درباره جهاد فرهنگی توضیح دهید؟

یکم . مفهوم جهاد واژه جـهـاد به معناى مشقّت و زحمت و همچنین به کار بستن توان در دفع دشمن است و در اصـطلاح شرعی و فرهنگ اسلامى عبارت است از : «اَلْجـَهـادُ شـَرْعـاً بـَذْلَ النَّفـْسِ وَ مـالِ وَالْوسـْعِ فـِى اِعـْلاءِ کـَلَمـَةِ اِلاسـْلامِ وَ اِقـامـَةِ شـَعـائِرَ الایمانِ ؛ یعنی جـهـاد عـبـارت اسـت از نـثـار جـان و مال و توان در راه اعتلاى اسلام و بر پا داشتن شعارهاى ایمان .» (جواهر کلام ، ج 21، ص 3، دارالکتب الاسلامیه .) رهبر معظم انقلاب نیز در بیان تعریف اصطلاحى جهاد مى فرماید: « هـر چـیـزى کـه هـم تـلاش بـاشد و هم در مقابله با دشمن باشد، جهاد است . بعضى ممکن است یک کارى انجام دهند، زحمت هم بکشند، بگویند ما داریم جهاد مى کنیم ، نه ، جهاد یک شقّش این است که در مقابله با دشمن باشد.» (سخنرانى عبرتهاى عاشورا) بر این اساس بنابراین سه عامل مهم در تبیین مفهوم جهاد از دیدگاه اسلام حائز اهمیت است : 1. اقدامی هـمـراه بـا تـلاش ، کـوشـش و تحمل سختى 2. اقدامى در جهت مقابله با دشمن و دفع هجوم هاى گوناگون او 3. فـى سـبـیـل الله و به قصد و نیت امـتـثال تکلیف الهی و کسب رضاى خدا باشد.دوم . اقسام جهاداز آنـجـا کـه تهاجم دشمن به اسلام و سرزمین اسلامی به شیوه هاى مختلف صورت مى گیرد، روش مقابله با آن نیز متنوع می باشد ؛ گاهی جهاد نظامى و درگیرى و رویارویى در صحنه جنگ با دشمن است ، گاهی جهاد سیاسی و مشارکت در تعیین مسئولین اجرایی و قانونگذار برای ایستادگی در مقابل نفوذ و استیلای سیاسی دشمن است ، گاهی نیز جهاد مالى و تاءمین هزینه مبارزه با دشمن می باشد و در بسیاری مواقع جهاد فرهنگى براى رفع و محو سلطه فرهنگى دشمن یا مقابله با هجوم فرهنگى دشمن از اقسام مهم جهاد می باشد . چنانکه مقام معظم رهبری در تبیین اقسام جهاد می فرماید : « یکی از چیزهای برجسته در فرهنگ اسلامی - که البته مصداق های بارزی هم بیشتر در تاریخ صدر اسلام و کمتر در طول زمان دارد-عبارت است از فرهنگ رزمندگی و جهاد.جهاد هم فقط جهاد در میدان جنگ نیست.هر چیزی که هم تلاش باشد، هم در مقابله‌ی با دشمن،این جهاد است.درست توجه بفرمایید: بعضی ممکن است یک کاری را انجام بدهند، زحمت هم بکشند، بگویند ما داریم جهاد می کنیم.نه.یک شرط جهاد این است که در مقابله‌ی با دشمن باشد.البته یک وقت در میدان جنگ مسلحانه است.این جهاد رزمی است.یک وقت در میدان سیاست است.این جهاد سیاسی است.یک وقت در میدان فرهنگ است.این جهاد فرهنگی است.یک وقت در میدان سازندگی است.این جهاد سازندگی است.و البته میدان های دیگری هم هست. شرط اول این است که تلاش در آن باشد. کوشش باشد. و شرط دوم این که در مقابل دشمن باشد.....چون ما دشمن داریم و چون دشمنان ما از لحاظ نیروی مادی قوی هستند،چون اطراف و جوانب ما را -از همه جهت- دشمن ها گرفته اند و جدا در صدد دشمنی هستند.در دشمنی با ایران اسلامی هم شوخی نمی کنند.چون می خواهند از هر راهی که شد، ضربه بزنند.