با سلام و تحیت و قدردانی از مکاتبه شما با این مرکز روند منطقی در پاسخ به سوال شما این است که ابتدا معنا و مفهوم هر یک از دو واژه کاپیتولاسیون و استرداد مجرمین را روشن ساخته و سپس تفاوت های میان آن دو را بررسی کنیم. در همین راستا در چند گام به بررسی پرسش شما و ارائه ی پاسخ می پردازیم:

با سلام و تحیت و قدردانی از مکاتبه شما با این مرکز روند منطقی در پاسخ به سوال شما این است که ابتدا معنا و مفهوم هر یک از دو واژه کاپیتولاسیون و استرداد مجرمین را روشن ساخته و سپس تفاوت های میان آن دو را بررسی کنیم. در همین راستا در چند گام به بررسی پرسش شما و ارائه ی پاسخ می پردازیم: گام نخست: در این گام به بررسی معنای استرداد مجرمین می پردازیم. استرداد در لغت به معنای باز پس گرفتن، در خواست بازگردانیدن، بازدهی و پس فرستادن آمده است . در اصطلاح حقوقی، استرداد به مجموعه اقداماتی گفته می‌شود که برای برگردانیدن بزهکار از کشور محل سکونت به کشور محل وقوع جرم صورت می‌گیرد. استرداد مجرمین عبارت است از پس گرفتن متهم یا محکوم علیه که پس از ارتکاب جرم و یا قبل از اجرای حکم محکومیت از قلمرو سرزمین محل وقوع جرم خارج شده است. استرداد موجب می‌شود که اجرای مجازات تبهکار حتمی شود، بدون قاعده و آئین استرداد یک خلاء در اِعمال مجازات پیدا می‌شود؛ زیرا بعضی از کشورها از جرائمی که در خاک کشور دیگر ارتکاب می‌شود خود را بی‌قید نشان می‌دهند و در نتیجه خارجیان گناهکار در اثر مسکن گزیدن در این قبیل کشورها از تنبیه و مجازات ایمن می‌گردند. از طرف دیگر استرداد مجرمین موجب می‌شود که مجرم فراری در دادگاه کشوری که در آنجا جرم واقع شده و پیش از هر مرجع دیگر واجد صلاحیت است در معرض قضاوت درآید در صورتیکه اگر مقرر شود در کشوری که مسکن گزیده محاکمه شود دادگاههای آنجا بواسطه دوری از محل وقوع جرم قادر نخواهند شد حقیقت واقعه و هویت مرتکب را کشف کنند.علاوه بر فواید فوق نفع کشور تقاضا کننده اقتضا می‌کند به مقصری که دستگاه عدالت آن کشور را مورد سخریه قرار داده، دسترسی پیدا کند. همچنین نفع کشور پناهگاه در این است که از شر شخصی که ممکن است در خاک آن نیز مرتکب جرم شود رهایی یابد. این مساله در قوانین ما نیز منعکس شده و مبنای عقد معاهدات بین ایران و سایر کشورها در زمینه استرداد مجرمین نیز بر مبنای همین قوانین می باشد. برای روشن تر شدن مطلب قانون استرداد کشورمان را مرور می کنیم: بر طبق ماده سه این قانون که به عنوان ‌قانون راجع به استرداد مجرمین مطرح شده است دولت ایران می‌تواند بر اساس معاهدات موجود و بنا بر درخواست دول خارجه، افراد غیر ایرانی را که در قلمرو دولت ایران اقامت دارند در صورت وجود شرایط زیر به‌دولت تقاضاکننده تسلیم نماید: 1 - جرم ارتکابی در قلمرو دولت تقاضاکننده به وسیله اتباع آن دولت و یا اتباع دولت دیگر واقع شده باشد. 2 - جرم ارتکابی در خارج از قلمرو دولت تقاضاکننده به وسیله اتباع آن دولت واقع شده باشد. 3 - جرم ارتکابی در خارج از قلمرو دولت تقاضاکننده به وسیله شخصی غیر از اتباع آن دولت واقع شده باشد. مشروط بر این که جرم ارتکابی‌مضر به مصالح عمومی کشور تقاضاکننده باشد. ماده 8 این قانون تصریح دارد به اینکه در موارد زیر استرداد مورد قبول واقع نخواهد شد: 1 - هر گاه شخص مورد تقاضا ایرانی باشد. 2 - هر گاه جرم ارتکابی از جرائم سیاسی باشد و یا اوضاع و احوال قضیه معلوم شود که استرداد به منظورهای سیاسی به عمل آمده باشد. در مورد اختلافات و جنگهای داخلی استرداد مورد قبول نخواهد شد مگر آن که در این صورت استرداد پس از خاتمه جنگهای داخلی قابل قبول خواهد‌بود.سوء قصد به حیات افراد در هیچ مورد جرم سیاسی محسوب نخواهد بود. 3 - هر گاه جرم ارتکابی در داخل قلمرو دولت ایران ارتکاب یافته و یا اگر در خارج از آن واقع شده مرتکب در ایران مورد تعقیب واقع و یا محکوم‌گردیده باشد. 4 - هر گاه جرم ارتکابی از جرائم نظامی باشد. 5 - هر گاه طبق قانون دولت ایران یا قانون دولت تقاضاکننده تعقیب یا مجازات مشمول مرور زمان شده و یا به جهتی از جهات قانونی شخص‌مورد تقاضا طبق قانون دولت تقاضاکننده قابل تعقیب یا مجازات نباشد. گام دوم: همانگونه که گفته شد در این گام به صورت اجمالی مفهوم و معنای کاپیتولاسیون را بررسی می نماییم. واژه کاپیتولاسیون (Capitulation) از ریشه (capitulate) گرفته شده که به معناى «شرط‌ گذاشتن»‌ برای‌ سازش‌ و تسلیم، واگذاری‌ یک‌ منطقة‌ جنگی‌ یا تسلیم‌ بخشی‌ از نیروی‌ نظامی‌ به‌ دشمن‌ می‌باشد. و برقراردادهایی اطلاق می‌‌شود که به موجب آن اتباع یک دولت در قلمرو دولت دیگر مشمول قوانین کشور خود می‌شوند و آن قوانین توسط کنسول آن دولت در محل اجرا می‌شود. در واقع می‌توان کاپیتولاسیون را معاهده‌ای دانست که به موجب آن بیگانگان حق هرگونه اقدامی در کشور دیگر را برای خود تحصیل می‌کنند و از حقوق و مزایای اختصاصی در زمینه‌های قضایی بهره‌مند می‌‌شوند. به همین جهت در زبان فارسی از کاپیتولاسیون به نام‌های «امتیاز قضائی» یا «حق قضاوت کنسولی» نیز یاد شده است.( فرهنگ سیاسی، داریوش آشوری، ج3، ص 134.) گام سوم: به نظر می رسد بعد از بیان این توضیحات پیرامون معنا و مفهوم هر یک از دو اصطلاح استرداد مجرمین و کاپیتولاسیون ، پاسخ سوال تا حدود بسیار زیادی روشن شده باشد. اصل و اساس قانون کاپیتولاسیون – همان گونه که گذشت - عبارت است از اینکه؛ اگر اتباع یک دولت در قلمرو دولت دیگر مرتکب جرمی شوند ، دولتی که جرم در خاک آن رخ داده است حق رسیدگی قضایی نداشته و باید مجرم را تسلیم دولت متبوع خود کند تا جرم وی در آنجا مورد بررسی قرار گیرد. در حالی که قانون استرداد مجرمین ناظر بر موضوع دیگری است . قانون استرداد مجرمین ناظر بر این مساله است که اگر شخصی پس از انجام جرمی در یک کشور از آن کشور خارج شده و در کشور دیگری اقامت کند، بر طبق این قانون و بر اساس معاهده ی بین دو کشور ، دولت کشوری که جرم در آن ارتکاب یافته است می تواند از دولت کشوری که متهم یا مجرم در آن به سر می برد تقاضای استرداد و برگرداندن وی را می نماید. گذشته از این – همانگونه که بیان شد – بنا بر قانون مصوب مربوط به استرداد مجرمین، اگر جرم ارتکابی در داخل قلمرو دولت ایران ارتکاب یافته باشد، دولت ایران از تحویل وی اجتناب کرده و او را مطابق با قوانین جزایی و کیفری خود محاکمه و مجازات خواهد کرد، هر چند مجرم تبعه ی کشور مورد معاهده باشد. و این نکته دقیقا در برابر کاپیتولاسیون و نقض کننده ی آن است. قانون کاپیتولاسیون بیان می دارد که اتباع یک دولت در قلمرو دولت دیگر مشمول قوانین کشور خود می‌شوند و دولت کشور محل اقامت حق رسیدگی قضایی به جرائم صورت گرفته توسط تبعه ی کشور دیگر را نداشته و اگر این تبعه در کشور محل اقامت مرتکب جرمی شود ، باید در کشور متبوع خود مجازات شود. درحالی که می بینیم بند 3 ماده 8 قانون استرداد مجرمین به صراحت چنین مواردی را خارج از قانون استرداد دانسته و مواردی را که جرم ارتکابی در داخل قلمرو دولت ایران ارتکاب یافته باشد ، را غیر قابل استرداد می داند و این دقیقا نقطه مقابل کاپیتولاسیون می باشد. گام چهارم: همانگونه که مشاهده کردید معاهدات استرداد مجرمین تفاوت ماهوی و بنیادین با قانون کاپیتولاسیون داشته و بند هایی از قانون مربوط به استرداد مجرمین دقیقا در نقطه مقابل کاپیتولاسیون می باشد. مخالفت امام خمینی ( رضوان الله تعالی علیه) و روحانیت متعهد با قانون کاپیتولاسیون در زمان رژیم طاغوت یکی از برجسته ترین و چشم گیر ترین تابلو های استعمار ستیزی ملت ایران می باشد که تا ابد به عنوان یکی از افتخارات ملت مسلمان ایران در صفحات تاریخ ایران خواهد درخشید. مجددا از مکاتبه ی شما با این مرکز قدردانی می کنیم. منتظر سوالات بعدی شما هستیم. برای کسب اطلاعات بیشتر پیرامون قانون استرداد مجرمین می توانید به منابع ذیل مراجعه نمایید: - متن کامل قانون استرداد مجرمین ایران ، قابل دسترسی در پایگاه اطلاع رسانی مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی به آدرس صفحه http://rc.majlis.ir/fa/law/show/95205 -مقاله استرداد مجرمین و نحوة اجرای آن، حبیب الله شیرخانلو، قابل دسترسی در سایت قوانین به آدرس اینترنتی http://www.ghavanin.ir/PaperDetail.asp?id=114 همچنین برای کسب اطلاعات کامل تر پیرامون قانون ننگین کاپیتولاسیون و مبارزات ملت ایران به رهبری امام خمینی (رحمه الله علیه) علیه این قانون به منبع زیر مراجعه نمایید: مقاله «کاپیتولاسیون، سند بردگی»، علیرضا محمدی، سایت پرسمان به ادرس www.porseman.org/showarticle.aspx?id=356 .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه