عاق والدين چيست؟ آیا والدین و فرزندان حقوق متقابل دارند؟ چنانچه فرزندان به والدين احترام کنند ولي از سوي آنها بي احترامي ببينند چه حکمي دارد؟

عاق والدين (به خشم آوردن، دل شكستن و آزردن خاطر پدر و مادر) از گناهان كبيره و سبب بدبختي انسان در دنيا و آخرت بوده و به تجربه ثابت شده كه موجب كوتاهي عمر، تلخ و سخت شدن زندگي بر انسان، فقر و پريشاني انسان مي شود. در آيات و روايات از آن مذمت شده و بدترين نوع قطع رحم است. خداوند تبارك و تعالي مي فرمايد:فَلا تَقُلْ لَهُما أُفّ[1] ؛ حتي كلمه افّ (كلمه و سخن ناخوشايند) نبايد به آنان (پدر و مادر) بگوييد.در حديثي امام صادق ـ عليه السلام ـ مي فرمايد:اگر خداوند چيزي را كم تر از افّ گفتن مي دانست، آن را نهي مي فرمود.رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ مي فرمايد:كن باراً و اقصر علي الجنة و ان كنت عاقاً فَاقْصِر علي النار؛[2] (با پدر و مادر) نيكو رفتار باش، تا در بهشت جاي گيري و اگر عاق شوي، در آتش جهنم خواهي بود.و در حديث قدسي وارد شده كه خداوند مي فرمايد:به عزّت و جلال و علّو شأن خودم سوگند، اگر عاق والدين، مثل همه انبيا عمل كند از او نمي پذيرم.[3]امام صادق ـ عليه السلام ـ نيز مي فرمايد:و اذا كان يوم القيمه كُشف غطآء من اغطية الجنة فوجد ريحها من كانت له روح من مسيرة خمسمأة عام الاّ صنفاً واحداً، فقيل له من هم قال العاق لوالديه؛[4] چون روز قيامت شود، پرده اي از پرده هاي بهشت برداشته شود و هر كس داراي روح باشد، بوي بهشت را از پانصد سال راه خواهد شنيد، مگر يك دسته. عرض كردند: آنان چه كساني هستند؟ فرمود: عاق والدين.از رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ نقل شده است كه فرمود:تمام مسلمانان در روز قيامت مرا خواهند ديد، مگر عاق والدين و شراب خوار و كسي كه نام مرا بشنود و بر من صلوات نفرستد.[5] در روايات آمده است كه نفرين پدر در حق فرزند رد نخواهد شد و به تجربه ثابت شده است، و سكرات موت و عذاب قبر كسي كه عاق مادر شده باشد سخت خواهد بود.ضدّ عقوق والدين، احسان و نيكي نمودن به پدر و مادر است ـ چه در حيات باشند و چه فوت كرده باشند ـ كه بهترين سعادت و شريف ترين صفات و نيز موجب تقرب به ذات مقدّس خدا و ثواب و پاداش دنيا و آخرت است؛ هم چنان كه خداوند آن را هم رديف عبادت خود قرار داده است.وَ قَضي رَبُّكَ أَلاّ تَعْبُدُوا إِلاّ إِيّاهُ وَ بِالْوالِدَيْنِ إِحْساناً[6]؛ پروردگار تو فرمان داده است جز او را نپرستيد و به پدر و مادر نيكي كنيد.هم چنين خداوند مي فرمايد:وَ اخْفِضْ لَهُما جَناحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَةِ وَ قُلْ رَبِّ ارْحَمْهُما كَما رَبَّيانِي صَغِيراً[7] ؛ براي ايشان از جهت مهرباني، افتاده و فروتن باش و بگو پروردگارا پدر و مادر مرا رحمت كن، چنان كه مرا در كودكي پرورانيدند.رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ مي فرمايد:برّ الوالدين افضل من الصلوة و الصّوم و الحجّ و العمرة و الجهاد في سبيل الله؛[8] نيكي به پدر و مادر، از نماز و روزه و حجّ و عمره و جهاد در راه خدا برتر است.امام صادق ـ عليه السلام ـ نيز بعد از سؤال از بهترين اعمال مي فرمايد:اي الاعمال افضل؟ قال ـ عليه السلام ـ : الصلوة لوقتها و برّ الوالدين و الجهاد في سبيل الله؛[9] از امام صادق ـ عليه السلام ـ سؤال شد كه چه عملي بهتر است؟ فرمود: نماز اوّل وقت و نيكي به پدر و مادر و جهاد در راه خدا.هم چنين مي فرمايد:جآء رجل الي النبي ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ فقال: يا رسول الله من أبَر؟ قال اُمّك. قال: ثم من؟ قال امّك. قال: ثّم من؟ قال امّك. قال: ثم من؟ قال اباك؛[10] مردي خدمت پيامبر ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ آمد و پرسيد: يا رسول الله به چه كسي احسان كنم؟ فرمود: به مادرت. تا سه بار پرسيد، حضرت فرمود: به مادرت، تا بار چهارم، كه فرمود: به پدرت.چه خوش گفت زالي به فرزند خويش چو ديدش پلنگ افكن و پيل تنگر از عهد خرديت ياد آمدي كه بيچاره بودي در آغوش مننكردي در اين روز بر من جفا كه تو شير، مردي و من پيره زنهمان كودك از مگس رنجه اي كه امروز سالار و سرپنجه اي[11]در روايات نقل شده است كه حتی اگر پدر و مادر به فرزند خود بدي كنند و يا او را بزنند، فرزند بايد با مهرباني و عطوفت با آنها رفتار كند تا اجر و ثواب او بيش تر گردد. اطاعت از پدر و مادر واجب و لازم است و نبايد بدون اجازه آنها كار مباح و حتي مستحبّي انجام داد و اگر فرزند بدون رضايت والدين به مسافرت برود (غير از سفر واجب، مثل حج) بايد نماز را تمام بخواند، چون سفر معصيت است.الف) حقوق فرزندان بر والدين؛از وظايف اصلي پدر و مادر، حفظ و نگهداري فرزند و تربيت صحيح آنها است. اهميت تربيت و اصلاح و رعايت حقوق فرزندان در حدّي مهم است كه اگر والدين به وظايف خود عمل نكنند، آنها نيز از طرف فرزندان خود عاق خواهند شد. رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله ـ در اين باره مي فرمايد: «همانگونه كه فرزند بخاطر عمل نكردن به وظايف خود در برابر پدر و مادر عاق آنها مي شود، اگر والدين هم به وظايف خود عمل نكنند، از طرف اولاد خود عاق خواهند شد.»[12]عاق والدين در برابر فرزندان نيست مگر آنكه والدين به وظايف خود در تربيت فرزندانشان درست عمل نكنند. از نظر اسلام، والدين امانت دار خداوند هستند. والدين وظيفه دارند موجبات خير و صلاح فرزندان را فراهم آورند و با ايجاد محيط صفا و خلوص و شرايط امن، كانون خانواده را گرم نگه دارند. بنابراين عمده ترين وظايف پدر و مادر در برابر فرزند از دوران كودكي تا بزرگسالي عبارتند از:1. قرائت اذان و اقامه در گوش كودك؛ رسول خدا(صلي الله عليه و آله و سلم) فرمود: پس از ولادت فرزند، مستحب است در گوش راست او اذان و در گوش چپش اقامه بگويند كه اين امر باعث حفاظت او از شيطان خواهد بود.»[13]2. پذيرش كودك؛ از مسايل مهم حقوق كودكان، مسأله پذيرش كودك است. كودك در هر وضع و به هر صورتي كه هست، بايد پدر و مادر پذيراي او باشند. دختر يا پسر، زشت يا زيبا، سالم يا ناقص.3. انتخاب نام زيبا براي كودك؛[14] پدر و مادر وظيفه دارند كه اسم نيكو براي فرزند انتخاب نمايند.4. احترام به كودك؛ رسول خدا(صلي الله عليه و آله و سلم) فرمود: «به فرزندانتان احترام و محبت كنيد و با ادب و روش پسنديده با آنها معاشرت نماييد.»[15]5. تغذيه كودكپدر و مادر وظيفه دارند كه فرزند را با غذاي حلال و در ايام كودكي با شير مادر تغذيه نمايند.[16]6. محبت نسبت به كودك؛ كودكان به محبت بسيار نياز دارند؛ لذا رسول خدا(صلي الله عليه و آله و سلم) فرمود: «نسبت به كودكان محبت ورزيده و به آنان ترحُّم كنيد.»[17]7. آموزش و تعليم فرزنداز جمله وظايف والدين، ارايه آموزش هاي اساسي به فرزندان است، آموزشي كه موجب سازندگي و خير و صلاح حال و آينده فرزند باشد. ادب آموزي، تحصيل علم و دانش و تربيت مذهبي از مهم ترين وظايف پدر و مادر محسوب مي شود. براي والدين نسبت به فرزندان شان وظايف ديگري هم هست البتّه به بعضي از اين وظايف به صورت فهرست وار اشاره مي كنيم. مانند: عادت دادن فرزندان به عادات و آداب نيكو، رفتار عادلانه نسبت به فرزندان به صورت عملي و الگويي.8. فراهم نمودن زمينه ازدواج فرزند پس از بلوغ.[18]ب) حقوق والدين بر فرزندان؛پدر و مادر دو وجود ارزشمندي هستند كه در تمام اديان آسماني و حتّي مكاتب غيرالهي مورد احترام و تكريم مي باشند. در قرآن كريم اطاعت و احترام به پدر و مادر در كنار اطاعت پروردگار بيان شده[19] و اين نشان دهنده اين مطلب است كه حق پدر و مادر از بزرگترين حقوق و بعد از اطاعت خداوند، از همه چيز مقدم است. آنچه از آيات و روايات درباره حقوق والدين استفاده مي شودعبارتنداز:1. رعايت اخلاق خوش و برخورد مناسب با والدين در همه حالات و شرايط.2. دعا براي والدين و درخواست رحمت و عنايت از خداي بزرگ براي آنان.3. تواضع و فروتني در برابر آنان به گونه اي كه به تعبير قرآن كريم بال و پر خود را براي آنان بگستراند.[20]4. خودداري از اهانت به آنان حتّي با گفتن كلمه اي چون «اُف»[21] يا خطاب كردن آنان به اسم.5. بايد مراقب بود كه صداي خود را بلندتر از صداي آنان نكرده و در پيشاپيش آنان قدم نزند و در جلسات پيش روي آنان ننشيند. شخصي از رسول خدا(صلي الله عليه و آله و سلم) پرسيد كه حق پدر بر فرزند چيست؟ حضرت فرمود: او را به اسم نخوانده و در راه رفتن پيشاپيش او نرود، و در نشستن پيش روي او ننشيند، و كاري نكند كه مردم به پدرش ناسزا گويند.»[22]6. احترام و كمك رساني به والدين لازم است، هرچند كه آنان مخالف، فاجر و يا كافر باشند.7. و بالاخره خداوند را بخاطر نعمت وجود والدين سپاس گويد و براي سلامتي آنان و بقاي عمرشان در صورت حيات و طلب مغفرت در صورت ممات، دايماً دعا نمايد، تا خود بدينوسيله مشمول رحمت حق گردد.اما بايد توجه داشت در مواردي که والدين به وظايف خود نسبت به فرزندان عمل نکنند، فرزندان باز هم بايد به وظايف خود نسبت به آنها عمل کنند، حتي اگر پدر و مادر فرزند خود را اذيت کنند و او را کتک بزنند، فرزند حق ندارد با آنها با تندي برخورد کند و لازم است در چنين مواقعي با احترام و بزرگوارانه با آنها برخورد نمايد و براي آنها دعا کند و همچنين اطاعت از دستور پيامبر و مادر واجب است مگر در مواردي که خلاف دستور اسلام باشد که در آنجا بايد به دستور اسلام عمل کند.دين اسلام آن قدر به احترام به پدر و مادر تأکيد کرده است که حتي اگر پدر و مادر مسلمان نباشند بايد به آنها احترام و احسان کرد.امام صادق ـ عليه السلام ـ مي فرمايد: هر کس با چشم بغض و کينه به پدر و مادر خود که به وي ستم کرده اند نگاه کند نمازش در پيشگاه الهي مقبول نيست. و نيز روايت شده که حتي اگر تو را زدند به آنها بگو خداوند شما را ببخشد و هم چنين فرموده اند اگر آنها تو را زدند بر سر آنها فرياد نزن.[23]معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:1ـ احمد بهشتي، خانواده در قرآن ، دفتر تبليغات اسلامي ، 1377.2ـ محمد نصر اصفهاني، اخلاق ديني در انديشه شيعي، نهاوندي، 1378.3ـ حميد اسماعيلي، والدين و تربيت نسل جوان، مؤمنين، 1378.4ـ رساله حقوق امام سجاد ـ عليه السلام ـ ، ترجمه محمد جواد مولوي نيا، قم، نشر امام عصر(عج)، ج1383.پی نوشتها:[1] . اسراء / 23.[2] . جامع السعادات، ج 2، ص 202.[3] . جامع السعادات، ج 2، ص 202.[4] . همان.[5] . همان.[6] . اسراء / 23.[7] . اسراء / 24.[8] . جامع السعادات، ج 2، ص 203.[9] . همان، ص 204.[10] . همان، ص 203.[11] . كليات سعدي، ص 87.[12] . شيخ حر عاملي، وسايل الشيعه، ج 15، ص 199.[13] . شيخ حر عاملي، وسائل الشيعه، ج 15، ص 136.[14] . همان، ص 126.[15] . مجلسي، محمدباقر، بحار، ج 23، ص 114.[16] . شيخ حر عاملي، وسايل الشيعه، ج 15، ص 201.[17] . همان.[18] . براي مطالعه بيشتر درباره حقوق فرزندان مراجعه شود به؛ محمدجواد طيبي، حقوق فرزندان در مكتب اهل البيت ـ عليهم السلام ـ ، دفتر تبليغات اسلامي، 1376.[19] . اسراء / 23ـ24.[20] . اسراء / 23.[21] . همان.[22] . كليني، محمد بن يعقوب، اصول كافي، ج 3، ص 158.[23] . نورالثقلين، عروسي حريزي، بيروت، مؤسسه التاريخ العربي، چاپ اول، 1342ق، ج4، ص168.منبع: اندیشه قم .

راسخون

مرجع:

ایجاد شده در سه روز پیش

لینک کوتاه