پس در ایران اسلامی، هر کسی که به نحوی مقابل این دشمن -که از اطراف، تیرهای زهرآگین را به پیکر این انقلاب و این کشور اسلامی نشانه رفته است-تلاشی بکند،جهاد فی سبیل الله کرده است.یکی از این جهاد ها هم جهاد فکری است....» (بخش هایی از سخنرانی آقای خامنه ای در جمع فرماندهان لشکر ۲۷ محمد رسول الله ، ۷۵/۳/۲۰ )سوم. اهمیت و ضرورت جهاد فرهنگیاساس شـخـصـیـت فـرد و جـامعه بر مسائل فرهنگى و اعتقادى مبتنی است است . و جـهـاد فـرهـنـگـى سـعـى و تـلاش بـراى تـبـیـیـن ، تـفـهـیـم و تـرویـج عـقـاید صحیح و ابـطـال عـقـایـد بـاطـل در جـامـعـه می باشد که مـصـلحان با روشنگرى و مجاهدت علمى و فرهنگى زیربناى فرهنگ و اعتقادات جاهلانه و خرافى را از بین بـرده و معارف حیات بخش تـوحـیدی و فرهنگ صحیح اسلامی را را به جامعه می رسانند. باید ابتدا با فرهنگ جاهلى مبارزه کرد و با ارائه فرهنگ ناب الهى و اسلامى ، آن را به قهقرا فرستاد و نیز علیه کسانى که آگاهانه فـرهـنـگ جـاهلى پاى مى فشرند و نمى گذارند آب حیات بخش فرهنگ ناب الهى جهان هاى تشنه و سـراب دیـده را سیراب کند، جنگید و آنان را از میان برداشت البته جهاد فرهنگى یک جهاد مستمر است و ایجاد حفظ و ماندگارى احکام الهى به آن بستگى دارد.بنابراین جهاد فرهنگى مقدّم بر جهاد نظامى بوده و اهمیت زیر بنایی و به سزائی برخوردار می باشد. چنانکه پیامبر اکرم (ص ) در آغاز رسالتش قبل از اینکه به او و پیروانش اجازه دفاع و جهاد نظامى داده شـود، مـاءمـور بـه جهاد فرهنگى مى گردد؛ قرآن به عنوان کتاب جهاد فرهنگى بر قلب مبارک ایشان نازل مى گردد : «وَ جاهَدْهُمْ بِهِ جَهاداً کَبیراً ؛ و به وسیله قرآن با آنان مبارزه کن مبارزه بزرگى .»( سوره فرقان ، آیه 52.) یـعـنـى بـا تـلاوت آیـات قـرآن و بـیـان حـقـایـق قـرآن حـجـت را بـر آنـان تـمام کن و پایه هاى مـتـزلزل اعتقاد پوشالى آنان را ویران نما و بر آن ویرانه ، بنیان اعتقاد توحیدى را استوار و مـحـکـم بـنـا کـن . فـضـیـلت ایـن جـهـاد از جـهـاد نـظامى نیز بیشتر و والاتر است ؛ چون مجاهدان فرهنگى هستند که مجاهدان نظامى را مى پرورانند. این مجاهدان ، فقیهان و دانشمندان الهى اند که با تبیین و تبلیغ عقاید، اخلاق و احکام توحیدى مجاهد مى پرورانند از این روست که ارزش مجاهدان این صحنه بسى والاتـر و بـالاتـر از مـجـاهـدان دیـگـر صحنه ها و از جمله مجاهدان نظامى است که خود برتر از دیگر مجاهدان هستند. از رسول خدا(ص ) و امام صادق (ع ) نقل شده که : «اِذا کانَ یَوْمَ الْقِیامَةِ جَمَعَ اللّهُ عَزَّوَجَلَّ النّاسَ فى صَعیرٍ واحِدٍ وَ وُضِعَتِ الْمَوازینُ فَتوُزَنُ دِماءَ الشُّهَداءَ مَعَ مِدادِ الْعُلَماءِ فَیُرَحّجُ مِدادُ الْعُلَماِء عَلى دِماءِ الشُّهَداءِ؛ در روز قـیـامـت ، خداوند عز و جل همه مردم را در یک جا جمع مى کند، میزانها نصب مى گردد و خون شهیدان با مداد علما سنجیده مى شود، پس مداد عالمان بر خون شهیدان برترى مى یابد. » ( بحارالانوار، ج 2، ص 14، میزان الحکمه ، ج 6، ص 457؛ و جهت اطلاع بیشتر ر.ک : جنگ و جهاد در قرآن ، احمد حیدری - صادق فرازی ، مرکز تحقیقات اسلامی نمایندگی ولی فقیه در سپاه ، 1378 )از این روست که امامان معصوم (ع) اهمیت بسیار زیادی به جهاد فرهنگی مبذول می داشتند . شهید مطهری در این باره می گوید:« ائمه اطهار علیهم السلام در هرزمانی مصلحت اسلام و مسلمین را در نظر می گرفتند و چون دوره ها و زمان ها و مقتضیات زمان و مکان تغییر می کرد، خواه و ناخواه همان طور رفتارمی کردند که مصالح اسلامی اقتضا می کرد و در هر زمان جبهه ای مخصوص و شکلی نو از جهاد به وجود می آمد و آن ها با بصیرت کامل آن جبهه ها را تشخیص می دادند.» (بیست گفتار،شهید مرتضی مطهری، ص 159) چنانکه امام صادق (ع) با حسن استفاده از شرایط زمانی خویش و ضعف قدرت سیاسی به بسط و اشاعه معارف دینی همت می گمارد. گسترش زائد الوصف سرزمین اسلامی و مواجهه اسلام و تشیع با افکار، ادیان، مذاهب و عقاید گوناگون اقتضای جهادی فرهنگی داشت و امام صادق (ع) به بهترین وجهی به تبیین، تقویت و تعمیق “هویت مذهبی تشیع” پرداخت. از عصر جعفری است که شیعه در عرصه های گوناگون کلام، اخلاق، فقه، تفسیر و صاحب هویت مستقل می شود. عظمت علمی امام صادق (ع) در حدی است که ائمه مذاهب دیگر اسلامی از قبیل ابوحنیفه و مالک خود را نیازمند به استفاده از جلسه درس او می یابند. مناظرات عالمانه او با ارباب دیگر ادیان و عقاید نشانی از سعه صدر و وسعت دانش امام است. اهمیت این جهاد فرهنگی امام صادق (ع) کمتر از قیام خونین سید الشهداء (ع) نیست. (امام صادق علیه السلام و اولویت جهاد فرهنگی، خلیل منصوری ع ماهنامه کوثر ، ش 40)چهارم . شرایط جهاد فرهنگی ایمان و اخلاص دو شرط جهاد فرهنگى می باشند ؛ حرکت هایى که از روى ایمان باشد نتایج بهترى دارد و نه تنها اقدام همراه با ایمان نتیجه و تاثیر طبیعى اش بیشتر است بلکه ما مستظهر به مدد الهى هستیم، چون دین ما حق است. اگر در این راه اخلاص داشته باشیم، اخلاص یک شخص مستضعف و ناآگاه و گمراه نیست بلکه اخلاص کسى است که از روى بصیرت حقیقت را تشخیص داده و در راه آن فداکارى مى کند. چنین کسى قطعا مورد عنایت خاص ولى عصر (عج) و مشمول مددهاى غیبى الهى خواهد بود. همه مى دانند که در جنگ هشت ساله بزرگ ترین عامل پیروزى مددهاى الهى و شرط آن مددها، تلاش خالصانه و مخلصانه بسیجى ها بود. در عرصه نبرد فرهنگى نیز همین اصل حاکم است. در جهاد فرهنگى هم درست است که ما ابزار آموزش و تبلیغات و وسایل بیگانگان و دشمنان اسلام را نداریم ولى چیزى داریم که بر همه آن ها غالب است. اگر با ایمان و اخلاص کار کنیم خداى آن جبهه در این جبهه هم هست. آن خدایى که بسیجیان ما را در هشت سال دفاع مقدس یارى کرد امروز مى تواند سربازان امام زمان (عج) را در جهاد فرهنگى یارى کند. (ر.ک :راهکارهایى براى رفع مشکلات در جامعه روحانیت ، آیت الله محمدتقى مصباح یزدى ، مجله مبلغان ، شماره 20)همچنین جهاد فرهنگی نیازمند بصیرت دینی، حسن معاشرت، رفتار انسانی، نظم، تنوع، جذابیت و علمی بودن ، استفاده بهینه از مناسبترین امکانات تبلیغی روز و توجه خاص به الگوهای کاملاً دینی در تنظیم برنامه ها و رفتارها می باشد. جهاد فرهنگی نیازمند طراحی و برنامه‌ریزی و به عبارتی مهندسی فرهنگی بوده و برای اجرای آن به مشارکت دستگاه‌های دولتی و آحاد مردم نیاز است که امروزه با پیشرفت تکنولوژی در ارتباطات این امر تحقق‌یافتنی است.پنجم . جهاد فرهنگی در شرایط کنونی امروزه به دنبال گسترش سریع و زاید الوصف جریان اسلام گرایی در سرتاسر جهان ، هجوم فرهنگی دشمنان به مرزهای فکری و عقیدتی شیعه و جهان اسلام گسترش یافتهبرای مقابله با این تهاجم فرهنگی و ناتوی فرهنگی، وجود جهاد فرهنگی مورد نیاز بوده و بیداری اسلامی، تقویت ایمان مردم ایران و افشای توطئه‌های دشمنان از نیاز‌های مستمر ایران و جهان اسلام برای مقابله با این توطئه‌ها است. امروز جهاد فرهنگی در مقابله با تهاجم فرهنگی و ترفندهای دشمنان باید به عنوان یک اصل مهم مطرح باشد. و برای مبارزه با تهاجم فرهنگی، مهمترین چیز حفظ روحیه جهادگری است. اینکه «مجاهد» باشیم و با تمسّک به فرهنگ غنی اسلامی و ملّی این مرز و بوم و استفاده کارآمد از همه امکانات ـ به ویژه دستگاه های فرهنگی ـ و بسیج همه اقشار مردم براساس برنامه ای دقیق و حساب شده، پیروزی جامعه اسلامی را بدست آورد. بر این اساس، مهم ترین راه های کارهای موثر در مقابله با تهاجم فرهنگی ، عبارتند از: 1. حفظ و تعمیق ارزش های اسلامی و ملّی از طریق فرآیند صحیح جامعه پذیری و عوامل آن؛ (مانند خانواده، مدرسه، رسانه ها و....) و نیز آگاه نمودن جوانان با پیشینه های درخشان تمدنّ اسلامی و دستاوردهای مادی و معنوی عظیم انقلاب اسلامی.2. تحققّ حیات طیبه اسلامی و حفظ ارزش های انقلابی، استقرار عدالت اجتماعی و قسط اسلامی، تأمین رفاه و امنیت برای مردم در سایه ایمان به خداوند و حاکمیت ارزش های الهی. 3. هوشیاری و بیداری در مقابل انحراف معنوی جامعه اسلامی. 4. احیای فریضه مهم امر به معروف و نهی از منکر که یکی از ارکان اساسی اسلام و ضامن حفظ و بقای فرایض و ارزش های الهی است. 5. ایجاد باور عمیق، ریشه دار، عقلانی و مبتنی بر نظام ارزشی اسلام در مدیران جامعه؛ یعنی، کسانی که در دستگاه های رسمی قانونی، به ویژه فرهنگی، نقش ایفا می کنند. 6. تلاش و تدبیر جدی و گسترده برای تثبیت نظام ارزشی مطلوب در بخش های مختلف جامعه (اعم از سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و...). 7. تبلور و تجلّی این نظام ارزشی در رفتار حقیقی و حقوقی مدیران ساختار کلان کشور و برنامه های اجرایی.برای آگاهی بیشتر ر.ک: 1. علی ذوعلم، فرهنگ و تهاجم فرهنگی، بر گرفته از سخنان مقام معظم رهبری.2. انقلاب و ارزش ها؛ ابوالفضل اشرفی.3. بحران هویت اجتماعی و آسیب شناسی انقلاب (مجموعه مقالات آسیب شناسی انقلات اسلامی) 4 . راهکاها و چالش‌های مقابله با ناتوی فرهنگی جهاد فرهنگی پیش روی امت اسلام، ایرج نظافتی. – روزنامه کیهان. 1385، 11 آذر. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه