اجل مسمی واجل معلق چیست ؟

1ـ اجل بر دو گونه است: اجل حتمی ؛ که قابل تغییر نیست. و اجل معلّق که وابسطه به عوامل می باشد.خداوند متعال می فرماید:« وَ لَوْ یُؤاخِذُ اللَّهُ النَّاسَ بِظُلْمِهِمْ ما تَرَکَ عَلَیْها مِنْ دَابَّةٍ وَ لکِنْ یُؤَخِّرُهُمْ إِلى أَجَلٍ مُسَمًّى فَإِذا جاءَ أَجَلُهُمْ لا یَسْتَأْخِرُونَ ساعَةً وَ لا یَسْتَقْدِمُونَ . ـــــ و اگر خداوند مردم را بخاطر ظلمشان مجازات مى کرد، جنبنده اى را بر پشت زمین باقى نمى گذارد؛ ولى آنها را تا زمان معیّنى به تأخیر مى اندازد. و هنگامى که اجلشان فرا رسد، نه ساعتى تأخیر مى کنند، و نه ساعتى پیشى مى گیرند» طبق این آیه شریفه و آیات دیگری که به همین مضمون هستند ، اجل حتمی نه یک ثانیه پیش می افتد و نه یک ثانیه تاخیر می کند. بنا بر این ، زمانی که اجل کسی به تأخیر می افتد یقیناً اجل معلّق است که تابع مقتضیّات و به خصوص اعمال خود شخص است. یعنی خداوند متعال فارغ از مقتضیّات ، برای هر کسی عمری خاصّ معیّن نموده است ، که وقتی آن لحظه رسید به صورت طبیعی و بدون هیچ علّت خارجی ، تعلّق روح از بدن بریده می شود. این اتّفاق زمانی رخ می دهد که به اصطلاح فلاسفه ، حرکت جوهری شخص به آخر رسیده باشد و تمام قوای وجودی او به فعلیّت رسیده باشند. امّا ممکن است قبل از رسیدن آن لحظه ، عواملی خارجی رابطه روح و جسم را از بین ببرند که در این صورت گفته می شود شخص با اجل معلّق مرده است. برای مثال برخی گناهان از عواملی هستند که موجب مرگ زود رس می شوند ؛ در مقابل، صله رحم یا دعا کردن باعث می شود که اثر عوامل تسریع کننده مرگ از بین برود. لذا وقتی گفته می شود مرگ کسی به تأخیر افتاد به این معناست که عامل مرگ زود رس شخص موجود بود لذا آن شخص باید از دنیا می رفت ولی عاملی دیگر آن را خنثی نموده مرگ او را به تأخیر انداخت. رسول الله (ص) فرمودند:«الصَّدَقَةُ تَدْفَعُ الْبَلِیَّةَ وَ صِلَةُ الرَّحِمِ تَزِیدُ فِی الْعُمُرِ. ــــ صدقه دفع بلا می کند و صله رحم عمر را زیاد می کند.»( بحارالأنوار ، ج 74 ،ص 63 ) امام صادق(ع) فرمودند: پدرم مدام می فرمود:« نَعُوذُ بِاللَّهِ مِنَ الذُّنُوبِ الَّتِی تُعَجِّلُ الْفَنَاءَ وَ تُقَرِّبُ الْآجَالَ وَ تُخْلِی الدِّیَارَ وَ هِیَ قَطِیعَةُ الرَّحِمِ وَ الْعُقُوقُ وَ تَرْکُ الْبِرِّ . ـــــــــ به خدا پناه می برم از گناهانی گه نابودی را تسریع و اجلها را نزدیک و سرزمینها را خالی می کنند ؛ و آن گناهان ، قطع رحم ، عقوق والدین و ترک نیکی است.» (الکافی ،ج2 ،ص448)نبی اکرم (ص) فرمودند:« صِلَةُ الرَّحِمِ تُوَسِّعُ الْآجَالَ وَ تُنْمِی الْأَمْوَالَ . ــــــــــ صله رحم اجلها را توسعه و اموال را رشد می دهد. » (مستدرک الوسائل،ج15 ،ص250 )از این گونه روایات استفاده می شود که اجل معلّق انسانها تا حدّ زیادی وابسته به اعمال خود آنهاست ؛ لذا می توانند با شناسایی عوامل افزایش و کاهش عمر از طریق روایات اهل بیت(ع) ، زندگی خود را به گونه ای برنامه ریزی کنند که احتمال عمر طولانی را در مورد خود افزایش دهند. البته روشن است که کنترل همه عوامل در دست انسان نیست. لذا با تمام برنامه ریزیها ، باز تضمین صد در صد وجود نخواهد داشت. 2ـ اجل معلّق یا حتمی به اعتبار ماست که از آینده بی خبریم ؛ امّا از منظر الهی یک اجل بیش نیست. این ما هستیم که با صرف نظر از تمام عوامل می گوییم: هر کسی وقتی حرکت جوهری اش تمام شد ، دیگر نمی توان جلوی مرگ او را گرفت. امّا با احتساب عوامل گوناگون و از جمله افعال اختیاری خود شخص ، می گوییم: چه بسا شخص قبل از آنکه اجل حتمی اش فرا رسد (حرکت جوهری اش تمام شود ) در اثر عواملی دیگر قادر به ادامه حرکت جوهری خود نباشد و بمیرد.امّا خدا از پیش می داند که چه عواملی در راه است تا موجب مرگ کسی قبل از اتمام حرکت جوهری اش بشود.کما اینکه می داند چه کسی با اختیار خود چه کاری خواهد کرد و موجب مرگ زود رس خود خواهد شد. این مساله مثل آن است که خداوند متعال می فرماید: « وَ عِنْدَهُ مَفاتِحُ الْغَیْبِ لا یَعْلَمُها إِلاَّ هُو ـــ کلیدهاى غیب، تنها نزد اوست؛ و جز او، کسى آنها را نمى داند»(الأنعام:59) یا می فرماید: « ... عالِمُ الْغَیْبِ وَ الشَّهادَةِ ...»(الأنعام:73) ؛ در حالی که برای خدا ، غیب معنا ندارد. چون او همه چیز را به یک نحو می بیند و چیزی از او غیبت ندارد. لکن از آنجا که ما محصور در زمان و مکان هستیم عالم خلقت برای ما به دو بخش غیب و شهادت تقسیم شده است. در این گونه آیات ، خداوند متعال نیز با ادبیات ما و طبق اعتبارات ما با ما سخن گفته است. در بحث اجل نیز این ماییم که به دو اعتبار دو گونه اجل را شناسایی نموده ایم. امّا برای خدا مشخّص است که هر کسی دقیقاً کی از دنیا خواهد رفت. حتّی آنجا هم که کسی مثلاً صله رحم کرده از مرگی می رهد باز از نگاه ماست که می گوییم: اگر او صله ی رحم نمی کرد فلان حادثه از او برداشته نمی شد و موجب مرگش می شد. امّا خدا از پیش می داند که حادثه ای به روی خواهد آورد ولی او به اختیار خود صله ی رحم خواهد نمود و آن حادثه را برخواهد گرداند. امّا نه تنها ما انسانها که حتّی چه بسا ملائک و انبیاء نیز گاه نمی دانند که اجل فرد فرا نرسیده است. لذا با علمی که نزد خود دارند ، یقین می کنند که فلان فرد در فلان لحظه و در اثر فلان عامل خواهد مرد؛ امّا می بینند که عملاً چنین نشد. در چنین مواردی می گویند بداء حاصل شد. یعنی معلوم می شود که فراتر از اطّلاع این مخلوقات غیب دان، در علم مکنون خدا چیزی دیگری ثبت بوده است. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه