چه کار کنيم فرد خوش بيني باشيم؟ خوش بين بودن تا چه حد درست و منطقي است، آيا انسان بايد در همه شرايط خوش بين باشد؟

تعريف بدبين بد بین کسی است که همه امور را با سوء ظن مینگرد، چشم به عيوب ديگران مي دوزد و فقط بدي ها را مي بيند. تمام رفتارها و کردارهاي افراد را با سوء ظن و گمان بد، تحليل مي کند و به قول معروف به جاي متمرکز شدن بر نيمه پر ليوان، هميشه نيمه خالي ليوان را مي بيند و از کارهاي ديگران فقط جنبه بد آن را به خاطر مي سپارد. تعريف خوش بين آن که هميشه به همه کارها با نظر خوب بنگرد و جهت خوب امور و مردم را مورد توجه قرار دهد و به قول معروف هميشه به جاي تمرکز به نيمه خالي ليوان (بدي ها) به نيمه ديگر پر ليوان (خوبي ها) توجه داشته باشد، حالتي که نتيجه اين صفت است را خوش بيني گويند. در کل، در روايات و آيات ما، مستقيم و غيرمستقيم به اين دو صفت اشاره شده و مضرات بدگماني و آثار بد فردي و اجتماعي آن گوشزد شده است و نسبت به خوش گماني ترغيب و تشويق شده و آثار خوب فردي و اجتماعي آن شمرده شده است. مراد از بدگماني گمان بد اگر تنها در دل خطور کند، گناه نيست. چون که يک امر غيرارادي است و انسان نسبت به چنين امور غيرارادي تکليفي ندارد ولي اگر فرد به آن ترتيب اثر دهد و در دل ميل به تغيير محبت به دشمني و نفرت پيدا کند و در رفتار و معاشرت با ديگران برخلاف گذشته عمل کند، گناه و حرام است. آيا خوش بيني هميشه خوب است؟ در حديثي از حضرت علي ـ عليه السّلام ـ مي خوانيم اگر خير و صلاح در جامعه اي غالب بود و کسي به ديگري که بدي از او آشکار نشده بدگمان شود، ستم کرده است، امّا اگر فساد و نادرستي بر روزگار و اهل آن چيره شود، پس با نيکو گرداندن گمان به ديگري خود را در معرض هلاکت انداخته است. پس اگر در جامعه اي فساد، جرم، تقلب، جعل و خيانت ها زياد بود انسان بايد در کارهاي خود محکم کاري کند. يعني بدبين نباشد ولي خوش بين هم نباشد و براي اينکه مشکلي پيش نيايد، براي وسايل خود مدرک تهيه کند. سند داشته باشد، بر پولي که مي دهد گواه بگيرد و... گاهي همين محکم کاريها باعث مي شود که کسي نتواند سوء استفاده کند. بنابراين طبق اين روايت شريف نمي توان گفت هميشه و در همه جا خوش بيني بد يا خوب است. بلکه اين امر بستگي به شرايط جامعه و افراد دارد، بنابراين اگر در جامعه دروغ، فساد، کلاه برداري، جرم و تقلب و... زياد بود انسان بايد در روابط خود با ديگران جانب احتياط را رعايت کند، و هميشه با سوء ظن رفتارهاي افراد جامعه را بررسي کند و يا اگر احساس کرد فردي قصد سوء استفاده از او را دارد، بايد با دقت و زیرکی و هشیاری رفتاراو را بررسي کند و با ترديد کارهاي او را بررسي کند تا با مشکل و آسيب هاي جدي روبرو نشود. راه هاي عملي تقويت خوش بيني و ترک بدبيني الف) توجه به رواياتي که بدگماني را مذمت کرده و خوش گماني را تشويق کرده است و تمرکز فکري و عملي پيدا کردن روي ريشه هاي خوش بيني (خوف و خشيت از خدا، عبوديت خالص، احسان و تکريم مردم، تحمل و...). ب) توجه به فوائد خوش بيني که در روايات به آن اشاره شده و علم پزشکي و روان شناسي روز هم مؤيد آن است، برخي از فوايد خوش بيني عبارتند از: 1. سلامت و نشاط بدني و روحي (افراد خوش بين به خلق، خدا و هستي از طول عمر بيشتري برخوردارند). 2. جلب لطف خدا. انسان هاي خوش بين هميشه تحت عنايات خاص خداوند هستند. 3. خدا طبق ظن بنده خود با او عمل مي کند. اگر انسان خوش بين به خالق باشد، براي او خيرمقدر مي کند. 4. استجابت دعا و دفع شر. 5. جلب محبت و دوستي (خوش بيني مردم) 6. کاهش غم و اندوه (افراد خوش بين در هر سختي و بحراني، يک موقعيت مطلوب مي بينند و آن را اقبال براي خود مي دانند). ج) توجه به گناهاني که در بستر بدبيني مي رويد مثل حسد، غيبت، کينه، و گناهان ديگر. د) از جملات مثبت تأکيدي زيادي استفاده کنیم، من خوش بين هستم، مردم دوست داشتني اند. زندگاني زيباست. توجه به آثار بد سوء ظن و بدگماني که مورد تأييد علم روز و روايات است و برخي از آنها عبارتند از: 1. تشويق به بديها (حسد، غيبت، کينه). بدبيني انسان را به طرف گناهان سوق مي دهد زيرا انسان بدبين هميشه جنبه منفي رفتار ديگران را مدّ نظر مي گيرد و در نتيجه احساس مي کند که افراد ديگر با او دشمني و عناد دارند، مشخص است در چنين وضعيتي صفاتي مانند کينه توزي، حسادت و... در فرد بدبين ريشه مي دواند. 2. بيماري روحي و جسمي (صفات بد اخلاقي باعث فرسايش و مسموميت جسم مي شوند). کسي که بدبين است تمام کارهاي ديگران را در جهت منفي تحليل مي کند و همين امر باعث مي شود که خود را در جهاني بي امنيت بيابد و احساس کند که تمام افراد قصد آزار و اذيت او را دارند و همين امر باعث فشار روحي و رواني بر او مي شود. 3. سلب اعتماد و زوال امنيت مردم. ذ) گرامي داشتن و اطمينان به طرفي که به او بدگمان شده ايم (بيش تر از پيش). دعا کردن به او و مأيوس کردن شيطان از وسوسه (چون قوه خيال پذيراي هر احتمال است و شيطان دقيقاً از همين کانال وارد مي شود و به احتمالات رنگ بد و وسوسه شيطاني مي زند و با تکرار آن در ذهن سبب عملي شدن افکار بد مي شود و با تکرار به شکل عادت در مي آيد. ح) تقويت نفس و اراده با انجام دستورات الهي و ترک محرمات تا حسن ظن به تدريج ملکه انسان شود و بدگماني که عادت شده ريشه اش از بين برود. خ) بايد به جنگ بدبيني زماني برويم که هنوز فکر و گمان است، چون اگر به عمل آيد و ريشه دواند مبارزه با آن سخت مي شود چون روان شناسان اعتقاد دارند که هر فکر و انديشه اي تمايل دارد که به عمل تبديل شود (هر چه از راه ذهن وارد شود از راه عضله خارج مي شود). ر) بدبين هميشه تنهاست، چون او مردم را خيانتکار و ناپايدار در دوستي مي پندارد. و به همين دليل با مردم ارتباط برقرار نمي کند و هميشه تنها مي ماند. امير المؤمنين ـ عليه السّلام ـ فرمودند: بدگماني به هر کسي چيره شود صلح و صفائي که بين او و دوستانش بود به هم مي زند، ديگر اينکه او از ترس اينکه شرّ ديگران به او مي رسد خود را از برکات ارتباط با مسلمانان محروم مي کند. ز) برخي از بدگماني ها ريشه در بيماري هاي شديد رواني دارند که نياز است به مشاوره هاي روان شناسي و روان پزشکي رجوع شود. گاهي انسان متوجه اين صفت زشت خود (بدبيني) شده و درصدد رفع آن است. در زير برخي از راه هاي علاج را ذکر مي کنيم: 1. گاهي انسان به اين حالت شرطي شده و به خاطر تکرار، به آن عادت کرده مثلاً وقتي که بدبيني خودش را به ديگران گفته آنها با حرف هاي خود، لبخند و تأييد، فرد بدبين را تقويت و تشويق مي کنند و او بر اين کار گرم تر و مصّرتر شده است به گونه اي که از اين کار لذت مي برد. اين فرد مي تواند با چندين راه از اين صفت بد فاصله بگيرد. يک: بيشتر با افرادي بنشيم که او را تشويق به اين کار نکنند. دو: براي کار زشت خود جريمه در نظر بگيرم، مثلاً مي تواند به فردي که نسبت به او بدبيني کرده، رجوع کند و از او معذرت خواهي کند، چون عذرخواهي براي فرد سخت است، سعي کند بار ديگر مرتکب نشود، يا اينکه مي تواند يک چيز با ارزشي از خودش را در نظر بگيرد و عهد و يا نذر کند که اگر به او بدگمان و بدبين شدم اين شيء با ارزشم را به او مي دهم (چون دل کندن از آن برايش سخت است سعي مي کند از بدبيني فاصله بگيرد.) از جملات مثبت زياد استفاده کند. من ديگران را دوست دارم، من خوش بين هستم. ي) بدبيني و بدگماني را مخالفت با امر خدا بدانيم، در قرآن آياتي وجود دارد که به ما دستور داده از گمان هاي بد پرهيز کنيم چون باعث گناه مي شوند. بدبيني گناه است و گناه زماني انجام مي گردد که انسان مؤمن غافل است، پس با ذکر خدا، دعا و قرآن حالت مراقبت را در نفس خود تقويت کنيم تا در مرداب گناه نيفتيم. نکته پاياني: با توجه به مطالب ذکر شده بايد گفت که براي اينکه انسان به صفت خوبي آراسته شود، و صفت بداخلاقي اي را از خانه دلش بيرون کند، لازم است هميشه در حال مراقبه (ياد خدا) باشد و ديگر اينکه بر غفلت خود سخت گيري کند، و با تعيين جريمه خود را تنبيه کند، مثلاً عذرخواهي از طرفي که به او بدگمان شده ايم. .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه