در ابتدا متذکر شویم که سجده ملایکه بر انسان چون به فرمان الهی بوده و از روی اطاعت خداوند انجام شده, عین توحید است و نشانگر پرستش توحیدی آنها. سجده آنها در حقیقت سجده بر خداوند بوده , چرا که به فرمان او انجام شده است. سجده برای غیر خدا در صورتی شرک است که به انگیزه الهی صورت نگیرد و به قصد اطاعت خداوند و به فرمان او نباشد. و اما در مورد آفرینش انسان و امر به سجده و سرکشی شیطان و عذر او متذکر می شویم که در هفت سوره از سوره هاى قرآن اشاره به آفرینش انسان و چگونگى خلقت او شده است و ذکر این موضوع براى بیان شخصیت انسان و مقام و رتبه او در میان موجودات جهان ، و احیاى حس شکرگزارى در وجود او است .

در ابتدا متذکر شویم که سجده ملایکه بر انسان چون به فرمان الهی بوده و از روی اطاعت خداوند انجام شده, عین توحید است و نشانگر پرستش توحیدی آنها. سجده آنها در حقیقت سجده بر خداوند بوده , چرا که به فرمان او انجام شده است. سجده برای غیر خدا در صورتی شرک است که به انگیزه الهی صورت نگیرد و به قصد اطاعت خداوند و به فرمان او نباشد. و اما در مورد آفرینش انسان و امر به سجده و سرکشی شیطان و عذر او متذکر می شویم که در هفت سوره از سوره هاى قرآن اشاره به آفرینش انسان و چگونگى خلقت او شده است و ذکر این موضوع براى بیان شخصیت انسان و مقام و رتبه او در میان موجودات جهان ، و احیاى حس شکرگزارى در وجود او است . در این سوره ها با تعبیرات مختلف ، آفرینش انسان از خاک و سجود فرشتگان براى او، و سرکشى شیطان و سپس موضع گیریش در برابر نوع انسان آمده است . در نخستین آیه مورد بحث ، خداوند مى گوید: ما شما را آفریدیم ، و سپس صورت بندى کردیم ، بعد از آن به فرشتگان (و از جمله ابلیس که در صف آنها قرار داشت اگر چه جزء آنها نبود) فرمان دادیم ، براى آدم جد نخستین شما سجده کنند (و لقد خلقناکم ثم صورناکم ثم قلنا للملائکة اسجدوا لادم ). همگى این فرمان را به جان و دل پذیرفتند و براى آدم سجده کردند مگر ابلیس که از سجده کنندگان نبود (فسجدوا الا ابلیس لم یکن من الساجدین ). اینکه در آیه فوق ، خلقت قبل از صورت بندى بیان شده ممکن است اشاره به این باشد که نخست ماده اصلى انسان را آفریدیم و بعد، به آن صورت انسانى بخشیدیم . ضمنا همانطور که در ذیل آیه 34 سوره بقره گفته ایم : سجده فرشتگان براى آدم به معنى سجده پرستش نبوده است ، زیرا پرستش مخصوص ‍ خدا است ، بلکه سجده در اینجا به معنى خضوع و تواضع است (یعنى در برابر عظمت آدم خضوع کردند) و یا به معنى سجده براى خداوندى است که چنین مخلوق موزون و با عظمتى آفریده است . و نیز همانگونه در ذیل آن آیه گفته ایم ، ابلیس از فرشتگان نبود، بلکه طبق تصریح آیات قرآن ، از قسم دیگرى از مخلوقات بنام جن بوده است (براى توضیح بیشتر به تفسیر نمونه جلد اول صفحه 126 مراجعه کنید). در آیه بعد مى گوید: خداوند ابلیس را به خاطر سرکشى و طغیانگرى مؤ اخذه کرد، و گفت چه چیز سبب شد که در برابر آدم سجده نکنى و فرمان مرا نادیده بگیرى (قال ما منعک ان لا تسجد اذ امرتک ). او در پاسخ به یک عذر ناموجه متوسل گردید و گفت : من از او بهترم ، به دلیل اینکه مرا از آتش آفریده اى و او را از خاک و گل ! (قال انا خیر منه خلقتنى من نار و خلقته من طین). بنابراین عذر ابلیس نوعی تکبر بود؛ نه این که سجده بر آدم را مغایر توحید و پرستش به حساب آورد. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه