وجه اشتراک يا تفاوت اخلاص و تقوي را بيان بفرمائيد.

پاسخ اين پرسش را در قالب نکاتي به عرض مي رسانم: 1. تقوا در لغت به معناي خود نگه داري، خويشتن داري و حفظ خود از آسيب و گزندي است که ممکن است از يک فرد يا شي به ما برسد و در اصطلاح ديني عبارت است از نگه داشتن و حفظ سلامت روح و جسم از عذاب يا عقوبتي که در اثر تعدي از حريم و حدود الهي به انسان خواهد رسيد. بر اين اساس، گاه تقوا مستلزم عمل است؛ يعني آدمي بايد کاري انجام دهد تا تقوا ورزيده باشد (خواندن نماز و انجام ديگر واجبات) و گاه مستلزم پرهيز و دوري است؛ مثل اجتناب از محرمات و شبهات؛ برخي از عالمان تقواي نوع اول را تقواي ستيز و تقواي نوع دوم را تقواي گريز يا پرهيز خوانده اند. 2. اخلاص که از ماده خلوص آمده: به معناي پيراستن و پاک کردن يک چيز از چيز ديگر است مثلا پيراستن سنگ از مس و ديگر فلزات، اخلاص طلاست؛ و طلاي ناب را طلاي خالص مي نامند. در قرآن و روايات اهل بيت ـ عليهم السلام ـ اخلاص يعني پيراستن عمل از ريا و ديگر اغراض غير الهي، و پيراستن فکر از خرافه و اعتقادات باطل و پيراستن دل از محبت و بغض ها، و انگيزه هاي ناروا و غير الهي. و در نهايت پيراستن وجود آدمي از هر چه غير خداست. هر کدام از تقوا و اخلاص داراي مراتب و درجاتي است؛ مثلا تقواي عام که انجام واجبات و ترک محرمات است و تقواي خاص که شستن روح از صفات و ملکات شيطاني و اتصاف به صفات و ملکات رباني است و تقواي خاص الخاص که تقواي دل است، يعني زدون دل از غير خدا. در مسأله اخلاص، گاهي در قرآن از عباد مخلِصين ياد شده و گاه از عباد مخلَصين. در تعريف اين دو گروه گفته شده بر اساس آنچه گفته شد تقوا و اخلاص بسيار به هم نزديک بوده و هم پوشي فراوان دارند؛ هر چند نمود تقوا در ظاهر و مرتبه عمل بيشتر است. بنابراين يک عمل صالح و با انگيزه الهي، از آن جهت که ما را از عذاب الهي و مؤاخذه او دور ميکند نشانة تقوا ورزيدن مي ناميم و از آن جهت که براي خدا و پيراسته از اغراض و نيات غير خدائي است عمل خالصانه؛ هم چنين انديشه صحيح و باور مطابق با حقيقت، از آن جهت، که ما را از غلطيدن در افکار شيطاني و در نتيجه اعمال ناروا دور مي کند ظهور تقوا و از جهت پيراسته بودن از خرافه و اباطيل، يک فکر خالصانه و اخلاص در مرتبه افکار و باورها محسوب مي شود و همين طور دل و قلب با تقوا و با اخلاص. همان گونه که در تقوا مراتب متعدد مطرح است، در اخلاص قلبي نيز مراتبي وجود دارد؛ اخلاص دو مرتبه عمده دارد يکي اخلاص عمل و عبادت از انگيزه هاي باطل و شيطاني و ريا کارانه و مرتبه دوم اخلاص عمل، حتي از اغراض نفساني ممدوح. و بديهي است که در هر مرتبه از اخلاص و نيز تقوا، مراتب متعدد ديگري قابل تصور است. نکته ديگري که بايد اشاره کرد تأثير متقابل و هم افزايي تقوا و اخلاص است؛ يعني کوشش در تقويت هر کدام از اخلاص و تقوا به افزايش ديگري هم منتهي مي شود؛ امّا تأثير تقويت تقوا در افزايش اخلاص بيشتر است؛ و مي توان گفت که نقطه عزيمت به سمت اخلاص از تقواي عام آغاز مي شود. .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه