكليف از او ساقط است.[34] تبصره. نگاهِ اول اگر بدون قصد باشد و همچنين نگاه‏هاى قهرى و اتفاقى، اشكال ندارد، ولى نگاه عمدى به غير از صورت و دست‏ها تا مچ جايز نيست، هر چند به قصد امر به معروف باشد. امر به معروف و تكرار زبانى‏ آيا در نهى از منكر، تذكر دادن زبانى به فرد خطاكار و سپس رفتن از محل انجام منكر كافى است؟ يا بايد تا رفع منكر در آنجا ماند و پافشارى كرد؟ همه مراجع: گاهى وقت‏ها بايد تذكر داد و رفت، اما گاهى اوقات براى شما اين امكان وجود دارد كه بمانيد و بر تذكرتان پافشارى كنيد و در اين تكرار تذكر هم احتمال اثر مى‏دهيد، در اين مواقع بايد ماند و نهى كرد تا ان‏شاءالله اثر بگذارد.[35] لحن آمرانه و امر به معروف‏ آيا لحن در امر به معروف بايد آمرانه باشد يا مى‏توان از الفاظى مثل لطفاً و خواهش مى‏كنم هم استفاده كرد؟ همه مراجع: اگرچه تعبير امر و نهى است، اما به اين معنا نيست كه در همه‏جا بايد آمرانه برخورد كرد بلكه اگر احتمال بدهيم كه با موعظه، نصيحت و با سخن لين و نرم و تعابير محترمانه از او درخواست كنيم و از او تعريف كنيم و احترامش كنيم بعد گناهش را تذكر بدهيم اثر مى‏كند و غرض حاصل مى‏شود، واجب است از اين طريق وارد شد و به همين اكتفا كرد و جايز نيست از اين تجاوز كرد.[36] امر به معروف و ضرب و شتم‏ اگر جلوگيرى از منكرات و اقامه واجبات موقوف باشد بر كتك زدن و سخت گرفتن، آيا بايد با اجازه مجتهد جامع الشرايط باشد؟ همه مراجع: در مواردى كه امر به معروف و نهى از منكر متوقف بر اقدام عملى‏مانند كتك زدن و جرح باشد، اگر در سرزمينى باشد كه داراى نظام و حكومت اسلامى است، اجازه حاكم و مسئولان ذيربط حكومت اسلامى لازم‏است.[37] فصل سوم: گستره امر به معروف‏ همه مراجع: معروف و منكر داراى مفهوم گسترده‏اى مى‏باشند به‏طورى كه در صحنه زندگى انسان‏ها، كليه آنچه كه نيك و مستحسن است اعم از امور فرهنگى، اعتقادى، اقتصادى، عبادى، سياسى و اجتماعى، مشمول معروف و كليه آنچه كه ناپسند و داراى عواقب و آثار نامطلوب است، چه فرهنگى و چه اقتصادى، چه سياسى و چه اجتماعى، مشمول منكر مى‏باشند.[38] تبصره. برخى از مراجع مانند آيات عظام: بهجت و سيستانى و تبريزى، قائلند به اينكه حد شمول امر به معروف گسترده است اما حدّ وجوب امر به معروف و نهى از منكر، در همان واجبات و محرمات شرعيه است و در بقيه موارد وجوب ندارد بلكه مستحب است.[39] .

پایگاه اطلاع رسانی حوزه

مرجع:

ایجاد شده در 1401/04/17

لینک کوتاه