اگر بخواهیم انقلاب اسلامی و نهضت مشروطه را مقایسه کنیم، این مقایسه در چند جهت خودش را به نحو بارزی نشان می‌دهد. نخست مسأله رهبری است در انقلاب اسلامی، رهبری حرکت با یک مرجع تقلید است، در حالی که در مشروطه رهبری اولا میان علما و غیر علما پراکنده است و ثانیا میان علمای ساکن ایران و علمای ساکن عراق دوباره پخش شده است و ثالثا در رأس نهضت یک مرجع تقلیدی که مورد اقبال تمام مردم باشد وجود ندارد. در انقلاب اسلامی ما وحدت بی نظیر رهبری را داریم و در واقع اکثریت مردم به گرد شعاع رهبری حضرت امام جمع می‌شوند در حالی که در مشروطه اینگونه نیست. مسأله دیگری که باید بحث شود به اهداف بر می‌گردد.

اگر بخواهیم انقلاب اسلامی و نهضت مشروطه را مقایسه کنیم، این مقایسه در چند جهت خودش را به نحو بارزی نشان می‌دهد. نخست مسأله رهبری است در انقلاب اسلامی، رهبری حرکت با یک مرجع تقلید است، در حالی که در مشروطه رهبری اولا میان علما و غیر علما پراکنده است و ثانیا میان علمای ساکن ایران و علمای ساکن عراق دوباره پخش شده است و ثالثا در رأس نهضت یک مرجع تقلیدی که مورد اقبال تمام مردم باشد وجود ندارد. در انقلاب اسلامی ما وحدت بی نظیر رهبری را داریم و در واقع اکثریت مردم به گرد شعاع رهبری حضرت امام جمع می‌شوند در حالی که در مشروطه اینگونه نیست. مسأله دیگری که باید بحث شود به اهداف بر می‌گردد. نهضت مشروطه یک نهضت صرفاً ضد استبدادی بود. مردم در آغاز مطالبه عدالت خانه داشتند. بعد که حرکت یک مقدار گسترده‌تر شد از جنبه عدالت خانه تغییر کرد و تبدیل به نهضت در واقع ضد استبدادی شده تا اینکه مطالبه پارلمانی قانون اساسی را داشتندو عده‌ای از مردم هم به سفارت انگلیس رفتند و آنجا تحصیل کردند. با اینکه یکی از دو قدرت زمان یعنی روسیه علیه انقلابیون عمل می‌کرد، انگلیسی‌ها در کنار انقلابیون بودند؛ اما انقلاب اسلامی به لحاظ اهداف هم انقلابی ضد استبدادی و هم ضد استعماری است. هیچ کدام از ابرقدرت‌ها و قدرت‌های زمان از انقلاب اسلامی حمایت نکردند، بلکه از رژیم پهلوی حمایت کردند. از همه مهم‌تر انقلاب اسلامی انقلابی بر پایه ارزش‌های اسلامی بود و مطالبه به صورت جدی اسلامی بود. شعار اصلی مردم در جریان انقلاب، شعار استقلال، آزادی و جمهوری اسلامی است. استقلال اشاره به نفی وابستگی به بیگانه دارد. آزادی به نفی استبداد و دیکتاتوری حکومت طاغوتی پهلوی اشاره دارد و جمهوری اسلامی به نظامی که تأمین کننده ازادی و استقلال بر پایه ارزش‌های اسلامی و با اتکای به آرا و حضور و مشارکت جدی مردم است اشاره دارد. مسأله دیگری که در مقایسه بین انقلاب اسلامی و مشروطه مهم است ایدئولوژی انقلاب است، که ایدئولوژی‌های التقاطی در حاشیه قرار دارند و جرأت ابراز و اقدام در صحنه عمل ندارند. در نهضت مشروطه ایدئولوژی وارداتی در غالب همان حکومت مشروطه و مخصوصا در جریان تبیین قانون اساسی اول قبل از متمم، نقش پر رنگ و جدی دارد. محور مقایسه بعدی مربوط به پس از انقلاب می‌شود. پس از پیروزی انقلاب مشروطه برخی علما کنار رفتند و آنهایی هم که ماندند با هم اختلاف داشتند. در جریان انقلاب اسلامی و پس از پیروزی انقلاب، علما به رهبری حضرت امام در صحنه ماندند و به تحقق اهداف انقلاب اسلامی پرداختند و در تمامی مراحل مردم را تنها نگذاشتند و به قول شهید مطهری انقلاب مشروطه طرحی ناتمام بود. در حالی که انقلاب اسلامی به نظر می‌رسد بر پایه تجارب به دست آمده از مشروطه و دیگر تجارب ناتمام، نهضتی تمام و کاملی بود. ابعاد دیگری را البته برای مقایسه می‌توانیم ذکر کنیم. از جلمه در زمینه حضور مردم که حضور مردم در انقلاب مشروطه با انقلاب اسلامی قابل مقایسه نیست. حضور مردم در انقلاب اسلامی حضور آگاهانه فراگیر و بسیار بسیار انبوه است، در حالی که در انقلاب مشروطه حضور مردم در تهران و دو سه شهر دیگر محسوس است که آن هم نه به لحاظ آگاهی مردم و نه به لحاظ اکثریت، قابل مقایسه با انقلاب اسلامی نیست. (19دی، انقلاب اسلامی و مشروطه ، وب نوشت نجف لک زایی )و ر.ک : مقایسه انقلاب اسلامی و نهضت مشروطیت، خبرگزاری جمهوری اسلامی ‪ .۱۳۸۶/۱۱/۱۵ (لوح فشرده پرسمان، اداره مشاوره نهاد رهبری، کد: 1/100128072) .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه