ملاک های تمایز بین روان شناسی اسلامی و غربی چیست؟

مقدمه: قبل از این که به بررسی ملاک های تمایز روان شناسی اسلامی و روان شناسی غربی بپردازیم، مناسب است تعریفی از روان شناسی اسلامی ارائه دهیم. روان شناسی اسلامی: روان شناسی اسلامی، علمی است که در آن با تکیه بر روش تجربی و منابع اسلامی، امور روانی (اعم از ذهنی، عاطفی، انگیزش و ...) و رفتار انسان بررسی می شود.در روان شناسی اسلامی این طور نیست که به یک باره روش و متد متداول در روان شناسی ترک شود و به هیچ عنوان از روش تجربی در روان شناسی اسلامی استفاده نشود بلکه در روان شناسی اسلامی علاوه بر روشی که در روان شناسی غربی متداول است از منابع اسلامی نیز استفاده می شود. اکنون که تا اندازه ای با مفهوم روان شناسی اسلامی آشنا شدیم به ذکر برخی از تفاوت های بین روان شناسی اسلامی و غربی می پردازیم. 1ـ همان گونه که در مقدمه ذکر شد، روان شناسی اسلامی از لحاظ روش و متد نسبت به روان شناسی غربی گسترده تر است به بیان دیگر در روان شناسی غربی فقط از روش تجربی استفاده می شود ولی در روان شناسی اسلامی علاوه بر این روش از منابع اسلامی نیز استفاده می شود. 2ـ در روان شناسی اسلامی با تکیه بر منابع دینی می توان نتایج به دست آمده از روش های تجربی را محک زد که در این صورت یافته های تجربی دو حالت پیدا می کند. الف) یافته های تجربی با مفاهیم به دست آمده از آیات و روایات هماهنگ است که در این حالت اطمینان بیشتری نسبت به یافته های علمی پیدا می کنیم و این یافته ها نزد ما اعتبار و ارزش بیشتری پیدا می کند. ب) نتایج آزمایشات غربی با آیات و روایات هماهنگ نباشد که در این صورت اختلاف بین آموزه های دینی و نتایج روش تجربی منجر به تحقیقات عمیق تر و گسترده تری در زمینه موضوع مورد تحقیق می شود تا صحت و سقم نتایج آزمایش های تجربی روشن شود. از مطلب بالا روشن شد که در روان شناسی اسلامی، محقق با کمک گرفتن از منابع دینی می تواند آموزه های روان شناسی را محک بزند و از صحت نتایج به دست آمده اطمینان حاصل کند و حال آن که روان شناسی غربی از چنین ابزار و وسیله سنجش محروم است. 3ـ در روان شناسی اسلامی محقق با مراجعه به متون دینی ممکن است به مفاهیم و آموزه های جدیدی بر خورد کند که تا به حال در روان شناسی کلاسیک به آن پرداخته نشده است و این مسئله می تواند افق های جدیدی را برای تحقیق در زمینه های روان شناسی پیش روی محقق ترسیم کند، بدیهی است که چنین فاکتوری در روان شناسی غربی وجود ندارد. 4ـ همان گونه که اشاره شد در روان شناسی اسلامی پژوهشگر علاوه بر استفاده کردن از روش تجربی از وحی و منابع دینی استمداد می گیرد. همین امر به مباحث و نتایج تحقیقات در روان شناسی اسلامی غنا می بخشد و موجب می شود که انسان با اطمینان بیشتری بر نتایج به دست آمده از روان شناسی اسلامی تکیه کند. بدون شک با توجه به دیواری که بین روان شناسی غربی و دین کشیده شده است، روان شناسی غربی از چنین نقطه قوتی برخوردار نیست. 5ـ بینش دانشمندان غربی متکی بر تفکر مادی گرایانه است و تمام مسایل را از جمله ویژگی های روانی انسان را در همین چارچوب بررسی می کنند، همین امر باعث می شود که روان شناسان غربی از دریچه ای تنگ به انسان بنگرند و فقط به بررسی فرایندهای روانی ـ مادی انسان بسنده کنند و از سایر ابعاد وجودی انسان که چه بسا دارای اهمیت بیشتری در شکل گیری رفتار و فرایند های روانی انسان است غافل شوند. با توجه به این که انسان موجود پیچیده ای است و ابعاد گوناگون انسان با یکدیگر تعامل دارد، بررسی بعد مادی انسان به تنهایی نمی تواند برای شناخت فرایند های روانی انسان کافی باشد. بنابر این می توان گفت نتایج روان شناسی غربی به دلیل این که فقط به بررسی فرایندهای مادی ـ روانی انسان می پردازد ناقص است و نمی تواند تمام فعالیت های روانی انسان را به طور کامل و جامع بررسی کند و حال آن که روان شناسی اسلامی با توجه به تعالیم نورانی اسلام در مورد ابعاد گوناگون انسان، سعی در بررسی تمام ابعاد انسانی و تحلیل چگونگی تعامل این ابعاد با یکدیگر دارد تا بتواند به شناخت کامل و روشنی در فرایندهای روانی انسان دست یابد. 6ـ همان گونه که در بالا اشاره شد، روان شناسی غربی فقط به بررسی بعد مادی انسان می پردازد ولی طبق دیدگاه اسلام، انسان صرفاً موجودیت مادی ندارد و گستره وجودی او مختص به ماده نیست، بنابر این در روان شناسی اسلامی علاوه بر بعد مادی انسان ابعاد دیگر انسان نیز بررسی می شود. به عبارت روشن تر موضوع روان شناسی اسلامی بسیار وسیع تر و عمیق تر از موضوع و روان شناسی غربی می باشد. 7ـ مکاتب روان شناسی تحت تاثیر فلسفه های رائج زمان نگاهی ثابت به انسان و فرایند های روانی آن نداشته اند اما در روان شناسی اسلامی مباحث ثابت و روشن است. ناگفته پیداست که تفاوت های روان شناسی اسلامی با روان شناسی غربی بیشتر از آن چه که در این پاسخ به آن اشاره شد مي باشد ولی ما به دلیل طولانی نشدن کلام از ذکر سایر تفاوت ها خودداری می کنیم. .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه