آیا بین استفاده از اسباب مادی برای رفع حاجت و توکل بر خداوند تنافی وجود دارد؟

یکی از اقسام توحید، توحید افعال است. بدین معنا که هر کاری در جهان انجام می گیرد از شکست و پیروزی و... سر رشته اصلی آن به دست خداست. در این پرده یک رشته بیکار نیست       سر رشته بر ما پدیدار نیست. قرآن مجید می فرماید «قُلْ مَنْ یَرْزُقُکُمْ مِنَ السَّماءِ وَ اْلأَرْضِ أَمَّنْ یَمْلِکُ السَّمْعَ وَ اْلأَبْصارَ وَ مَنْ یُخْرِجُ الْحَیَّ مِنَ الْمَیِّتِ وَ یُخْرِجُ الْمَیِّتَ مِنَ الْحَیّ‏ِ وَ مَنْ یُدَبِّرُ اْلأَمْرَ فَسَیَقُولُونَ اللّهُ فَقُلْ أَ فَلا تَتَّقُونَ» [i] «بگو: چه کسی شما را از آسمان و زمین روزی می‏دهد؟ یا چه کسی مالک (و خالق) گوش و چشم هاست؟ و چه کسی زنده را از مرده، و مرده را از زنده بیرون می‏آورد؟ و چه کسی امور (جهان) را تدبیر می‏کند؟« بزودی (در پاسخ) می‏گویند: خدا، بگو: پس چرا تقوا پیشه نمی‏کنید (و از خدا نمی‏ترسید)؟ ! » بنابر این حیات و خلقت و تدبیر عالم همه به دست خداست. لذا در هر کاری باید بر خدا توکل نمود. در دعای صباح امیرمؤمنان (ع) می خوانیم: «إِلَهِی إِنْ لَمْ تَبْتَدِئْنِی الرَّحْمَةُ مِنْکَ بِحُسْنِ التَّوْفِیقِ فَمَنِ السَّالِکُ بِی إِلَیْکَ فِی وَاضِحِ الطَّرِیق‏» [ii] «بار الها اگر از ابتدا رحمت تو در حسن توفیق و انجام پیروزمندانه کاری شامل حال من نگردد، پس بنابراین چه کسی مرا به راه واضح و روشن به سوی تو رهنمون خواهد گشت» البته این موضوع به معنای ترک اسباب و علل نیست، زیرا خدای سبحان جریان امور را بر اساس اسباب و علل قرار داده است در حدیث می خوانیم: « أَبَی اللَّهُ أَنْ یُجْرِیَ الْأَشْیَاءَ إِلَّا بِالْأَسْبَاب‏ » [iii] «خداوند ابا و خود داری می کند که کاری را بدون اسباب و علل خاصش انجام دهد»  در حدیث دیگری از نبی اکرم (ص): چنین نقل شده است که: « الْحَوَائِجُ إِلَی اللَّهِ وَ أَسْبَابُهَا فَاطْلُبُوهَا إِلَی اللَّه بِهِم » [iv] «انجام نیازها به دو چیز وابسته است. یکی به مشیت پروردگار و دیگری به اسباب و علل آن، بنابراین از خدای سبحان توسط آن اسباب و وسایل آن حوائج را مسألت کنید» بدین ترتیب لازم است انسان در هر کاری همه مقدمات و اسباب و شرایط آن را از قبیل مطالعه، مشورت، آینده نگری در نتایج آن عمل و فراهم کردن ابزار فراهم نماید ولی هرگز از این حقیقت غافل نشود که: «لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیم‏» [v] «هیچ حول و قوه ای جز توسط خدای عالی و با عظمت وجود نخواهد داشت» حضرت علی (ع) در جنگ جمل علم را به دست فرزندشان محمد حنفیه دادند، آن گاه اصول و ضوابطی را که یک علمدار و مرد جنگی باید در عرصه پیکار رعایت نماید گوشزد فرمودند: « تَزُولُ الْجِبَالُ وَ لَا تَزُلْ عَضَّ عَلَی نَاجِذِکَ أَعِرِ اللَّهَ جُمْجُمَتَکَ تِدْ فِی الْأَرْضِ قَدَمَکَ ارْمِ بِبَصَرِکَ أَقْصَی الْقَوْمِ وَ غُضَّ بَصَرَکَ وَ اعْلَمْ أَنَّ النَّصْرَ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ سُبْحَانَه‏ » «اگر کوه ها متزلزل شوند تو تکان خور، دندان هایت را به هم بفشار، جمجمه خویش را به خدا عاریت ده، قدم هایت را بر زمین میخکوب کن، (همیشه نگاهت به پایان لشکر دشمن باشد که تا آن جا پیشروی کنی) کاملا مراقب آنها باش و از آن چه باعث ترس می شود چشم بپوش و بدان نصرت و پیروزی از جانب خدای سبحان است» [vi] در نهایت بعد از همه توصیه ها می فرماید: در عین حال بدان که نصرت و پیروزی از ناحیه خدای سبحان است 1- معراج السعاده ملا احمد نراقی، ص 784-789 2- احیاء العلوم غزالی، ج 4، ص 276 3- جامع السعادات، ج 3، ص 227   .

پایگاه اطلاع رسانی حوزه

مرجع:

ایجاد شده در 1401/04/17

لینک کوتاه