پرسش: ادب چیست و چگونه بدست می آید!؟ نشانه های آن در چه اعمالی است!؟

پاسخ: ادب عبارتست از مراقبت کردنِ نفس از اعمال زشت و ناپسند، و همچنین پایبندی به محاسن و فضائل در اعمال، رفتار و گفتار. «ابن منظور» آن را راهنمای مردم به سوی کار پسندیده، و بازدارنده آن‌ها از کار زشت می‌داند. (۱) امیرالمومنین علی (علیه السلام) فرموده اند: «أفضَلُ الأَدَبِ أن يَقِفَ الإِنسانُ عِندَ حَدِّهِ ولا يَتَعَدّى قَدرَهُ»؛ برترين ادب آن است كه انسان در حدّ خود بايستد و از اندازه خويش فراتر نرود. (۲) علامه طباطبایی (رحمه الله علیه) در تعریف ادب می‌فرمایند: «ادب، هیأت زیبا و پسندیده است که طبع و سلیقه چنین سزاوار می‌داند که هر عمل مشروعی چه دینی باشد مانند دعا و امثال آن و چه مشروع عقلی باشد مانند دیدار دوستان بر طبق آن هیأت واقع شود. به عبارت دیگر: ادب عبارتست از ظرافت‌ عمل.» (۳) امام علی بن موسی الرضا (علیه السلام) فرمودند: «العَقلُ حَباءٌ مِنَ اللّهِ و الأدَبُ كُلفَةٌ ، فَمَن تَكَلَّفَ الأدَبَ قَدَرَ عَلَيهِ ، و مَن تَكَلَّفَ العَقلَ لَم يَزدَدْ بِذلكَ إلاّ جَهلاً»؛ خرد بخششى از جانب خداست و ادب (تربيت) با زحمت و كوشش به دست مى آيد؛ پس، هر كه در راه كسب آداب (تربيت) زحمت كشد به آن دست يابد و هر كه در راه افزودن بر خرد، خود را به زحمت اندازد، جز بر نادانيش افزوده نشود. (۴) اما در نشانه های ادب،‌ امیرالمومنین علی (علیه السلام) به پرهیز از گناه اشاره کرده و فرموده اند: «أحسَنُ الآدابِ ما كَفَّكَ عنِ المَحارِمِ»؛ نيكوترين ادب آن است كه تو را از حرام ها باز دارد. (۵) و رسول گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) نیز فرموده اند: «أحسَنُ الأَدَبِ أن لايَفخَرَ المَرءُ بِأَدَبِهِ»؛ نيكوترين ادب ، آن است كه آدمى به ادب خويش فخر نفروشد. (۶) همچنین امام صادق (علیه السلام) فرمودند: «كَمالُ الأَدَبِ وَ المُروءَةِ سَبعُ خِصالٍ: العَقلُ وَ الحِلمُ وَ الصَّبرُ وَ الرِّفقُ وَ الصَّمتُ و حُسنُ الخُلُقِ وَ المُداراةُ»؛ كمال ادب و مروّت در هفت چيز است: خردمندى، بردبارى، شكيبايى، ملايمت، خاموشى، نيك خويى و مدارا. (۷) در احادیث، ادب به معانی متعددی معنا شده است که همه ی آنها در نهایت به یک امر ختم می شوند و آن ادب بندگی و مراعات شریعت است. امیرالمومنین على (عليه‏ السلام) در دیوانی که منسوب به ایشان است فرموده اند: «أدَّبتُ نَفسي فَما وَجَدتُ لَها بِغَيرِ تَقوَى الإلهِ مِن أدَبِ في كُلِّ حالاتِها»؛ به ادب و تربيت نفس خود پرداختم و براى آن ادبى بهتر از تقوای الهی نيافتم، در تمام حالاتش. (۸) و نیز فرمودند: «اَحْسَنُ الآْدابِ ما كَفَّكَ عَنِ الْمَحارِمِ»؛ بهترينِ ادب‏ها آن است كه تو را از حرام‏ها باز دارد. (۹) نتیجه ی ادب در برابر پروردگار بهره مندی از الطاف و فیض اوست. امام صادق (عليه ‏السلام) فرمودند: «فَبَشِّرِ الْمُطيعينَ المُتَأَدِّبينَ بِاَدَبِ اللّه‏ِ وَ الاْآخِذينَ عَنِ اللّه‏ِ اَنَّهُ حَقٌّ عَلَى اللّه‏ِ اَنْ يُنْجيَهُ مِنْ مُضِلاّتِ الْفِتَنِ»؛ پس فرمان‏بردارانِ ادب شده به ادب خدا و اطاعت‏ كنندگان دستورهاى او را بشارت ده كه بر خداست كه آنها را از فتنه ‏هاى گمراه ‏كننده برهاند. (۱۰) و نیز فرمود: «ما خَسِرَ وَ اللّه‏ِ مَنْ اَتى بِحَقيقَةِ السُّجودِ ... وَ لَا بَعُدَ أَبَداً عَنِ اللَّهِ مَنْ أَحْسَنَ تَقَرُّبَهُ فِي السُّجُودِ وَ لَا قَرُبَ إِلَيْهِ أَبَداً مَنْ أَسَاءَ أَدَبَهُ وَ ضَيَّعَ حُرْمَتَهُ بِتَعْلِيقِ قَلْبِهِ بِسِوَاه»؛ سوگند به خدا ، هر كس كه حقيقت سجده را به‏ جاى آورد ، زيان نكرد و كسى كه در سجده، به خوبى به خداوند نزديك شد، هرگز از خداوند دور نيست؛ و آن‏كه به ساحت مقدس او بى ‏ادبى كرد و حرمتش را زير پا گذاشت و به غير او دل بست، هرگز به او نزديك نشد. (۱۱) .

كانون گفتگوی قرآنی

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/27

لینک کوتاه