چرا امام صادق علیه السلام اصل و ریشه اسلام را نماز می داند، در صورتی که از فروع دین است و چرا یک مسلمان با نماز شناخته می شود؟

تقسیم احکام و مقررات و اعتقادات به اصول و فروع بر اساس تقسیم بندی دانشمندان علوم دینی انجام گرفته است که ناظر به دسته بندی معارف الهی است. دین اسلام از سه بخش معارف تشکیل شده است که عبارتند از اعتقادات ، احکام و اخلاق.مهمترین اعتقادات (توحید، نبوت، معاد) به لحاظ اهمیت زیر بنایی ان برای دیگر عقاید و احکام به عنوان اصول دین شناخته می شوند یعنی اموری که هر مسلمان قبل از هرچیز باید به آنها اعتقاد داشته باشد. شخص بدون اعتقاد به توحید و نبوت و معاد هر چقدر هم که نماز بخواند هیچ فایده ای ندارد. به عبارت دیگر احکام(مانند نماز) و اخلاق دستورات عمدتا عملی و رفتاری است که مبتنی بر اعتقاد و ایمان به یک سری معارف زیربنایی تر است.بعد از اینکه اصول زیربنایی اعتقادی دین فراهم شد در بین دستورات دینی ستون و پایه نگهدارنده دین, نماز است که دارای مصالح و حکمت های فراوانی می باشد.در مورد نقش محوری نماز در بین احکام دین لازم است چند نکته را خاطر نشان کنیم:کمال نهایى انسان در قرب به خداوند است که از طریق عبادت و پیروى از پروردگار حاصل می شود. واولین لازمه عبادت شناخت معبود و بازشناسى این نکته است که چگونه عبادتى شایسته مقام وى مى باشد و چون خداوند بهتر از هرکس حقیقت خویش و چگونگى عبادت شایسته را مى شناسد پس همو بهتر مى تواند ما را بر این امر هدایت فرماید. از همین رو ما را به بهترین نوع عبادات رهنمون گردیده است و بنا بر این نماز عبادت بر گزیده خداوند و دربردارنده بهترین راه و طریق هدایت و سعادت انسان است . نماز ویژگی هایی دارد که موجب شده ستون دین و عمود خیمه آن گردد که بعضى از آنها عبارت است از: 1-یاد و ذکر خدا؛ زیرا انسان موجود فراموش کارى است. بنابر این هر چند ساعت یک بار، با خواندن نماز خداى سبحان را یا د کرده و متذکر وجود لایتناهاى او مى شود. انسان در زندگى این جهان با توجه به «عوامل غافل کننده» به تذکر و یادآورى نیاز دارد. باید وسیله اى او را در فاصله هاى مختلف زمانى به مبدأ هستى توجه دهد، هدف آفرینش را به یادش آورد و از غرق شدن در گرداب غفلت و بى خبرى بازش دارد. این وظیفه مهم به عهده نماز است [1]؛ به عبارت دیگر، انسان موجودى دو بعدى است و خداوند هستى بخش او را مرکب از جسم و روح آفریده است. همان گونه که وى از ابتداى خلقت جسم و ماده خویش تا پایان زندگانى در این دنیا به افاضه از ناحیه خالق خویش نیاز دارد و بدون آن لحظه اى باقی نخواهد بود، در زندگانى روحانى نیز از هنگامى که درک و شعورش کامل شد تا پایان زندگانى به فیض بخشى از سوى مبدأ پیدایش خویش نیازمند است تا قلبش نمیرد و به زندگانى روحانى اش ادامه دهد؛ و این مقصود جز از راه ارتباط با آفریدگار متعال حاصل نخواهد شد؛ و چنان که خود فرمود و در آیات بسیارى از قرآن بر آن تأکید ورزید: بهترین راه ارتباط با او نماز است. از این رو، در نخستین دستورها به موسى(ع) آمده است:«نماز را برپادار تا به یاد من باشى»[2] این که در این آیه «ذکر» و یاد خدا را مخصوص نماز کرده بدان سبب است که نماز برترین عملى است که فروتنى و بندگى در آن نمودار مى شود؛ و به عبارتى در نماز «یاد خداوند» تجسم پیدا مى کند[3]. 2- وقتى انسان متذکر خدا بود و خدا را مراقب خویش دید، قهراً از انجام گناه و منکرات شرم و حیا مى کند. بنابر این یکى از اهداف نماز جلوگیرى از فحشا و منکرات است: «ان الصلوة تنهى عن الفحشاء و المنکر».3- هدف دیگر نماز عبودیت و خشوع و خضوع در پیشگاه مقام ربوبیت است. به طور مؤدب ایستادن، رکوع کردن، جبین به خاک ساییدن، سجده و نشستن دو زانو و... همه نشانه هاى خضوع است. و این حقى است از خداى سبحان که هر انسانى موظف به اداى آن است. توجه داشته باشید که همین خشوع و خضوع، به تدریج در روح و جان ما اثر گذاشته و انسان را در برابر سایر افراد متواضع مى کند. امام على(ع) مى فرماید: «ومن تعفیر عتاق الوجوه بالتراب تواضعا ؛ خداى سبحان نماز را مقرر داشت تا پیشانى از روى تواضع به خاک مالیده شود» ، (نهج البلاغه). حضرت فاطمه(س) نیز مى فرماید: «جعل اللّه الصلاة تنزیها لکم من الکبر؛خداوند نماز را مقرّر داشت تا دامن انسان را از کبر و منیّت پاک گرداند».4- راز دیگرى که در نماز نهفته است تشکیل جماعت هاست. ویل دورانت مى نویسد: بر هیچ انسان منصفى پوشیده نیست که شرکت مسلمان ها در نمازهاى جماعت روزانه چه اثر خوبى در وحدت و تشکّل آنها دارد. با کمى دقت مى توان دریافت که در سایه همین جماعت ها و جمعه هاست که انسجام و اتحادى در اقشار مختلف ایجاد مى شود و در سایه آن برکات و ارزش هایى وجود دارد. از کارهاى عمرانى یک منطقه گرفته تا راه حل سایر مشکلات افراد و جامعه. آنچه ذکر شد بیانگر این حقیقت است که به هر حال یکى از اهداف نماز، پاک و منزه ساختن روح انسان از کبر و منیت است؛ همچنان که نماز بازدارنده انسان از لغزش ها و گناهان است. نماز در ساحت روح انسان، همان نقشى را ایفا مى کند که نرمش و ورزش در ساحت جسم انسان ایفا مى نماید. اگر کسى ورزش رابراى مدت طولانى ترک کند، کم کم بدنش دچار یک نوع سستى و کسالت مى شود و چه بسا سلامت خود را از دست بدهد. بنابر این انسان باید روزانه یا لااقل هفته اى چند ساعت، به راهپیمایى و ورزش بپرازد تا به تدریج جسم را سلامت و شاداب سازد. روح انسان نیز چنین نیازى دارد، باید هر روز این نیایش و سرود مذهبى و اسلامى تکرار گردد تا به تدریج سلامت و شادابى روح انسان در سایه یاد حق احراز گردد.5-علاوه بر همه اینها نماز معجونی عجیب و عبادتی جامع و کامل و سرشار از رمز و راز است . هر جزئی ازنماز و هر حرکت و سکون و ذکرآن حاوی نکات و اسرا و ظرایفی است که ابعاد کامل آن به درستی برای ما روشن نشده و بزرگان اهل کمال و معنا به گوشه هایی از آن اشاره کرده اند . حضرت امام خمینی (ره ) در کتاب آداب الصلاه می فرماید : بدان که اهل معرفت قیام را اشاره به توحید افعال دانند; چنانچه رکوع را به توحید صفات , و سجود را به توحید ذات اشاره دانند. اما بیان آن که قیام اشاره به توحید فعلی است آن است که در خود قیام وضعا, و قرائت لفظا اشارت به آن مقام است : اما این که قیام وضعا اشارت به آن است این است که در آن اشارت به قیام عبد به حق و مقام قیومیت حق است که آن تجلی به فیض مقدس و تجلی فعلی است و در این تجلی مقام فاعلیت حق ظاهر شود و همه موجودات مستهلک در تجلی فعلی و مضمحل در تحت کبریای ظهوری شود. و ادب عرفانی سالک در این مقام آن است که این لطیفه الهیه را به یاد قلب آورد و ترک تعینات نفسیه را هر چه بتواند بکند و حقیقت فیض مقدس را به قلب تذکر دهد و نسبت قیومیت حق و تقوم خلق به حق را به باطن قلب برساند. و چون این حقیقت در قلب سالک متمکن شد, قرائت او به لسان حق واقع شود و ذاکر و مذکور خود حق گردد و بعضی از اسرار قدر بر قلب عارف کشف گردد »و انت کما اثنیت علی نفسک ; تو همچنانی که خود را ستوده ای « و »و اعوذ بک منک ; از تو به تو پناه می برم « به بعض مراتب برای او مکشوف شود, (خمینی , روح الله , آداب الصلوه (آداب نماز); موئسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س ), چ سوم , 1372, صص 146 و 147. 6- در چندین آیه قرآن، مهم ترین مسأله پس از شناخت خداوند و ایمان به او برپا داشتن نماز شمرده شده است [4]. امام صادق(ع) نیز مى فرماید: پس از شناخت خداوند هیچ عملى نیست که با نماز برابرى کند[5].برخى از احادیث بر این نکته تأکید ورزیده اند که نماز اساس و پایه اصلى دین و ایمان است؛ پایه اى مرکزى که در وسط خیمه قرار مى گیرد و اگر برداشته شود، خیمه فرو مى ریزد. برخى از اعمال چون امر به معروف و نهى از منکر و جهاد در راه خدا آثار بسیار دارند و بر آن ها تأکید فراوان شده است؛ اما اگر نیک بنگریم در مى یابیم همه آن ها بسان طناب ها یا چوبک هاى اطراف خیمه اند. البته براى برپا ماندن خیمه به همه این طناب ها و چوبک ها نیاز است؛ اما آنچه انگیزه کارهاى نیک را تقویت مى کند و کارهاى امر به معروف و جهاد و... جهت مى دهد یاد خدا است که بهترین قالب آن نماز است.قرآن کریم در دو سوره مؤمنون(آیات 1 تا 11) و معارج(آیات 22 تا 34) به ترتیب شش و هشت ویژگى انسان هاى شایسته را برشمرده و در آغاز و انجام آن ها نماز را مطرح فرموده است. از نماز شروع و به نماز ختم مى گردد. این آغاز و پایان نشان مى دهد در میان تمام این اوصاف توجه به نماز برترین و مهمترین آن ها است؛ چرا که نماز مهم ترین رابطه مخلوق با خالق و برترین مکتب تربیت است [6] .پی نوشت[1] . تفسیر نمونه، ناصر مکارم شیرازى، ج 13، ص 174.[2] .طه: 14[3] . المیزان فى تفسیرالقرآن، علامه طباطبایى، ج 16، ص 140.[4] . . بقره:3؛ نساء:162؛ توبه:18[5] . بحارالانوار، مجلسى، ج 82، ص 225[6] . تفسیر نمونه، ج 25، ص 30 و ج 14، ص 201درباره نماز، و اسرار و اهمیت آن ر.ک:1- اسرار الصلوة میرزا جواد آقا ملکى تبریزى2- آداب الصلوة امام خمینى3- راز نماز محسن قرائتى4- 1001 نکته درباره نماز حسین دیلمى5- 114 نکته درباره نماز محسن قرائتى6- وصال دوست رحیم کارگر7- آشنایى با نماز محمدتقى صرفى8- از ژرفاى نماز خامنه اى9- اسرار نماز على اکبر مهدى پور10- اسرار و شگفتیهاى نماز ایوب نظرى11- تفسیر نماز محسن قرائتى12- چهل حدیث پیرامون نماز صالح کلیاتى13- چهل حدیث در اهل نماز نورى اشتهاردى14- حلقه هاى وصل دکتر على اکبر افتخارى15- راز نماز براى نوجوانان محسن قرائتى16- روشهاى پرورش احساس مذهبى نماز در کودکان و نوجوانان دکتر غلامعلى افروز17- سجده دل یا قلب نمازگزار افشان صالحى18- سخنى درباره نماز سیدهاشم رسولى محلاتى19- مى خواهم نماز بخوانم سپیده خلیلى20- نماز از دیدگاه دانشمندان رحیم کارگر21- همراه با نماز محسن قرائتى22- آرامش در پرتو نیایش رحیم کارگرپرتوى از اسرار نماز، محسن قرائتی.http://www.hawzah.net/Per/K/Parto/Index.htm .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه