جایگاه تفکر و تعقل در قرآن چگونه است؟

جایگاه تفکر و تعقل در قرآن1- قرآن کریم به اشکال مختلف جایگاه بلند متفکران و دانشمندان را تذکر داده است: (زمر/9) (مجادله/11) (زمر/18). 2- انسان را به تفکر در آفرینش و تفکر در خودشان دعوت کرده است: (آل عمران/191) (روم/8).3- در بسیارى از آیات، بدون این که صریحاً مردم را به تفکر دعوت کند، استدلال عقلى مى آورد؛ و بدون این که اعتبار تعبدى خود را لحاظ کند با منکران احتجاج مى کند: (هود/35) (انبیاء/22) (مؤمنون/91).4- در تشریع احکام الهى، در بسیارى از موارد فلسفه احکام را بیان مى کند، تا مردم از روى بینش، از آن تبعیت کنند: (عنکبوت/45) (بقره/183) (مائده/6) (مائده/91) (طه/14). 5- در ده ها آیه نشانه هاى خود را به غرض به تفکر واداشتن مردم بیان مى کند. تعابیرى چون: ({/Bلَعَلَّهُمْ یَتَفَکَّرُونَ {w32-33w}7:176*/}، {/Bلَعَلَّکُمْ تَتَفَکَّرُونَ {w30-31w}2:219*/}، {/Bأَ فَلا تَتَفَکَّرُونَ {w30-32w}6:50/}، {/Bلِقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ {w45-46w}10:24*/}) و یا تعابیرى چون: ({/Bأَ فَلا تَعْقِلُونَ {w12-14w}2:44*/}، {/Bأَ فَلَمْ تَکُونُوا تَعْقِلُونَ {w7-10w}36:62/}، {/Bلَعَلَّکُمْ تَعْقِلُونَ {w11-12w}2:73*/}، {/Bإِنْ کُنْتُمْ تَعْقِلُونَ {w30-32w}3:118*/}، {/Bلِقَوْمٍ یَعْقِلُونَ {w51-52w}2:164*/}، {/Bأَ فَلا یَعْقِلُونَ {w7-9w}36:68/}) که هر یک از آنها چندین بار تکرار شده است. مطالعه این آیات دو مطلب را به ما آموزش مى دهد:اول: اسلام بر خلاف آنچه درباره مسیحیت گفته مى شود انسان را به تفکر و تعقل دعوت مى کند و ایمان را بر پایه آن مى داند.دوم: موضوعاتى را که از دیدگاه قرآن شایسته تفکرند بیان مى کند. شما مى توانید با مطالعه آیات مذکور پى ببرید که قرآن تفکر در چه موضوعاتى را توصیه کرده است. این موضوعات را مى توان از دیدگاه قرآن به دو بخش کلى تقسیم کرد به نام:1) آیات انفسى (خودشناسى) 2) آیات آفاقى. که عبارت است از: جهان شناسى، تاریخ شناسى و آگاهى از سنن و نظامات الهى در طبیعت تاریخ، فرجام شناسى، راهنماشناسى، راه شناسى و غایت همه این امور «خداشناسى» است.روش تفکر:قرآن کریم روش تفکر صحیح را به طور کلاسیک به انسان آموزش نداده است زیرا انسان ها به فطرت خود قادر به تفکر هستند. منطقى ها تفکر انسان را داراى دو عنصر اساسى مى دانند:1- مواد تفکر: یعنى دانسته هایى که انسان از قبل آموخته است و مى خواهد توسط آنها به مطالب جدیدى دست یابد.2- شکل تفکر: یعنى چینش و نظمى که متفکر به آن دانسته هاى قبلى خود مى دهد تا به طور صحیح به نتیجه برسد. مثلاً انسان از قبل به دو قضیه علم دارد (بعضى از مصادیق الف ب است) (همه مصادیق ب ج است) او از کنار هم قرار دادن این دو قضیه به صورت قهرى نتیجه خواهد گرفت که (بعضى از مصادیق الف ج است (ولى نتیجه نمى گیرد که (همه مصادیق «الف» و «ج» است) در علم منطق، ارزش علمى انواع مواد تفکر و چینش هاى مختلف در شکل تفکر مطرح شده است.شناخت قرآن و روش هاى تفسیرى و نیز مقدمات و مبانى تفسیر، شرطى لازم براى جلوگیرى از تفسیر به رأى است در این زمینه به کتب علوم قرآن مراجعه فرمایید؛ مانند : شناخت قرآن، کمالى دزفولى روش برداشت از قرآن، محمد حسین بهشتى سلسله مباحث قرآن شناسى، الیاس کلانترى آشنایى با قرآن، شهید مطهرى . .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه